همشهری آنلاین_ سمیرا باباجانپور: مقدمه‌ای برای یک حرکت نمادین به سوی احیای خاطرات یک محله است. این تابلوها برگرفته از اصالت و هویت محله‌ای است که سال‌هاست در محدوده غربی پایتخت، برای حفظ هویت تاریخی و اصالت چند صد ساله‌اش تلاش می‌کند.
- نام قدیمی برای ۱۷ کوچه باغ
برای اینکه بتوانیم یک محله تاریخی را از گم شدن در دل مدرنیته و شهرنشینی مصون نگاه داریم، تنها گزینه مثبت و کاربردی، حفظ تاریخ و ریشه‌های اصلی فرهنگ ومنش اهالی است. حفظ گویش، رفتار و عادت‌های ساده‌ای که شاید این روزها چندان به چشم نمی‌آید ولی با حذف هر کدام، هویت یک محله برای همیشه از بین خواهد رفت. کارگروه فرهنگی واجتماعی شورایاری محله کن با همکاری گروه فرهنگی «کن قدیم» با اجرای طرح «نصب تابلوهای اسامی قدیمی کوچه و معابر محله» تلاش کرده‌اند خاطرات گذشته را که تنها در نقل قول‌های پیرمردها و مادربزرگ‌ها جا مانده بود، بر روی دیوارهای محله ثبت کنند. طرحی ماندگار که می‌تواند آغاز یک اتفاق فرهنگی خوب برای این محله باشد. «علیرضا بزرگی»، دبیر شورایاری محله، می‌گوید: «با توجه به اصالت و قدمت محله کن و بی‌توجه‌هایی که طی این سال‌ها به این محله شده است، تصمیم گرفتیم تا سلسله فعالیت‌های گروهی را با موضوع حفظ فرهنگ و اصالت محله دنبال کنیم. سرآغاز این طرح، ساخت تابلوهایی بود که اسم قدیمی کوچه باغ‌ها روی آن نوشته شده است. هفته گذشته، به اتفاق اعضای شورایاری و معتمدان محله، ۵ تابلو در معابر و کوچه‌های محله نصب شد. در این طرح، ۱۷ کوچه انتخاب شده است و در فاصله زمانی مشخص تابلوها نصب خواهد شد. شهرداری منطقه نیز در جریان این کار قرار گرفته است تا مبادا این تابلوها کنده یا گم شوند. فرایند نامگذاری کوچه و معابر در شهر تهران زمانبر است. ما در شورایاری تصمیم گرفتیم با هزینه خود و شهروندان داوطلب، این پروژه فرهنگی را آغاز کنیم.»
- منتظر نهاد یا ارگان خاصی نماندیم
«علیرضا محبعلی»، از معتمدان محله که یکی از بانیان اصلی این طرح محسوب می‌شود، بر این باور است که ثبت این تابلوها ثبت خاطرات قدیمی‌های محله است. نام‌ها و اسامی که به مرور از یادها رفته است. «امین نورقربان»، دبیر کارگروه فرهنگی و اجتماعی شورایاری نیز در این‌باره می‌گوید: «برای حفظ تاریخ و هویت کن نباید منتظر نهاد و یا ارگان و سازمان خاصی باشیم، تجربه این سال‌ها نشان داده است که مدیران با همه علاقه و ارادتی که به این محله تاریخی نشان می‌دهند، هنوز نتوانسته‌اند هویت اصلی محله را که زیر بار مهاجران غیرقانونی و طرح تفصیلی عقب افتاده و نامشخص، خم شده است، احیا کنند. محله کن را باید اهالی از غرق شدن نجات دهند و ما باور داریم توجه به فرهنگ و اصالت محله، مهم‌ترین و تأثیرگذارترین کار خواهد بود.»
- اهالی همراهی کنند
مسیر جذاب و دیدنی کوچه باغ‌های کن در دل زندگی شهری امروز، غنیمتی است. باور وجود چنین کوچه باغ‌هایی در متن شهرنشینی پایتخت سخت است. «زهره علینقی»، از اعضای شورایاری محله کن و دبیرکارگروه خدمات شهری محله، می‌گوید: «متأسفانه هنوز بسیاری از اهالی نمی‌توانند باور کنند که شهروندان یک محله نقش مهمی در رونق و توسعه آن دارند. همه کارها را به مدیران می‌سپارند و روحیه مطالبه‌گری دارند. این در حالی است که در گذشته، بسیاری از فعالیت‌های محلی به شکل گروهی و مردمی انجام می‌شد. برای ادامه فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی در کن به کمک اهالی به‌ویژه اهالی بومی احتیاج داریم. اینکه محله را محله‌ای نامناسب برای زندگی قلمداد کنیم و بار مهاجرت به محله‌های اطراف را ببندیم، عاقلانه نیست. برای حفظ یکی از قدیمی‌ترین محله‌های پایتخت باید ماند و تلاش کرد.»
