اما پس از مدتی که آن موضوع در بستر تاریخ جامعه کمرنگ و یا احتمالا فراموش می‌شود، یادآوری آن اتفاق هرچند ساده و عادی که در پایه‌گذاری یک حرکت مهم فرهنگی- اجتماعی جامعه نقش داشته است، می‌تواند به عنوان نقطه عطفی در تاریخ فرهنگ جامعه مورد بازبینی قرار گیرد. موضوعی که در این نوشتار بدان اشاره شده است، مربوط به یک رویداد فرهنگی- اجتماعی در حوزه گردشگری در دهه اول انقلاب است که تقریبا رویکردی است به پیشینه برگزاری اولین نمایشگاه ایرانگردی، در دوران انقلاب اسلامی در تهران که با هم آن را می‌خوانیم.
اینک 20 سال از نخستین نمایشگاه تخصصی جاذبه‌های توریستی، تاریخی و دستاوردهای هنرهای سنتی و صنایع دستی و سوغات محلی و موسیقی زنده سنتی استان‌های کشور در پایتخت ایران، یعنی شهر تهران، سپری شده است؛ نمایشگاهی به وسعت پارک لاله، نمایشگاهی که در پاییز سال 67 پذیرای چشمان مردمان جنگ‌زده تهران بود.
نمایشگاهی که هرچند در مرحله ابتدایی، ساده اما پرمحتوا برگزار شد و بنا برگفته اهالی فرهنگ و مسئولان وقت فیلی بود که در مقابل موشک به هوا پرتاب شد، آن هم در بحبوحه جنگ تحمیلی و دفاع مقدس و در سالی که فشار دشمن به طور بی‌امان همراه با موشک‌باران تهران فزونی گرفته بود، اما با این وجود به‌رغم تمامی مصائب و مشکلاتی که گریبانگیر مردم ایران شده بود، موضوع اشاعه و توسعه فرهنگ و هنر از چشم مسئولان فرهنگی کشور دور نماند و در کنار موضوعات سیاسی و اجتماعی، موضوعاتی نظیر موسیقی، تئاتر، سینما، کتاب، میراث فرهنگی‌و... که هر کدام دارای جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های ویژه‌ای بودند، مسئله گردشگری و رونق آن در جای خود نیز مورد توجه مقامات عالی‌رتبه قرار گرفت، به خصوص که ریاست محترم جمهوری و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی وقت به این امور عنایت و توجه فراوان داشتند، لذا زمانی که در شورای عالی برنامه‌ریزی جهانگردی در حوزه معاونت سیاحتی و زیارتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موضوع برگزاری نمایشگاه ایرانگردی به عنوان اولین تجربه در امر توسعه گردشگری پس از انقلاب اسلامی مطرح شد همه اعضای حاضر در شورا با توجه به حساسیت موضوع و شایعات نامناسب مطرح شده در دنیا مبنی‌بر عدم توجه به فرهنگ جامعه و رکود آن در این برهه، به اتفاق با این طرح موافقت و از سوی وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دستور اجرای آن صادر شد، تا در تابستان سال 1367 پارک بزرگ لاله میعادگاه آداب و سنن و نقش‌مایه‌های بومی و سنتی و صنایع‌دستی و دستاوردهای ملی و میهنی به عنوان محل برگزاری نمایشگاه انتخاب شود.
هرچند که در اولین گام، برپایی چنین نمایشگاهی با نقاط ضعف و مشکلات فراوانی همراه بود، اما با توجهات الهی و پشتکار و تشویق و نیت خیر مسئولان در عرضه و انجام یک حرکت فرهنگی نوظهور، نمایشگاه با استقبال شهرنشینان تهرانی و همه قومیت‌هایی که در تهران ساکن بودند روبه‌رو شد. در این طرح، نمایشگاهی به وسعت میدان مرکزی پارک لاله و اطراف استخر و خیابان‌های منشعب از آن غرفه‌هایی در ابعاد مختلف ایجاد شد تا نمایندگان و سفیران فرهنگی استان‌ها بتوانند در غرفه‌های مذکور به معرفی آثار و محصولات فرهنگی و هنری و همچنین تصاویری از جاذبه‌های توریستی- تاریخی خود بپردازند.
مسیر نمایشگاه نیز طوری طراحی شده بود که بازدیدکنندگان پس از سیروسیاحت در نمایشگاه از طریق خیابان شرقی کنار میدان به خیابان حجاب رهسپار می‌شدند تا برای بهره‌گیری از برنامه‌های موسیقی زنده که توسط گروه‌های موسیقی محلی در محل تالار حجاب اجرا می‌شد شرکت کنند. این فوق برنامه سبب می‌شد تا آنان بتوانند به مدت 2 ساعت در فضایی بسیار صمیمی از موسیقی اقوام ایرانی لذت ببرند. در واقع فضا هم طوری طراحی شده بود که تماشاچیان هم خود را بخشی از گروه موسیقی حس کرده و با آنان مشارکت می‌کردند.
از نکات بسیار جالب و فراموش نشدنی این نمایشگاه، موضوع افتتاحیه آن بود.
