خاورمیانه ای‌ها اختلالات روانی را انکار می‌کنند

همشهری آنلاین - خدیجه نوروزی: سلامت روانی یکی از نیازهای اساسی انسان هاست. با این حال ممکن است این نیاز برخلاف نیازهای جسمی، چندان جدّی گرفته نشود. پرداختن به سلامت روانی و اهمیت دادن به آن به طور کلی شاخصی است برای تعیین اندازه گیری رشد در جوامع پیشرفته بر خلاف جوامع کمتر پیشرفته که به مسائل و نیازهای درونی توجه ویژه دارند. مردم خاورمیانه به سبب نوع جغرافیا، فرهنگ و مسائل خاص درونی و بیرونی، و با توجه به سبک زندگی خود، از جوامعی هستند که در این زمینه با چالش های روانی بسیاری روبرو هستند. بنابراین به انواع خدمات روانی در سطوح مختلف نیاز دارند نگاه مردم این منطقه از جهان به مسائل روانی و درمان بیماری های روانی موجب شده تا خودشان از مسئله درمان استقبال چندانی نکنند. به طور سنتی در کشورهای کمتر توسعه یافته فرض می‌شود که مراجعه به روانشناس یا روانپزشک به معنی اختلال شدید در مشاعر فرد مراجعه کننده یا بیماری هایی از قبیل جنون است از همین روست که افراد مدام سعی می‌کنند از نظر روانی خود را بی نقص نشان دهند؛ حال آن که واقعیت چیز دیگری است.

سلامت روانی هنوز یک تابو است

به طور سنتی در جهان عرب، تنها افراد ممتاز جامعه از درمان‌های روانی بهره می‌گیرند، ولی عموم مردم از انواع اختلالات روانی رنج می‌برند. موانع ذهنی و سنتی باعث می‌شود تا این اختلالات انکار یا نادیده انگاشته شوند. این در حالی است که بسیاری از مردمان جهان عرب جنگ، تبعید و آسیب‌های بی‌شمار دیگری را تجربه کرده‌اند که به درستی با آنها برخورد نشده است. در دو نظرسنجی جداگانه‌ی دیگر، روشن شد که ۲۰۰ میلیون جوان عرب منطقه از افسردگی، اضطراب و اعتیاد رنج می‌برند. نظرسنجی موسسه Asda’a BCW نشان داد که بیماری روانی در بین جوانان خاورمیانه و شمال آفریقا به حد هشدار و نگرانی رسیده است.

 در این نظرسنجی که نگرش جوانان عرب در ۱۵ کشور را بررسی کرده است، نیمی از پاسخ دهندگان که جوانان ۱۸ تا ۲۴ ساله بوده‌اند، گفته‌اند که مراقبت های روانپزشکی انگ روانی بودن را به دنبال دارد. به نظر می‌رسد در این کشورها هنوز مسئله انگ روانی خوردن و مریض روانی بودن از نظر افکار عمومی سنگین تلقی می شود. بنابراین در نظرسنجی ها به آن اشاره می شود. دکتر جاستین توماس، استاد روان‌شناسی در دانشگاه زاید ابوظبی و نویسنده کتاب «بهزیستی روان‌شناختی در کشورهای خلیج‌فارس» به عرب نیوز گفته است که تمرکز جدید نظرسنجی یاد شده بر رسیدگی به موقع به سلامت روان است زیرا اختلالات روانی، به رغم گستردگی کمتر گزارش می‌شوند اما به شکل همه گیر به کشورهای مختلف سرایت کرده است.

 به گفته دکتر شاجو جورج، متخصص روانپزشکی در بیمارستان الزهرا در شارجه امارات متحده عربی، جهل، بی‌انگیزگی، در دسترس نبودن امکانات و متخصصان آموزش‌دیده، کمبود بودجه دولتی و ... همگی در فاصله گیری از دریافت خدمات سلامت موثر است. به گفته این متخصص، از آنجا که سلامت روان برای بسیاری موضوع تابو است، «افزایش آگاهی کلید اصلی است.» از دید این متخصص، آموزش صحیح و القای امید ممکن است ممکن است به از بین بردن نگرش انگ پنداری بیماری های روانی کمک کند.

نخستین بیمارستان‌های روانپزشکی در خاورمیانه تاسیس شده‌اند

به گزارش همشهری آنلاین ،خاورمیانه را یکی از پرتنش‌ترین مناطق جهان دانسته‌اند. به همین سبب، بیماری های روانی در آن بیداد می‌کند. البته ما به طور کلی با دو خاورمیانه روبرو هستیم. خاورمیانه تاریخی و خاورمیانه غیرتاریخی(معاصر). در این دو خاورمیانه در بحث سلامت روان با دو چهره روبرو هستیم که گرچه چهره تاریخی آن در بحث سلامت روان کار نداریم و چهره معاصر آن برایمان مهم است اما باید به این نکته توجه داشت که شناخت تاریخی آن در رسیدن به این فکر که حل سوء تفاهم ها در حوزه سلامت روان در این منطقه از جهان امکان پذیر است، کمک می کند.

