همشهری آنلاین - سحر رمضانعلی‌پور: در این موزه کوچک تازه‌تأسیس اما دیدنی که تاریخچه‌ای از سال ۱۳۱۶ تا امروز را با خود به همراه دارد انواع پاکت‌های سیگار و توتون را می‌توان دید. سمت راست موزه انواع پاکت‌های سیگار در محفظه‌های کوچک روی دیوار است. آیا می‌دانستید که همه ماه‌های سال به نام خود سیگار دارند؟ از فروردین تا اسفند! و همین‌طور خیلی از مناسبت‌ها مثلاً بازی‌های آسیایی در سال‌های دور پاکت و سیگاری به همین نام داشتند. یا مثلاً هریک از سیگارها تنوع دارند مانند بهمن و هما که انواع مختلف دارد. در بین سیگارهای قدیمی حتی سیگار برگ هم دیده می‌شود. یا جالب‌تر اینکه اگر فکر کرده‌اید که توتونهای معطر و چند میوه متعلق به دوره معاصر است باید بگوییم که خیر، این‌طور نیست و تعدادی از انواع توتونهای طعم‌دار و معطر را می‌توان در موزه دخانیات دید.
«زهرا شیبانی» مسئول موزه دخانیات توضیح می‌دهد: «تعداد سیگارها و توتونهای تولید شده طی سال‌های مختلف خیلی بیشتر از این تعداد است. اما متأسفانه تا این لحظه نتوانسته‌ایم همه آنها را برای نمایش در موزه تهیه کنیم.»
شیبانی می‌گوید که یکی از اهداف راه‌اندازی این موزه از مهر سال ۱۳۹۷ این بوده که بتوان آثار و وسیله‌های متعلق به دخانیات را که احیاناً در خانه‌ها و توسط افراد نگهداری می‌شود در یک مکان جمع‌آوری کرد و این تاریخچه را به نمایش گذاشت: « شرکت دخانیات ارزش بسیار زیادی برای همه کارمندان و کارگران خود قائل است و به همین دلیل می‌بینیم که اعضای یک خانواده همزمان یا در دوره‌های مختلف و نسل به نسل در شرکت دخانیات کار می‌کنند. به همین دلیل هریک از این خانواده‌ها می‌توانند آثار ارزشمندی از تاریخچه دخانیات را در خانه خود داشته باشند که سعی می‌کنیم در تعامل با این افراد بتوانیم گنجینه ارزشمندی را برای موزه دخانیات فراهم کنیم.»
در ورودی موزه جعبه دست‌ساز چوبی به چشم می‌آید که انواع سیگارها در آن چیده شده؛ جعبه شیکی که یکی از کارمندان بازنشسته شرکت دخانیات به موزه اهدا کرده است. مسئول موزه توضیح می‌دهد که طی سال‌های مختلف از این بسته‌های زیبای چوبی برای اهدا در مناسبت‌های مختلف به مقامات دولتی و مدیران ارشد شرکت استفاده می‌شد.
عرب‌ها مشتریان پروپاقرص توتون اصفهان
کمی جلوتر انواع توتونهای داخلی بسته‌بندی شده به چشم می‌آید. گفته می‌شود توتونی در اصفهان کاشته می‌شود که بسیار مرغوب است و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس مشتریان اصلی این توتون هستند. از دیگر شهرهایی که اکنون توتون شرکت دخانیات ایران را فراهم می‌کنند استان‌های گلستان، گیلان، مازندران، آذربایجان و... هستند.
نقش زنان در صنعت دخانیات
روی دیوارهای موزه هرجا که سر می‌چرخانیم عکس‌های مزارع توتون و زنانی که در حال نشاء و کاشت و برداشت توتون هستند دیده می‌شود. گویی از گذشته تا امروز بانوان نقش مهمی در تولید محصولات مزروعی داشته‌اند.
انواع دستگاه‌های مربوط به عدل‌بندی، بسته‌بندی، وزن کشی، الک، شیشه‌های خمره‌ای شکل نگهداری اسانس و حتی گاوصندوق‌های قدیمی را هم می‌توان در موزه دید که از کشاورزان یا شرکت‌های استانی دریافت شده و در این موزه به نمایش درآمده‌اند.