- خاطراتمان را گم نکنید
اگرچه کوچه باغ‌های قدیمی محله کن، این روزها، کم‌کم شکل و شمایل ویژه‌ایی به خود گرفته‌اند و ردپای ویلاسازی در آنها به چشم می‌خورد با این حال نباید برای نوسازی و بهسازی، کالبد تاریخی این کوچه باغ‌ها را برهم زد. «عبدالله درویش»، محقق و شاعر محله، می‌گوید: «اگر محله کن را به محله‌ای حاشیه‌نشین و مهاجرنشین تبدیل کرده‌اند، لااقل خاطراتمان را خراب نکنند. این کوچه و معبرها با دیوارهای کاهگلی و سنگ چین‌هایی مزین شده است که پدران و مردان قدیم با دستان خود به یادگار گذاشته‌اند. دیوارهای سیمانی و نماهای سنگی و بلوک‌های ساده، مناسب این کوچه و باغ‌ها نیست.»
- چهاررودخانه
آن طور که قدیمی‌ها می‌گویند در این مسیر، باغ‌های بی‌شماری بوده و رودخانه کن در این محدوده به سبب شکل باغ‌ها در مسیری قرار می‌گرفت که به 4 بخش تقسیم می‌شد. برای همین به این محدوده «چهار رودخانه» می‌گفتند.
- از تنگه باغ میر تا دره پستونک
اسامی قدیمی نه تنها برای کوچه‌ها و محله‌ها انتخاب می‌شد، بلکه کوه‌ها ودره‌های حاشیه روستا نیز نام مشخص و ویژه خود را داشت. کوه باغ میر، کوه آسیابک، کوه دره مالا، تپه کوهک، کوه کبوتک، کوه گرم دره، کوه پیر داود، کوه هزار دره و کوه دره شور، از جمله کوه‌های معروف غرب تهران هستند. به سبب اینکه روستای کن در کوهپایه قرارداشته در نتیجه دره‌های زیادی در اطراف آن وجود داشت. اهالی خوش‌ذوق نیز برای هر دره، نامی انتخاب کرده بودند مانند دره حصارک، تنگه باغ میر، دره مالا که بهترین باغ‌های میوه را داشتند. هم‌چنین از دره زرنو کوچک، دره زرنو بزرگ، دره پل حاجی محمد علی، دره لوسک، دره ولوزونه، دره باغ درغمش، خرگوش دره، دره رودخانه، دره لوره کون، دره وسک، دره لتمال معروف به دره آسیاب باد، گرم دره، دره دروازه کوهک، دره پستونک، دره خواجه، دره قلاچ و هزار دره نیز می‌توان نام برد.
- باغ چالک
مسیری با باغ‌های بزرگ و سرسبز. این کوچه چون در مسیری پست و چاله مانند قرار داشت به «باغ چالک» معروف بود. نهری کوچک که از رودخانه کن جدا می‌شد، به این مسیر جذابیت خاصی بخشیده است.
- سرای یکه باغ
در نزدیکی این کوچه، باغ بزرگی بود که به سبب بزرگی و خاص بودنش به آن «یکه باغ» می‌گفتند.
- باغ درویشک
این کوچه از میان باغ ۲ درویش می‌گذشت که به «درویش بزرگ» و «درویش کوچک» معروف بودند.
- کوچه ترنا
«ترنا» محلی است که آب از قسمت بلند به پایین می‌ریزد و در جوی، مسیرش را ادامه می‌دهد. در کوچه باغ‌های کن این ترناها به موجب تقسیم مسیر آب، به وفور دیده می‌شود.
- دره پستونک
در زبان کنی «سنجد» به «پستونک» معروف بود. در دره‌ای در نزدیکی باغ‌های کن، سنجد بسیار کاشته می‌شد. برای همین به «دره پستونک» شهره است.
