به گزارش همشهری آنلاین به نقل از ایسنا، در روزگاری که نامه اعمال جراید، سیل حوادثی از قبیل کاهش قیمت نفت، تشدید و تجدید تحریم‌ها، افزایش قیمت طلا و دلار و مهم‌تر از آن کرونا و آسیب‌هایش را درج می‌کنند، «آب» نگران‌کننده‌ترین محدودیت به شمار می‌رود و حتی می‌تواند تهدیدکننده حیات انسان در سال‌های آتی باشد.
ایران از سویی در اقلیم گرم و خشک قرار دارد و به صورت طبیعی نزولات طبیعی در کشور یک‌سوم میانگین جهانی است و از سوی دیگر وضعیت برداشت طی چند دهه اخیر بالاخص در دهه گذشته به دلیل افزایش چاه‌های غیرمجاز، شرایط دشواری برای چاه‌های آب زیرزمینی به وجود آمده است و اغلب این چاه‌ها در بخش کشاورزی که بیشترین مصرف و کمترین بهره‌وری را دارد، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
عرضه و تقاضای نابرابر آب
آب را می‌توان جزو منابع تجدیدپذیر تقسیم‌بندی کرد ولی توجه به عرضه و تقاضای آب می‌تواند نشان دهد که کشور در چه وضعیتی از منابع آبی قرار دارد. در طول زمان، منابع آب تجدیدپذیر کشور رو به کاهش بوده و کاهش بارندگی‌های سالانه در طول سال‌های اخیر، گرم‌شدن زمین و افزایش تبخیرها و خشک شدن برخی تالاب‌ها و دریاچه‌ها سبب کاهش توان عرضه‌شده و از طرف دیگر افزایش سطح زیرکشت، افزایش سطح کشت آبی نسبت به دیم، افزایش مصرف بخش صنعت و نیز افزایش جمعیت، نیاز طرف تقاضا را بیشتر کرده است و قرار گرفتن ایران در اقلیم گرم و خشک، نشان می‌دهد که منابع آبی نسبت به قبل با محدودیت‌های جدی‌تری مواجه است.
بحران آب به صورت خزنده در حال پیشروی است و در تعارض رفتاری نظام اجتماعی و منابع موجود، گرفتار رهایی شده است و بالا بودن نسبت برداشت آب به منابع تجدیدپذیر که بیش از ۸۰ درصد است و ایران جایگاهی در بین کشورهای با سرانه برداشت بالا با بیش از هزار مترمکعب در سال، دارد، نشان از وضعیت نامتعادل در عرضه و تقاضای آب در کشور است.
بیش از ۸۰ درصد منابع آب تجدیدپذیر کشور مصرف می‌شود که ۹۰ درصد همین میزان مورد استفاده بخش کشاورزی قرار می‌گیرد. سهم بالای کشاورزی از آب فقط مختص ایران نیست اما نکته مهم تفاوت در میزان تولیدی است که به ازای مصرف این میزان آب انجام می‌شود که همان بهره‌وری آب نامیده می‌شود. از آنجایی که بهره‌وری نشان‌دهنده میزان محصولی است که به ازای مصرف یک واحد نهاده به دست می‌آید در بخش کشاورزی نیز تولید محصول به ازای هر لیتر آب مصرف‌شده، محاسبه می‌شود.
متاسفانه علاوه‌بر بهره‌وری پایین آب در بحث کشاورزی شاهد تلفات و هدررفت در بحث انتقال و توزیع آب به‌خصوص در بخش کشاورزی سنتی قابل‌توجه است و این در حالی است که آب‌های زیرزمینی به‌عنوان یک منبع مهم آبی و پایداری سرزمینی در سال‌ها و دهه‌های اخیر، بیلان منفی را تجربه کرده و کمترین زیان خالی شدن سفره‌های زیرزمینی، خالی شدن روستاها از سکنه، مهاجرت روستائیان به حاشیه شهرها و مهم‌تر از این دو کاهش کشاورزی است.
مفت به قیمت آب
وقتی بخواهند نشان دهند که کالایی ارزش پایینی دارد، گفته می‌شود که مفت است، به قیمت آب و این مثل نشان می‌دهد که از دیرباز آب باوجود ارزش بالایی که دارد، همواره کمترین قیمت را در میان کالاها دارد و حال باوجود محدودیت‌هایی که وجود دارد، قیمت‌گذاری آب به‌خصوص آب مورد استفاده بخش کشاورزی اهمیت بالایی دارد.
قیمت‌گذاری سبب می‌شود که عرضه و تقاضای آب به سمت تعادل حرکت کند ولی این قیمت‌گذاری نیز با صورت پایین بودن می‌تواند برای تامین آب مناطق کم‌آب، مشکلاتی را ایجاد کند یا حتی صنایع آب‌بر را نیز در مناطق خشک کشور مستقر کند علاوه‌بر آن قیمت‌گذاری آب می‌تواند آب خاکستری را که توسط تصفیه‌خانه‌ها تولید می‌شود و برای مثال در استان زنجان پس از تصفیه آب و تولید آب خاکستری، این آب مورد توجه صنایع قرار نگرفته و به رودخانه می‌ریزد، مورد استفاده صنایع برای کاهش هزینه‌ها خواهد بود.
بیم بی‌آبی
تجارت آب مجازی به‌عنوان یک ابزار برای حل معضل کم‌آبی کشورهای خشک مطرح‌شده است. بر اساس این نظریه کشورهای خشک واردکننده محصولات با آب‌بری بالا و تولیدشده در کشورهای و مناطق پرآب خواهند بود و آینده‌نگری کشورها سبب شده که برخی از کشورها باوجود مازاد عرضه آب، برای کاهش درصد خوداتکایی به منابع داخلی‌شان، اقدام کنند و استفاده از رویکرد تجارت آب مجازی توسط کشورهایی مثل ژاپن گواهی بر این مدعا است.
در دنیای امروز دیگر جنگ بر سر نفت نیست و اگر جنگی دربگیرد بر سر منابع آبی خواهد بود. تغییرات اقلیمی، رشد جمعیت زمین، مصرف بی‌رویه، بهره‌وری پایین و بسیاری موارد دیگر می‌تواند دلیلی باشد تا بیم بی‌آبی در دل سیاست‌گذاران حوزه آب و حتی تک تک افراد جامعه، کاشته شود.
نظر شما