اما واقعیت آن است که امروزه کمتر کوهستانی در کشور وجود دارد که طبیعت بکر خود را حفظ کرده باشد. از یک سو، معدن کاوی و ساخت و سازهای بی‌رویه و از سوی دیگر جاده کشی و چرای دام و نبود فرهنگ طبیعت‌گردی و کوهنوردی امان کوه‌ها را بریده است و البته این روند طی سالهای اخیر نه تنها رو به کاستی نگذاشته که با وجود همه هشدارها سیر صعودی داشته است.
قرار بود امسال به مناسبت 4 مهر (روز کوهستان پاک) تصویری از تمام کوه‌های ایران در گفت‌وگو با تشکل‌های کوهنوردی استان‌ها به‌دست دهیم، اما نه فضای کافی در اختیاربود و نه مجال آن فراهم؛ تازه مشت نمونه‌ای است از خروار. به دست دادن تصویری از کوه‌های سه استان کافی است تا بدانیم که دیگر کوه‌های کشور چه وضعیتی دارند.
«کوه‌های مازندران هم وضعیتی تأسف برانگیز همچون دیگر کوه‌های کشورمان دارد.» حسینعلی مهجوری، نماینده انجمن کوهنوردان ایران در استان مازندران، با بیان این عبارت در باره وضعیت کوه‌های این استان می‌گوید: در این منطقه هم، روند تخریب محیط‌های طبیعی و کوهستانی رو به افزایش است. در اینجا جنگل زدایی، معدن کاوی، شکار بی‌رویه خزندگان و پرندگان، ساخت و ساز در حریم رودخانه و جنگل، تخریب چشمه‌ها، رها‌سازی و در مواردی دفن زباله شهری و زباله خطرزای بیمارستانی در طبیعت آن هم بدون رعایت ضوابط بهداشتی نه تنها دیگر قبحی ندارد که به روندی عادی تبدیل شده است. وقتی این یک روند عادی است دیگر چگونه می‌توان انتظار داشت که محیط‌های کوهستانی حفظ شود.
کافی است سری به کوه‌های مازندران بزنید تا ببینید که گوشه گوشه از این طبیعت زیبا را به زباله دانی تبدیل کرده‌اند؛ زباله‌هایی که باعث شیوع بیماری در بین حیوانات و درختان می‌شود. به‌خصوص دفن زباله‌های بیمارستانی آن هم به شیوه غیر اصولی که بیشترین آسیب را به پوشش گیاهی می زند. گردشگران و طبیعت گردانی که کمترین آموزش را ندیده‌اند وقتی پایشان به طبیعت مازندران می‌رسد به گونه‌ای رفتار می‌کنند که گویی منطقه یکبار مصرف است. حال می‌خواهد این طبیعت کوهستان باشد جنگل یا ساحل و یا رودخانه.
مازندران، نماد کوه‌های ایران هم مصون نمانده
مهجوری تصریح می‌کند: این تصویر نازیبا را در اغلب مناطق کوهستانی رامسر، نوشهر، چالوس و به‌ویژه در ارتفاعات جواهرده می‌توانید ببینید. در مسیر جاده گلوگاهی فیروزآباد، کندوان و هراز، دامنه‌ها بیشترین آسیب‌ها و تخریب‌های ناشی از حضور گردشگران را دیده‌اند.
وی با اشاره به اینکه دماوند که نماد طبیعی ایران است طی فصل تابستان بیشترین آسیب را می‌بیند، خاطرنشان می‌سازد: برخی نهادهای دولتی از جمله تربیت بدنی، فدراسیون کوهنوردی، نهادهای نظامی و اخیرا هلال احمر به بهانه برگزاری همایش‌های کوهنوردی، در هر مرحله انبوهی جمعیت که گاه تعدادشان به 4 هزار نفر می‌رسد را تحت عناوین مختلف به دماوند می‌آورند و از آنجایی که این همایش‌ها فاقد آموزش‌های لازم برای حضور در کوهستان هستند باعث تخریب‌های گسترده در این کوهستان بی‌نظیر می‌شوند. نمونه این تخریب‌ها، یادگارهایی است که با اسپری بر در و دیوار تمام پناهگاه‌های این محیط نوشته شده‌اند.این کوهنورد دوستدار محیط زیست، می‌افزاید: ما طی 2ماه در تابستان کوشیدیم تا به برخی از این کوهنوردنما‌ها آموزش بدهیم که حداقل زباله‌ها را در کوه رها نکنند اما هرگز موفق نشدیم چرا که این کار نیاز به فرهنگسازی در سطح ملی دارد.
نه لاله زار ماند و نه مرغزار
رسول زندی، دبیر انجمن حامیان محیط‌های طبیعی کرمان، در باره وضعیت کنونی کوه‌های منطقه کرمان می‌گوید: منطقه لاله زار با ارتفاع 4350 متر که گل سرسبد کوه‌های کرمان است سال‌هاست به‌دلیل مدیریت غلط و بی‌برنامگی به محلی برای چرای دام‌های عشایر تبدیل شده است. این درحالی است که این منطقه یکی از زیباترین مناطق طبیعی کرمان به شمار می‌آمد و پوشش گیاهی آن مثال‌زدنی بود. منطقه‌ای که فرشی از علفزار آن را پوشانده بود اما اینک پوشش گیاهی آن تا ارتفاع 3 هزار و 500 متر به قول محلی‌ها کل شده است. به عبارت دیگر کمتر نشانی از آن طبیعت زیبا در منطقه می‌بینید. این یک نمونه از بلایی است که گریبانگیر محیط‌های کوهستانی کشور شده است.
