روح‌الله کریمی - همشهری آنلاین
حدود ۲۰ درصد از استان مرکزی دچار خشکسالی شدید و ۱۸.۵ درصد آن درگیر خشکسالی متوسط است. این استان امسال با کاهش ۴۴.۵ درصدی بارندگی، خشکسالی شدیدتری را نسبت به سال‌های قبل تجربه و سالانه ۲۳۵ میلیون متر مکعب از مخازن آب زیرزمینی آن بر اثر برداشت اضافی، افت می‌کند.
ذخیره آب در سدهای بزرگ استان مرکزی هم کاهش ۶۷ میلیون متر مکعبی را نشان می‌دهد. این اعداد و ارقام از تشنه‌تر بودن کام زمین در استان و خطرناک شدن پدیده خشکسالی برای زندگی مردم مرکزی حکایت می‌کند.
تنش آبی در روستاها و بی‌توجهی خوش نشین‌ها
در این شرایط کمبود آب آشامیدنی در روستاهای استان مرکزی امسال بیش از سال‌های گذشته بر ابعاد مختلف زندگی روستائیان اثر گذاشته است. اهالی روستاها از یک سو با بحران کاهش بارندگی و افت منابع آبی مواجه هستند و از سوی دیگر خوش نشین‌ها و باغچه‌هایشان چندین برابر مشترکان عادی، آب روستاها را می‌بلعند.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان مرکزی با تائید این مسأله به خبرنگار همشهری می‌گوید که افزایش جمعیت روستاها در روزهای تعطیل و استفاده بیش از حد خوش نشین‌ها از آب آشامیدنی برای آبیاری باغچه‌ها، باعث نارسایی و قطع آب مشترکان در برخی روستاها شده است.
«یوسف عرفانی‌نسب» با بیان این که جمعیت مناطق روستایی در روزهای تعطیل تا ۵ برابر هم می‌رسد، می‌افزاید: شبکه آبرسانی به روستاها بر اساس نیاز ساکنان دائم طراحی شده است. افزایش چند برابری مصرف آب به تأسیسات آبرسانی شوک وارد می‌کند و باعث قطعی یا افت شدید فشار آب می‌شود. در این شرایط ناچار هستیم یا آب مناطق روستایی را جیره‌بندی کنیم یا آبرسانی سیار داشته باشیم.
مدیرعامل سازمان آب و فاضلاب استان مرکزی اظهار می‌کند: امسال ۱۲۵ روستای استان با تنش آبی مواجه هستند و ۳۶ روستا به علت کمبود آب و ۱۲ روستا به دلیل پایین بودن کیفیت آب، با تانکر آبرسانی می‌شوند. نگرانی تأمین آب بیشتر در روستاهای مناطق کوهستانی وجود دارد، چون منابع آبی این روستاها ارتباط مستقیم با کاهش بارندگی و خشکسالی دارد.
عرفانی‌نسب با بیان این که در سال گذشته فقط ۵۰ درصد مشترکان، الگوی مصرف آب را رعایت کردند، از افزایش ۴.۶ درصدی مصرف آب در استان مرکزی نسبت به سال گذشته خبر می‌دهد.
او با ذکر آماری از شهرستان‌های پرمصرف می‌گوید: مصرف آب در شهر مامونیه ۱۳ درصد و در شهر آشتیان ۱۲ درصد نسبت به سال قبل افزایش داشته است. رشد مصرف آب در شهرستان‌های خنداب، تفرش و ساوه هم بالاتر از میانگین مصرف استان است.
خسارت ۴۰ هزار میلیاردی به کشاورزی و دامپروری
این روزها کشاورزان و دامداران استان مرکزی در اندوه از دست دادن فرصت‌های شغلی خود هستند. خشکسالی ضربه جبران ناپذیری به پیکره این دو عرصه وارد کرده و طبق بررسی اداره کل جهاد کشاورزی استان مرکزی، خسارت‌های وارد شده به بخش‌های کشاورزی و دامپروری بیش از ۴۰ هزار میلیارد ریال برآورد شده است.
