خاطره‌بازی با اولین لوازم صوتی تصویری که وارد ایران شدند

 از رادیو لامپی تا رادیو جیبی 
کسانی که از قدیم‌الایام به وسایل ارتباط جمعی علاقه داشتند خوب به یاد دارند که رادیوهای بزرگ لامپی چگونه خانه‌های پایتخت را تسخیر کرد و به وسیله مورد علاقه تهرانی‌ها بدل شد. نخستین رادیوها با مارک‌های وستینگهاوس و زیمنس وارد بازار شدند و کار کردن با آنها کمی صبر و حوصله می‌خواست. ساختار فنی رادیوهای لامپی به‌گونه‌ای بود که بعد از روشن شدن، چند لحظه‌ای زمان می‌برد تا لامپ‌ها داغ شوند و صدای گوینده را پخش کند. ابعاد رادیوهای وستینگهاوس و زیمنس هم در حد تلویزیون‌های 21اینچ امروزی بودند اما ورود رادیو ترانزیستوری به بازار، همه معیارها را بر هم زد. رادیو ترانزیستوری کوچک‌تر و ارزان‌تر از رادیوی لامپی بود و در اواسط دهه 40 مهمان خانه‌های ایرانیان شد. شرکت سونی ژاپن برای نخستین بار در سال 1965 میلادی تولید انبوه رادیوی ترانزیستوری را شروع کرد و به فاصله نسبتا کوتاهی این نوع رادیو وارد ایران شد. رادیوی ترانزیستوری با یک باتری کوچک کار می‌کرد و در جیب جا می‌شد. به همین دلیل خیلی‌ها سراغ این رادیو رفتند و در بیشتر خانه‌ها، ردی از آن پیدا می‌شد.

 تولد و مرگ نوارهای VHS
یکی از لذت‌هایی که حالا به نوستالژی بچه‌های دهه 60 بدل شده است، دستگاه‌های ویدئو و تماشای فیلم ابرقهرمان‌هایی مثل آرنولد، راکی، فرانکی، جکی جان و... بود. دستگاه‌های ویدئو پخش که به آنها بتامکس هم می‌گفتند خیلی زود به یکی از ملزومات هر خانه بدل شد و با برندهای آیوا، ناسیونال، سونی، سانیو، جی‌وی‌سی خرید و فروش می‌شد. پاک کردن هد دستگاه که با خطر شکستن گپ همراه بود و ترک‌گیرهای آنالوگ زیر ویدئوهای آیوا و مصایب جابه‌جا کردن دستگاه ویدئو که در آن زمان ممنوع بود از یاد دهه شصتی‌ها نخواهد رفت. دستگاه ویدئو پخش ابتدا با مدل بتاماکس که مختص فیلم کوچک بود وارد بازار شد اما بعدها ویدئوهای فیلم بزرگ یا VHS که حجم‌شان بیشتر بود جای آنها را گرفت. نخستین نوار VHS در سال 1974 توسط مهندسان شرکت JVC ساخته شد و این کارخانه با این محصول، شکست سنگینی را به بتامکس که سازنده‌ اصلی آن شرکت سونی بود تحمیل کرد. البته این رقابت خیلی زود به پایان رسید و با پیدا شدن سر و کله دستگاه‌های VCD ذائقه عشق فیلم‌ها تغییر کرد. جالب است بدانید که کارخانه ژاپنی Funai Electric به‌عنوان تنها کارخانه‌ باقی‌مانده سازنده نوارهای VHS در مرداد 1395 آخرین نوار ویدئو را ساخت و به‌طور رسمی مرگ نوار ویدئو یا همان VHS را اعلام کرد.