زندی برای آنکه عمق تخریب‌ها را نشان دهد، می‌افزاید: در منطقه لاله‌زار تا 20 الی 30 سال پیش، بیدستان‌هایی بود که عبور از میان آنها به‌علت تراکم درخت گاه دشوار و غیرممکن بود؛ اما امروز درختی در این منطقه نمی‌بینید! این درختان تماما صرف سوخت عشایر، دامداران و روستاییان حاشیه شده است. الان هم درمنه سوخت اصلی عشایر است، چرا که در این منطقه از نفت خبری نیست.
هزار
وی از منطقه هزار به‌عنوان یکی دیگر از محیط‌های زیبای کوهستانی یاد می‌کند و می‌گوید: هزار با 4501متر ارتفاع، مرتفع‌ترین کوه کرمان است با این همه این کوه هم از تخریب‌ها درامان نمانده است. در این منطقه عشایر کمتری وجود دارد، با این حال، چرای دام امان این منطقه را هم بریده است. برای نجات این منطقه، به رغم همه دشواری‌هایی که وجود داشت، تشکل حامیان محیط‌های طبیعی کرمان، توانست به‌مدت 7 سال این منطقه را قرق کند. این کار باعث شد بیدستان‌های منطقه کمی جان بگیرد. ولی هنوز چرای دام بزرگترین تهدید منطقه محسوب می‌شود.
فاجعه جاده‌کشی‌ها
این دوستدار طبیعت، از جاده‌کشی‌ها در محیط‌های کوهستانی به‌عنوان فاجعه یاد می‌کند و خاطرنشان می‌سازد: قریب به 3 سال پیش در بخش مرغزار که منطقه‌ای کوهپایه‌ای است به درخواست روستاییان گاوکان‌گوران که 12 خانوار ساکن دارد جاده‌ای خاکی در منطقه احداث شد که طی آن 1500 درخت کهنسال بنه که عمری افزون بر 300 سال داشتند قطع شد؛ جاده‌ای که به‌علت شیب تند از زمان احداث تاکنون فقط یک لندکروز و یک بولدوزر موفق به عبور از آن شده است. این بلایی است که بر سر محیط‌های طبیعی می‌آورند. درحالی که هزینه اسکان این 12 خانوار در پایین ارتفاعات بسیار کمتر از احداث جاده بود ضمن آنکه درختی هم قطع نمی‌شد. این در حالی است که این منطقه یکی از زیباترین مناطق طبیعی استان است که همواره مورد توجه طبیعت گردان و کوهنوردان بوده است اما می‌بینیم که بخشی از آن اینگونه فدای بی‌تدبیری می‌شود.
تخریب‌ها دامن طاق بستان را هم گرفت
زربانو منصوری، عضو جمعیت حفظ و احیای محیط کوهستان کرمانشاه، درباره وضعیت کوه‌های این استان می‌گوید: این کوه‌ها نیز مثل سایر کوه‌های کشور بدون متولی رها شده‌اند.
آتش سوزی، خشکسالی، نبود مدیریت، پایین بودن سطح فرهنگ گردشگران و چرای دام عمده‌ترین تهدیدات این میراث‌های طبیعی است.
وی از کوه‌های پراو (بلندترین قله در کرمانشاه)، شاهو، دالاخانی، امروله، دالاهو و بیستون به‌عنوان کوه‌های شاخص استان یاد می‌کند و می‌افزاید: دامن تخریب‌ها تا آنجا فرا رفته که دیواره بیستون که ششمین دیواره جهان محسوب می‌شود نیز در معرض تخریب قرار دارد. نکته جالب اینکه دیواره بیستون در منطقه حفاظت شده واقع شده است. وی می‌افزاید: این تخریب‌ها البته در کوه‌های شمال کرمانشاه نظیر طاق بستان، فرخ شاد، دو شاخ بیش از سایر مناطق کوهستانی به چشم می‌خورد، به‌خصوص غارها، دامنه‌ها و ارتفاعات این مناطق همواره در معرض تهدید آتش سوزی و چرای دام قرار دارد.
دامداران در تابستان به ارتفاعات دور می‌روند و برخی از آنها در فصل سرما در بازگشت به روستاها حتی دام‌های خود را به بوستان‌های شهر می‌آورند، محیط کوهستان که جای خود دارد.منصوری با اشاره به اینکه طرحی را با کمک UNDP در منطقه طاق بستان تحت عنوان «حفظ و احیای زیست‌بوم کوهستان» در منطقه به اجرا در آورده‌اند، می‌گوید: براساس این طرح که عملیات اجرایی آن از سال 82 آغاز شده بسیاری از مسیرهای کوهستانی با وجود دشواری‌های فراوان خشک چینی شد و ده‌ها مسیر اصلی و صد‌ها مسیر فرعی به این مسیرها محدود شد.
با این کار تقریبا اغلب مسیرها ساماندهی شد. ساخت پلکان، پاگیر و اجاق در مسیر، از دیگر کارهایی بود که به انجام رسید. نکته قابل توجه اینکه قبل از اجرای این طرح پوشش گیاهی در منطقه مورد اجرای طرح 412 کیلوگرم بود که در سال 86 به 1086 کیلو گرم رسید. البته حمایت‌ها و کمک‌های نهادهای مختلف از جمله جهاد کشاورزی و دفتر مشارکت‌های مردمی و صداوسیما در این زمینه کارساز بود.