۴۵ مدیری که آمدند و رفتند
روی دیوار جنوبی موزه عکس ۴۵ مدیرعامل شرکت دخانیات از ابتدا تا امروز دیده می‌شود. «محمد شیخان» مدیرعامل فعلی شرکت است که نقش مهمی در بهبود قراردادهای کارکنان این شرکت ایفا کرده است. از میان مدیران عاملی که عکسشان بر دیوار هست گفته می‌شود «مرتضی خطیبی» مدیری بوده که کارکنان او را دوست داشتند.
نخستین مدیرعامل شرکت دخانیات «فریدلیب صلح‌دوست» دوره مدیریت، کوتاه اما اثرگذاری داشت که از مهر سال ۱۳۱۶ تا فروردین سال ۱۳۱۷ بود.
نیم قرن پیش سیگاری‌ها چقدر هزینه می‌کردند
سالن دوم موزه دخانیات به اسناد تاریخی تعلق دارد. روی دیوار روبه‌رو نخستین سندی که جلب توجه می‌کند برگه‌ای از روزنامه اطلاعات است که شرکت دخانیات اطلاعیه‌ای را مبنی بر افزایش قیمت‌ها از ۲۶ فروردین اعلام کرده است. در این فهرست از سیگارهای وینستون، مارلبرو، کنت تا دانهیل و مریت نام برده شده که قیمت هر پاکت ۲۰عددی از ۴۰ و ۴۵ ریال به ۴۵ و ۵۰ ریال تغییر کرده است.
مردم محله در محوطه دخانیات به تماشای فیلم‌های روز می‌نشستند
مسئول موزه درباره دوربین‌های مختلفی هم که در ویترینی به نمایش درآمده است توضیح می‌دهد: «مسئولان شرکت دخانیات برای کارکنان و اهالی محله از ابتدا ارزش زیادی قائل بودند. به همین دلیل آخر هفته در محوطه سرباز شرکت فیلم‌های روز را پخش می‌کردند و کارکنان همراه خانواده‌هایشان و اهالی به تماشای رایگان فیلم می‌نشستند. هنوز هم که با بازنشستگان قدیمی شرکت در این‌باره صبحت می‌کنیم از این خاطره یاد می‌کنند که برایشان بسیار خوشایند بود.»
شیبانی توضیح می‌دهد که شرکت دخانیات همیشه از ابتدای فعالیت تا امروز در فعالیت‌های عام‌المنفعه زیادی از ساخت و تجهیز مدرسه و بیمارستان حضور فعال داشته است که مدارک این فعالیت‌ها هم در بخش اسناد قرار دارد.
از زافیروپولوس تا اصغر آواره
«آتاناس زافیروپولوس» یک فرد یونانی بود که همراه با ۳۹ نفر توسط صلح‌دوست به ایران دعوت می‌شود تا به آموزش کشت توتون در ایران بپردازد. او موظف بود هر سال یک نفر از کارکنان خود را کم کند و به یونان برگرداند.
زافیروپولوس با سفر به شهرهای شمالی کشور، روستای تیرتاش را به‌عنوان مکان مناسب کاشت توتون انتخاب می کند و کاشت توتون از آنجا آغاز می‌شود. اکنون در بسیاری از عکس‌هایی که روی دیوارهای موزه قرار دارد عکس او را می‌توان دید؛ فردی که نقش مهمی در صنعت توتون و تنباکو در کشور ما داشت.
همزمان با اینکه صلح‌دوست از رضاشاه می‌خواهد که محصولات دخانی به انحصار شرکت دخانیات درآید فردی به اسم «اصغر آواره» برای اعتراض به این اقدام اجیر می‌شود که عکس او را هم می‌توان در میان اسناد موزه دید.
دخانیات تیم‌دار
به گفته مسئول موزه شرکت دخانیات از روزهای نخست فعالیت در همه رشته‌های ورزشی تیم‌داری کرده و بخشی از موزه هم به اسناد ورزشی و جام‌ها تعلق دارد. شیبانی می‌گوید که اینها فقط تعداد اندکی از مدال‌هاست و درصورتی که اعتبار، تأمین و مکان مناسبی برای موزه در نظر گرفته شود، هم در بخش ورزشی و هم دیگر آثار و به‌خصوص در بخش اسناد تاریخی حوزه دخانیات آثار قابل توجهی در گنجینه شرکت قرار دارد که به نمایش درخواهد آمد.
خلاصه اینکه موزه دخانیات با اینکه بسیار کوچک است اما مکانی است دیدنی با تاریخچه‌ای جالب. اگر وقت کردید حتماَ سری به این موزه رایگان بزنید.
نظر شما