در خاورمیانه موضوع بیماری های روانی در اعصار گذشته هیچ گاه به صورت تابو نگاه نشده است، بلکه برعکس، سابقه خاورمیانه در بحث بهداشت روانی در اعصار گذشته سابقه درخشانی بوده است. به گفته محققانی چون محیط و یوسف (۱۹۹۶ و ۲۰۰۱)، نخستین بیمارستان‌های روانپزشکی در خاورمیانه تاسیس شده‌اند. حتی در حدود ۷۰۵ و ۸۰۰ بعد از میلاد، در بغداد و قاهره بیمارستان روانپزشکی وجود داشته است. به گفته فورشاو و رولین، دو تن از محققان، سابقه خاورمیانه در این مورد از اروپای غربی بیشتر است. روانشناسی در سنت اسلامی به ویژه در نوشته‌های ابن سینا تحت مبحث علم النفس مطرح بوده است و از حیث تاریخی حتی با مبانی فلسفی و حکمی در هم آمیخته بوده است.

ماجرا در دوران معاصر و در قرن بیست و یکم در خاورمیانه متاسفانه برعکس است. خاورمیانه اکنون تحت سیطره خرافات در حوزه بهداشت روانی است و آن سابقه درخشان را فراموش کرده است.

تلاش کشورهای عربی در حوزه سلامت روان

با وجود این دست مشکلات و غلبه سوء تفاهم ها و نگرش انگ محورانه به موضوع مسائل روانی، در برخی کشورها با وجود مشکلات تلاش هایی در جریان است. برای نمونه اردن از نظر سازمانی و تشکیلاتی، در مسیر بهبود نگرش به حوزه بیماریهای روانی و تلاش برای گسترش رویکرد به سلامت روان است. یعنی نگرش مسئولان و دست اندرکاران به این سمت متوجه است ولی عموم مردم مشکلات نگرشی به موضوع سلامت روان را همچنان حفظ کرده‌اند که البته نیاز به فرهنگ‌سازی بیشتر دارد.

به نظر می‌رسد در امارات متحده عربی از حیث اصلاح نگرش‌ها به مسئله درمان بیماری های روانی وضعیت نسبت به مابقی کشورهای منطقه بهتر است. مسئله در  اصلاح نگرش‌هاست که نه ابتلا به بیماری‌های روانی انگ است و نه پذیرش و اقدام برای درمان آن. دلیل این امر این است که در امارات متحده عربی مطالعات بسیاری در این زمینه صورت گرفته است. در فلسطین نیز که با مصائب بسیاری به سبب اشغال روبروست، مردم از نظر روانی مشکلات فراوانی دارند. طبق تحقیق جبر، مورس و برگر (۲۰۱۴)، هنوز تا اصلاح نگرش های مردم به اقدام برای درمان مشکلات روانی فاصله زیادی وجود دارد و انگ تلقی کردن این موضوع شیوع دارد. یکی از دلایل این امر مصائب فراوانی است که مردم فلسطین به سبب اشغال در دریافت کمک ها دارند. با این حال، این امیدواری وجود دارد با کمک های سازمان بهداشت جهانی رو به بهبود رود.

قطر هم که به طور کلی از معیارهای بهداشتی جهانی برخوردار است، از این حیث به شکل طنزآلودی عقب‌تر از دیگر حیطه‌های سلامت است؛ یعنی نگرش‌ها در آن به موضوع درمان بیماری‌های روانی اصلاح نشده و از این حیث با معیارهای بهداشت جهانی تطابق ندارد.

کویت نیز چندان در این زمینه وضعیت خوبی ندارد و چه بسا مشکلات آن در این زمینه حادتر باشد. به نظر می‌رسد یکی از دلایل مهم در این زمینه گذشته از فقر فرهنگی و نگرش‌های نادرست در  این زمینه، نبود نیروی متخصص در حوزه سلامت روان است. روانشناسان مقطع حتی دکتری در کویت چندان در زمینه‌های عملی مهارت ندارند و هنوز در این کشور از روانشناسان آمریکایی در درمان‌های روانی استفاده می‌شود. بنابراین مشکل در این کشور عمیق‌تر است و کادر درمان روانی این کشور وابسته به کشورهایی چون آمریکاست.

بنابر آنچه گفته شد، مسئله عمده خاورمیانه نگرش نادرست به سلامت روان و سوء تفاهم های بسیار است که بیشتر جنبه فرهنگی و کمتر جنبه تاریخی دارد.

منابع 

Saraceno,Benedetto and Saxena,Shekhar(2002).“Mental health resources in the world: results from Project Atlas of the WHO”,World Psychiatry,available at: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/

Wainberg, Milton L. et.al (2017). “Challenges and Opportunities in Global Mental Health: a Research-to-Practice Perspective”, Curr Psychiatry Rep.available at: https://www.ncbi.nlm.nih.gov.

Okasha, Ahmedet.al (2012).“Mental health services in the Arab world”, World Psychiatry. available at:https://www.ncbi.nlm.nih.gov.

Yahia,Mohammed (2012). “Dealing with mental illness in the Middle East”, available at: https://www.natureasia.com.

Ross, Shilpa and Naylor, (2017). “Chris Quality improvement in mental health”, Published by London: The King’s Fund, available at:

https://www.kingsfund.org.uk.

Ahmed, Mohamed Ali, , Ghuloum Suhaila Ali (2021).“Qatar Community Mental Health Care: Achievements and Challenges”, ConsortiumPsychiatricum, Vol. 2. p.p. 76-80.available at:  https://consortium-psy.com/