کاهش آلودگی هوا آن‌هم به میزان ۹۰ درصد و توسط یک تیم دانشجویی دور از ذهن به‌نظر می‌رسید، اما ظاهرا این مسئله زیاد مهم نبود و ذکر عبارت «برای اولین بار» در خبر کفایت می‌کرد برای آنکه این خبر بدون توجه به صحت و سقمش در زمانی کوتاه در تمام خبرگزاری‌ها و بسیاری از بخش‌های خبری منتشر شود.
ماجرا به اینجا ختم نشد. حالا یکی از کسانی که این خبر کذب را در اختیار رسانه‌ها قرار داده با افتخار در وبلاگش از چگونگی تولید خبری که ملتی را سر‌کار گذاشته، می‌گوید: «یه روز معمولی معمولی توی یه اتاق توی دانشگاه صنعتی اصفهان، چند تا دانشجوی مکانیک تصمیم می‌گیرن یه خورده بخندن، توی گوگل سرچ می‌کنن: film+formula car+design و چند تا فیلم دانلود می‌کنن که نحوه کار یه خودروی مسابقه‌ای رو نشون میده. بعدش میرن توی نرم افزار Catia و یه ماشینی شبیه ماشین فرمول می‌کشن. یکی هم میاد این ماشین سه بعدی کشیده شده توی این نرم افزار رو می‌چرخونه و ازش فیلم درست می‌کنه و....»
و این تازه اول ماجراست. این دوستان با‌نمک تصمیم می‌گیرند ماجرا را رسانه‌ای کنند و با صدا و سیمای مرکز اصفهان تماس می‌گیرند.
دوستان خبرنگار ما هم بدون کمترین تحقیق یا حتی تماس با یکی از مسئولان و اساتید دانشگاه، مستقیما به دفتر گروه مراجعه می‌کنند و خبری از این موفقیت علمی بی‌نظیر جوانان ایرانی تهیه می‌کنند که در کمتر از ۲۴ ساعت روی خروجی بسیاری از خبرگزاری‌ها قرار می‌گیرد و توسط بعضی روزنامه‌ها و بخش‌های خبری صدا و سیما در جامعه منتشر می‌شود.
مواجهه غیر‌علمی با اخبار علمی
کشف راز حلقه‌های اتمی انیشتین توسط یک دختر ایرانی شاید فاجعه‌بار‌ترین خبر علمی است که در سال‌های اخیر از سوی رسانه‌های ایرانی منتشر شده و بی‌دقتی خبرنگاران در پوشش دادن اخبار علمی را به رخ کشیده است.
اما به‌نظر می‌رسد این رشته سر دراز دارد. پخش خبر سرمایه‌گذاری گوگل در ایران که اندکی پس از پخش، معلوم شد که تنها یک دروغ سیزده بوده است و این مورد اخیر، نمونه‌های دیگری از این بی‌دقتی‌ها به شمار می‌روند؛
بی‌دقتی‌هایی که درصورت تکرار نه تنها آبروی حرفه‌‌ای خبرنگاران را مخدوش می‌کند بلکه بی‌اعتمادی مخاطبان رسانه‌ها در مورد تمام دستاوردهای علمی جوانان ایران را به‌دنبال خواهد داشت.
بسیاری از کارشناسان معتقدند با وجود اینکه روزنامه‌نگاری تخصصی در سال‌های اخیر در اکثر حوزه‌ها مانند اقتصاد، ورزش، سیاست و غیره شکل گرفته و خبرنگاران توانمندی نیز در این حوزه‌ها تربیت شده‌اند، اما در حوزه دانش و فناوری هنوز در این زمینه دچار مشکل هستیم.
دکتر علی‌اصغر کیا، مدرس ارتباطات با بیان اینکه تحلیل و بیان جزئیات اخبار علمی در حیطه وظایف رسانه‌های تخصصی این بخش است، به ایسنا می‌گوید: نگاه اغلب رسانه‌های عمومی به بخش‌های علمی، نگاه خبری بوده و کمتر به جنبه‌های تحلیلی و تشریحی پرداخته می‌شود؛
چرا که ارائه و انتشار مقالات، گزارش‌ها و گفت‌وگوهای تحلیلی معمولا از رسانه‌های تخصصی انتظار می‌رود.
