همشهری‌آنلاین – محمد بلبلی: کوزک، سازی است متعلق به موسیقی نواحی استان کرمان، که رو به فراموش شدن بود، اما با تلاش سیدفواد توحیدی هنرمند و محقق موسیقی کرمان دوباره احیا شد. مناطق شناسایی شده ساز کوزک، دهستان‌های نزدیک فهرج و نرماشیر است. کوزک در این مناطق با دو اندازه کوچک و بزرگ ساخته و نواخته می‌شود که کوزک بزرگ را با دست و کوبه‌ای قابل انعطاف (پلاستیک نرم) می‌نوازند.
شکل و تکنیک نوازندگی کوزک خصوصاً کوزک کوچک، بسیار جالب است و با سایر کوزه‌هایی که در مناطق جنوبی ایران نواخته می‌شود متفاوت است. کوزه از سازهای بدوی است که در مناطق مختلف ایران و آفریقا رواج دارد. در هرمزگان نوعی از ساز کوزه با نام «جهله» متداول است و نحوه نواختن آن با کوزک کرمانی متفاوت است.
در سیستان نیز نوع خاصی از ساز کوزه وجود دارد که روش ساختن متفاوتی دارد و معمولاً آن را در کنار یک سینی با نام «تشتگ» گذاشته و می‌نوازند. بر خلاف تصور، کوزک و کوزه با وجود سادگی ظاهری دارای صدادهی رسا و دلنشینی است و قابلیت اجرای قطعات و ریتم‌های مختلف را برای نوازنده دارد. نمونه‌هایی دیگری از این ساز در فرهنگ آفریقا به خصوص کشور نیجریه موجود است که با نام «اودو» شناخته می‌شود. اودو در لغت به معنای ظرف سفالین است.
نوع دیگری از کوزه با نام «گاتام» در جنوب هندوستان موجود است. گاتام که سازی باستانی در هند به حساب می‌آید، از اودو و جهله بزرگ‌تر است.
سازهای دیگری از این خانواده با اسامی گوناگون موجود است ولی به طور گسترده این سه نوع کوزه بیشتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. نوازندگان برای تولید صدا، هم از بدنه سفالی کوزک و هم دهنه آن (به صورت متراکم کردن هوای داخلی آن) استفاده می‌کنند. جالب این‌که این کوزک شنوندگان را به یاد صدای طبلای هندی می‌اندازد.
نظر شما