- کوچه پشته یخچال
«یخچال» ۵۰۰ ساله کن که به سردخانه قدیمی تهران هم معروف است، در دل باغ‌ها ساخته شده بود. هنوز هم می‌شود آثاری از این یخچال قدیمی را دید. مسیری که از یخچال قدیمی می‌گذشت، به کوچه «پشته یخچال» شهرت پیدا کرد.
- کوچه ظلم‌آباد
موقعیت جغرافیایی کوچه به‌گونه‌ایی بود که نور خورشید به آن نمی‌تابید. در نتیجه با غروب خورشید نسبت به کوچه‌ها و معابر دیگر زودتر تاریک می‌شد. به این دلیل اهالی نام «ظلم‌آباد» را انتخاب کرده بودند.
- کوچه گلمدره
اینکه چرا به این کوچه «گلمدره» گفته می‌شود، روایت مشخصی ندارد. ولی تعدادی از قدیمی‌ها ی محله ۲ دلیل را بیان می‌کنند. نخست اینکه احتمالاً این مسیر به «گرم دره» معروف بود که به زبان کنی به گلمدره تغییر پیدا کرد و دیگر، به سبب اینکه «گبری»ها در این محدوده زندگی می‌کردند، «گبردره» نام داشته و کم‌کم به گلمدره تبدیل شده است. هنوز هم می‌شود قبرهای ایستاده گبری‌ها را در این محدوده پیدا کرد.
- کوچه مونده زک
روستای قدیمی و تاریخی کن برخلاف آنچه امروز از محله کن می‌بینیم، در این محدوده نبوده است. در مسیری که به «مونده زک» معروف است، روستای اصلی و قدیمی کن وجود داشت که هسته اصلی روستا محسوب می‌شود. به سبب سیل و زلزله موقعیت روستا تغییر پیدا کرد.
- کوچه دوازده ایوان
«دوازده ایوان» یک کاروانسرای قدیمی در محله کن است که چون ۱۲ ایوان داشت به دوازده ایوان شهره شد. این کاروان محل استراحت مسافرانی بود که از روستاهای حریم «البرز» هم‌ـ چون «سولقان»، «وردیج»، «کیگا» و «امامزاده داود»(ع) می‌آمدند و شب را در این کاروانسرا استراحت می‌کردند. در این محدوده، آسیاب قدیمی کن هم قرار دارد. به گفته اهالی تا چند سال پیش طویله اسب‌های این کاروانسرا وجود داشته است. بخش‌هایی از دیوار کاروانسرای دوازده ایوان هنوز پابرجاست.
- کوچه مونده زک
روستای قدیمی و تاریخی کن برخلاف آنچه امروز از محله کن می‌بینیم، در این محدوده نبوده است. در مسیری که به «مونده زک» معروف است، روستای اصلی و قدیمی کن وجود داشت که هسته اصلی روستا محسوب می‌شود. به سبب سیل و زلزله موقعیت روستا تغییر پیدا کرد.
- سرچوگل
محوطه و کوچه‌های اطراف حسینیه «اسماعیلیان» و آشپزخانه این حسینیه را به این نام می‌شناسند و وجه تسمیه آن هم به چند دهه پیش بر می‌گردد. بخش مهمی از درآمد مردم کن، پیش از دهه‌های 40 و 50 از راه چوپانی بوده است. چوپانان گوسفندهای خود را در این محل جمع می‌کردند و برای چرا به بیابان‌ها و کوه‌ها می‌بردند. «چوگل» در لهجه بومی‌های کن به محلی می‌گفتند که گوسفندان را در آن جمع می‌کردند و سرچوگل، ابتدای جایی بوده که گوسفندان در آن جمع می‌شدند. در لهجه کنی، سر به معنی ابتدا استفاده می‌شود.
- غریب‌آباد
«غریب‌آباد» به جایی می‌گفتند که غریبه‌ها و غیرکنی‌ها در آن محل ساکن شده بودند. مهاجرانی که به کن می‌آمدند مجبور به حاشیه‌نشینی بودند. این محل که امروز از «سه‌راه مدرسه» تا «سر دره» را شامل می‌شود، زمانی محل سکونت مهاجران وردیجی، حصارکی، فرحزادی، طالقانی و... بود.