 روزگار سپری شده تلویزیون‌های مبلی 
از ورود نخستین تلویزیونی که وارد ایران شد اطلاع دقیقی در دست نیست اما تلویزیون‌های مبلی هاردستون، بلر و بلک استریپ را می‌توان جزو نسل اول تلویزیون‌هایی دانست که به خانه ایرانیان راه پیدا کرد و محبوب شد. کار کردن با تلویزیون‌های مبلی یکسری قواعد عجیب و غریب داشت. مثلا بعد از روشن کردن تلویزیون باید منتظر می‌ماندیم تا لامپ‌هایشان گرم و روشن شود و برای عوض کردن کانال هم خبری از کنترل نبود. جالب اینکه در آن دوره چیزی به نام وضوح تصویر وجود نداشت و برخی از این تلویزیون‌ها تا توی سرشان نمی‌زدیم تصویرشان واضح نمی‌شد. خرید و فروش تلویزیون‌های مبلی کار آسانی نبود چون خریدار باید تلویزیون 60کیلویی را با وانت جابه‌جا می‌کرد. در عصر تلویزیون‌های مبلی فقط بدنه چوبی آنها در ایران ساخته می‌شد اما صنعتگران ایرانی آرام‌آرام آستین‌ها را بالا زدند و شروع به ساخت و مونتاژ تلویزیون‌های جدید و جمع‌وجور کردند. در سال ١٣٤١ بود که کارخانه پارس الکتریک برای تولید و مونتاژ رادیو و تلویزیون در ایران بنیان‌گذاری شد. پارس الکتریک برای شروع کارش تلویزیون و رادیوی گروندیک را مونتاژ می‌کرد. این تلویزیون‌ها سیاه و سفید بود اما خیلی زود نمونه رنگی آنها هم وارد بازار شد و طرفداران زیادی پیدا کرد. نخستین تلویزیون رنگی پارس١٠ هزار تومان قیمت داشت و با سیستم سکام برنامه رنگی پخش می‌کرد.


 کاست‌بازها وارد می‌شوند 
بیشتر وسایل پخش صدا و تصویر که به تولید انبوه رسید و برای نخستین بار وارد بازار شد، محصول کارخانه سونی بوده است. این قاعده درباره ورود نخستین ضط صوت به ایران هم رعایت شده و خیلی‌ها از ضبط صوت سونی مدل CF-200 به‌عنوان نخستین رادیویی که وارد ایران شده نام می‌برند. آگهی تبلیغاتی این رادیو ضبط هم با متن جالبی در روزنامه‌های ابتدای دهه 50 به چاپ رسیده بود. در بخشی از این آگهی آمده: «فرض کنیم نشسته‌اید و به رادیو گوش می‌دهید. آهنگی شما را جلب می‌کند. فورا با فشار دو انگشت آن را ضبط کنید. آن هم مستقیم و بدون صدای اضافه». مدل‌های بالاتر سونی، مدتی بعد وارد بازار ایران شد که قابلیت پخش صدا با کیفیت استریو فونیک را داشتند. این رادیو ضبط‌های قدیمی و سنگین که جلد چرمی هم داشتند با نوار کاست کار می‌کردند و از همان روزها بود که خواننده‌ها برای تهیه آلبوم و کاست به صرافت افتادند. حدود یک دهه بعد، رادیو ضبط‌های آیوا که دوکاسته بود روانه بازار شد و انقلابی به پا کرد. مثلا رادیو ضبط 220AIWA علاوه بر کیفیت صدای مطلوب به سه موج MW/SW/FM مجهز بود و مهم‌تر از همه اینکه به واسطه دوکاسته بودن، امکان ضبط آهنگ و گلچین کردن آهنگ‌های مورد علاقه را فراهم می‌کرد. از ورود نخستین رادیو ضبط به ایران هم اطلاع دقیقی در دست نیست اما 220AIWA را می‌توان جزو نخستین رادیو ضبط‌های دوکاسته‌ای دانست که مهمان خانه‌های ایرانیان شد. در سال ۱۳۵۸ بود که شرکت سونی طرفداران نوار کاست را غافلگیر کرد و پدیده‌ای به نام واکمن (Walkman) را به بازار عرضه کرد. واکمن سونی به مخاطب امکان می‌داد موسیقی را به جای خانه‌ در فضای باز گوش بدهد و ضبط صوت را به‌راحتی با خودش حمل کند.