در آن زمان، پارک لاله همچون پار‌ک‌های دیگر تهران دیوارهای نرده‌ای بلند و چندین در و دروازه ورودی داشت و دروازه اصلی پارک در ضلع جنوبی آن قرار داشت (تقاطع کارگر و بلوار کشاورز) که در حال حاضر شهرداری تهران با برچیدن دیوارهای آهنی محوطه باقی‌مانده را با نصب کیوسک‌هایی مخصوص مواد غذایی و... تغییر کاربری داده است، لذا تا قبل از افتتاح نمایشگاه به دلیل بسته بودن درهای ورودی و دروازه اصلی و تبلیغات وسیعی که از طریق روزنامه‌ها و صداوسیما و پلاکاردهای پارچه‌ای اطراف پارک و سردر ورودی نصب شده بود، مردم تهران برای بازدید از نمایشگاه پشت درهای بسته تجمع کرده بودند.
وقتی که وزیر ارشاد در داخل محوطه نمایشگاه چنین ازدحامی را دید به جای افتتاح رسمی نمایشگاه طبق برنامه تنظیمی، به همراه مسئولان حاضر به سمت درب ورودی رفتند و با اظهار اینکه «به نمایشگاه خودتان خوش آمدید» درب پارک را روی مردم مشتاق گشودند و این امر برای همگان و به ویژه مردم، باعث تعجب و شگفتی فراوان شد.این نمایشگاه با هدف اشاعه و توسعه امر گردشگری از تاریخ 5 تا 12 مهر ماه 67 و در دهه اول انقلاب برپا شد و می‌توان از آن به عنوان یک رویداد مهم تاریخی- فرهنگی، آن هم در بحبوحه جنگ یاد کرد. البته اقدامات متناسب فرهنگی دیگری هم صورت گرفت که به عنوان نمونه می‌توان از آنها نام برد:
- نخستین نمایشگاه فعالیت‌های میراث فرهنگی در دهه اول انقلاب در ساختمان قدیمی کوشک
- نمایشگاه عکس تهران قدیم به مناسبت دویستمین سال انتخاب تهران به عنوان پایتخت در سردر باغ ملی (میدان مشق) این دو حرکت از رویدادهای مهم و به یادماندنی بود که با استقبال بی‌نظیر مردم تهران و جراید و رسانه‌های تصویری و صوتی روبه‌رو شد و حتی انعکاس این رویدادها در مطبوعات خارجی نیز قابل توجه بود.
در دهه دوم انقلاب هم روند برپایی نمایشگاه‌های ایرانگردی و جهانگردی در محل نمایشگاه‌های بین‌المللی و مجموعه فرهنگی سعدآباد و نیاوران و حتی فرهنگسرای امیرکبیر همراه با برگزاری همایش‌ها و کنگره‌های مختلف و اجلاس‌های بین‌المللی به منظور توسعه امر توریسم برقرار و موجب شد که امر آموزش راهنمای تور و مدیر فنی به صورت دوره‌های کوتاه‌مدت مورد توجه واقع شود.
گشایش مدرسه عالی جهانگردی با نام دانشگاه جهانگردی و سپس ارتقای علمی دوره‌ها به صورت دوره‌های کارشناسی و کاردانی در سطح دانشگاه و راه‌اندازی آن در دانشکده علامه طباطبایی که اینک دوره کارشناسی ارشد را هم دایر کرده‌اند و همین‌طور تداوم این امر در دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات و سپس دانشگاه پیام‌نور نویدی از توجه چشمگیر متولیان امر جهانگردی بود که این امر تا قبل از ادغام سازمان جهانگردی با سازمان میراث فرهنگی روند چشمگیری را نشان می‌داد تا جایی که علاقه مردم به این رشته باعث شد که علاوه بر نمایشگاه‌های بزرگ استانی کم‌کم هر شهر و دیاری از اینگونه فعالیت‌ها استقبال کند تا قدمی در راه توسعه پایدار برداشته شود.
در اواخر دهه دوم و نیمه اول دهه سوم انقلاب با هدف جهانگیر کردن نمایشگاه‌ها، حضور در صحنه جهانی و شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی و خارج از ایران بیشتر مورد توجه قرار گرفت و به ویژه پس از ادغام سازمان‌های گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع دستی، موجبات کمرنگ شدن این گونه نمایشگاه‌های اصیل و مردمی فراهم شد.
همچنین توجه به سرمایه‌گذاری بخش خصوصی داخلی و خارجی باعث شد تا سازمان متولی، به بهانه توسعه پایدار گردشگری در ایران، فعالیت خود را بیشتر در این بخش متمرکز کند و از آنچه موجبات غرور ملی و انبساط خاطر و نشاط مردم ایران، در خودشناسی و قوم‌شناسی و تبادلات فرهنگی جامعه را فراهم می‌آورد، کمی فاصله بگیرد. اینک، چندین سال است که دیگر مکانی را نمی‌بینید که در آن با نام نمایشگاه ایرانگردی بتوانید با اخلاقیات، شادی‌ها، ابزار و وسایل و سوغاتی‌های بی‌نظیر و سایر موارد فرهنگی مردم این دیار مهربان آشنا شوید.
* استادیار باستان‌شناسی، تاریخ هنر و جهانگردی