اظهارات این استاد دانشگاه درحالی است که در برخی مواقع استفاده از منابع خبری غیر‌معتبر و غیر‌قابل استناد در آگاهی‌دهی به مخاطبان مشکل‌ساز می‌شود و مباحث علمی را به موضوعاتی سادهانگارانه نزد مخاطبان تبدیل می‌کند.
دکتر منصور وصالی، عضو هیات علمی دانشگاه نیز در این زمینه می‌گوید: رسانه‌ها باید ضمن استفاده از اظهارنظر کارشناسان، از نقد آنها نسبت به مطالب خود استقبال کرده و به اشتباهات صورت گرفته اعتراف کنند تا بدین شکل، از کج‌فهمی مخاطبان جلوگیری شود.
وی با اشاره به اینکه کم‌توجهی در استفاده از منابع قابل استناد، در رسانه‌های عمومی بیشتر اتفاق می‌افتد، ادامه می‌دهد: استناد به اظهارنظرهای افراد فاقد صلاحیت علمی، در این دسته از رسانه‌ها باعث شده است که مباحث علمی به موضوعاتی سادهانگارانه نزد مخاطبان تبدیل شود و حتی در برخی موارد سردرگمی مخاطبان را در پی داشته باشد.
ما اولین هستیم!
گرایش روزنامه‌ها به ایجاد صفحات و ستون‌های ثابت علمی، ایجاد و گسترش بخش‌های خبری مستقل علمی - پژوهشی در رادیو و تلویزیون و پر رنگ شدن جایگاه اخبار علمی داخلی و خارجی در خبرگزاری‌ها، صفحات اول روزنامه‌ها و بخش‌های اصلی خبری صدا و سیما نمودهایی از رویکرد جدی‌تر رسانه‌ها به انعکاس اخبار علمی- پژوهشی است.
دکتر منصوری، عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شریف با بیان این مطلب، بزرگنمایی موفقیت‌های علمی را یکی از آفات اخبار علمی عنوان می‌کند: «از جمله آسیب‌های فعالیت‌های رسانه‌ای در این حوزه که متأسفانه به‌خصوص در ماه‌های اخیر شاهد آن هستیم، رویکردهای برخی به بزرگنمایی خبر برخی موفقیت‌های علمی، از جمله اعلام دستاوردهای طرح‌های پژوهشی آزمایشگاهی و در مقیاس بسیار محدود به‌عنوان یک محصول آماده ارائه به مصرف‌کنندگان و نیز استفاده مبالغه‌آمیز از عناوینی چون «برای نخستین بار»، «برای اولین بار» و... و درج اخبار دستاوردهای علمی- پژوهشی مکررا اعلام شده در ماه‌ها و حتی سالیان پیش، با رنگ و لعابی جدید است. در این راستاست که می‌بینیم مثلا خبر ساخت یک دستگاه که بیش از 3سال پیش در رسانه‌ها منتشر شده، مجددا به‌عنوان خبر تازه «ساخت اولین.... خاورمیانه در ایران» در صدر برخی اخبار می‌نشیند»
البته مقابله با این آفت، علاوه بر دقت‌نظر بیشتر اصحاب رسانه، مطمئنا مستلزم توجه بیشتر مسئولان بلند‌پایه علمی کشور است. همچنان‌که روابط عمومی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی چند روز پیش، از تدوین دستور‌العملی برای نظام‌مند کردن اعلام نتایج نخستین‌های عرصه پزشکی خبر داد.
به این ترتیب، وزارت بهداشت، هر نوع اعلام عمومی فعالیت‌های درمانی، پژوهشی، تولید داروها یا تجهیزات پزشکی، اختراعات و اکتشافات علوم پزشکی داخل کشور را مشمول دستور‌العملی خاص کرده است و درصورت اعلام پژوهشی بدون رعایت موازین توسط شخصیت حقیقی و یا حقوقی، مجموعه‌ها‌ی نظارتی ملزم به برخورد قانونی با آنها و همچنین تنویر افکار عمومی درباره انعکاس اخبار غیرواقعی شده‌اند.
شاید با اجرایی شدن این دستور‌العمل و دستور‌العمل‌های مشابه از سوی وزارت علوم، شاهد دقت بیشتر در انتشار اخبار علمی باشیم و از این پس دوستان نابغه ما برای پر کردن اوقات فراغت خود راه‌هایی بهتر از سر کار گذاشتن ملت پیدا کنند.