بیشترین خسارت در بخش کشاورزی مربوط به محصولات گندم دیم و جو است و در بخش باغبانی، پسته زرندیه، انار ساوه و انگور خنداب زخم خورده خشکسالی هستند. از نظر موقعیت جغرافیایی نیز کشاورزان شهرستان‌های آشتیان، فراهان، اراک، ساوه و خمین بیشترین خسارت را تجربه کرده‌اند.
در بخش دامپروری، استان مرکزی با تولید سالانه حدود ۶ هزار و ۵۰۰ تن گوشت قرمز، ۳ برابر نیاز مصرف داخلی این استان را تولید می‌کند. با این حال مشکلات تأمین نهاده‌های مصرفی باعث شده دامداران برای جلوگیری از تلف شدن دام‌ها به کشتار زودتر از موعد دام‌ها روی آورده‌اند.
آن طور که مسئولان جهاد کشاورزی می‌گویند، خسارت خشکسالی اخیر به صنعت دامپروری استان مرکزی بیش از ۲۰ هزار میلیارد ریال برآورد می‌شود.
راهکار چیست؟
دیگر کسی نیست که نداند در آینده نه چندان دور، چالش آب چقدر زندگی مردم را تحت تاثیر مخاطرات جدی قرار می‌دهد. جدا از درست یا غلط سیاست‌های گذشته در مورد مدیریت منابع آبی و سدسازی، مسیر پیش رو را باید با تدبیر و برنامه سپری کرد. بیراه نیست که در اینجا از مدیریت اصولی به عنوان مهم‌ترین راهبرد نام برد. به ویژه آن که ۹۲ درصد از حجم آب استان مرکزی در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و تنها ۳.۵ درصد به بخش صنعت و ۴.۵ درصد به مصرف آشامیدنی اختصاص می‌یابد.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری مرکزی، صرفه‌جویی و مدیریت مصرف آب بر اساس الگوی موثر را بهترین روش در مدیریت بحران کم آبی می‌داند. «حمید غیاثی» با بیان این که برداشت بی‌رویه آب منجر به پدیده فرونشست زمین شده است، به فرمانداران شهرستان‌های استان مرکزی تاکید کرد که در زمینه مصرف بهینه آب، انسداد چاه‌های غیرمجاز و استفاده از روش‌های نوین در آبیاری فضای سبز نظارت جدی داشته باشند.
او با اشاره به مصرف بالای آب در بخش کشاورزی به سازمان جهاد کشاورزی تأکید کرد که در زمینه تغییر و اصلاح الگوی کشت اهتمام بیشتری داشته باشد.
نیاز حیاتی به تغییر سبک زندگی
درست است که نقد جدی در مورد سیاست‌های کشاورزی و کاشت گیاهان ناسازگار با خشکسالی و استقرار صنایع پر مصرف در اراک وجود دارد اما در شرایط کنونی تغییر راهبردها و سبک زندگی مردم حیاتی است.
رئیس شبکه سمن‌های محیط زیست استان مرکزی استفاده از تجربه پیشینیان و اجرای برنامه جامع سازگاری با کم آبی را پرفایده می‌داند و می‌گوید: گذشتگان ما برای قطره قطره آب ارزش قائل بودند و گونه‌هایی را کشت می‌کردند که نیاز کمتری به آب داشته باشد.
«سیاوش آقاخانی» می‌افزاید: پدران ما یاد گرفتند با کم‌آبی کنار بیایند. استفاده از ظرفیت قنات‌ها مصداق سازگاری گذشتگان ما با مقادیر محدود آب است و آنها به جای آوردن آب به روی زمین و تبخیر آب، این مایع حیات را در زیر انبوهی از خاک ذخیره و در زمان نیاز از آن استفاده می‌کردند.
او هشدار می‌دهد که اگر سبک زندگی مردم و راهبردهای برنامه‌ای در سطح کلان و خرد بر اساس اقلیم خشک تعریف نشود تاثیرپذیری از خشکسالی‌های مداوم و عمیق شدن بحران کم آبی بیشتر خواهد شد. یعنی هنوز دیر نیست و می‌توان به جای مقصر دانستن دیگران، سیاست سازگاری با کم آبی را به معنای واقعی عملیاتی کرد.
نظر شما