- میدان پشته
میدان «پشته» جایی بیرون از محله‌های مسکونی کن بوده است. نقل است که در سال‌های خیلی دور جنگی در این محل درگرفته و کشته‌های زیادی بر جای مانده‌اند که تا سال‌ها این محل به نام میدان «کشته» معروف بوده. اما بعدها تغییر نام پیدا می‌کند و می‌شود میدان پشته. برخی نیز باور دارند که چون این محل خارج از کن بوده به میدان پشته معروف شده، یعنی میدانی که پشت کن قرار دارد.
- کوچه سیدا
کوچه «سیدا» همان کوچه سیدها است. به این معنی که زمانی در محله «سرآسیاب» کوچه‌ای وجود داشته که در آن تعدادی سید زندگی می‌کردند و برای همین نام آن به کوچه سیدا معروف شد.
- کوچه هستمک
«هستمک» در اصطلاح کنی «قاشق چوبی» و بلندی است که برای هم زدن «سمنو» و «حلیم» استفاده می‌شد. درباره دلیل نامگذاری این کوچه به نام هستمک نقل است که چون این کوچه شبیه هستمک بوده! به این نام معروف شد.
- باغ پشته
کوچه «باغ پشته» کوچه‌ای است که از نزدیکی‌های چهارراه «شیدا» آغاز می‌شود و تا محله سرآسیاب می‌رود. این کوچه، روزگاری باغ بزرگی بوده و چون این باغ در بلندی تپه‌ای قرار داشته به نام باغ‌پشته معروف شده است. اگر گذرتان به این کوچه بیفتد، هنوز آثاری از باغ‌های قدیم در آن وجود دارد.
سردره
به سبب اینکه روستای کن در کوهپایه قرار داشت، دره‌های کوچک و بزرگ زیادی آن را احاطه کرده بود. یکی از این دره‌ها دره «زرنو» یا «سر دره» است. می‌گویند سردره محل تجارت و خرید و فروش کالا بوده. قدیمی‌ترها یادشان می‌آید که شترهایی به‌صورت کاروان به این محل آورده می‌شدند تا بارهایشان به فروش برود. در واقع سردره محل بازار روز کنی‌ها بوده است.
- باغ‌شا
در فرهنگ ایرانی، برای بزرگ جلوه دادن هر چیزی یک «شاه» به انتهای اسم‌ها اضافه می‌کردند. «باغ‌شا» همان باغ‌شاه است که البته اینجا نه باغ پادشاهی بوده و نه پادشاهی به این باغ آمده. تنها به این دلیل معروف شده که به تعبیری، بزرگ‌ترین باغ کن بوده. محل این باغ هم نزدیکی‌های امامزاده محمد(ع) است و اکنون تقریباً چیزی از آن باقی نمانده است. کوچه‌ای هم که از کنار باغ می‌گذشته به کوچه باغ‌شاه یا کوچه امامزاده معروف بود.
- آسیاب‌شا
در این محل چون آب خروشانی به سمت باغ‌ها می‌رفته، آسیابی بنا شده بود و باغ‌های متعددی هم دور آن شکل گرفته بود. معروف است که «ناصرالدین شاه» برای خوشگذرانی به اینجا می‌آمده و چون منظره بسیار دلپذیری هم داشته، جزو پاتوق‌های سالانه‌اش محسوب می‌شده است. به هر حال اینجا به دلیل حضور یک پادشاه، مزین به نام «آسیاب‌شا» شده، یعنی آسیابی که شاه کنار آن می‌نشسته است.
- کوچه اندرونی
معروف‌ترین کوچه کن همین کوچه «اندرونی» است که ابتدای کوچه درختان «چنار» قدیمی زیادی قرار دارد. این کوچه که در مرز محله سرآسیاب و میانده قرار دارد به نوعی اندرونی ناصرالدین شاه محسوب می‌شد و این پادشاه قجری برای ییلاق گاهی به اینجا سر می‌زد. کوچه بسیار کوچک و بن‌بست است و نشانی از گذشته خود ندارد اما به هر حال کوچه قابل توجهی بود. معروف است وقتی حمام این کوچه را برای ناصرالدین شاه گرم می‌کردند پس از رفتنش، مردم برای استفاده از آب گرم و زلال آنکه برای پادشاه آماده شده بود، جلو حمام صف می‌کشیدند.
- کوچه پاسگاه
روبه‌روی تکیه «میانده» و در محل آشپزخانه کنونی آن کوچه‌ای قرار دارد که روزگاری به نام کوچه «پاسگاه» معروف بوده و نقل است که در این محل، پاسگاه کن قرار داشت.
نظر شما