کشت دوم؛ از وعده تا عمل

به همین دلیل چند سال است که جهاد کشاورزی، ترویج «کشت دوم» یعنی «راتون» را به عنوان کشتی پرمحصول و کم‌هزینه‌تر از کشت اول در شالیزارهای گیلان در دستور کار قرار داده است، اما هنوز در بیشتر زمین‌های مستعد کشاورزی گیلان فقط کشت اول انجام می‌شود و زمین‌های حاصلخیز در بقیه ایام سال بدون استفاده رها می‌شوند.

• اولویت اقتصادی جهاد کشاورزی

سال گذشته معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی گیلان گفته بود که تلاش‌های زیادی شده تا کشاورزان با مزیت‌های کشت دوم آگاه شوند. «لیلا بذرکار» توسعه کشت دوم را با توجه به این‌که تولید در واحد سطح را افزایش می‌دهد و سبب افزایش درآمد کشاورزان می‌شود، از اولویت‌های اقتصادی جهاد کشاورزی برشمرد و اظهار امیدواری کرد که کشت دوم بیشتر مورد توجه کشاورزان قرار بگیرد.

وی بر این موضوع نیز تاکید کرده بود که به دلیل محدودیت مالکیت زمین‌های کشاورزی گیلان، تنها راه نجات کشاورزی و مقرون به صرفه کردن آن، انجام کشت‌های متفاوت و ترکیبی در مزارع تحت عنوان کشت دوم است و این مهم فقط اراده کشاورزان گیلانی را می‌طلبد.  گیلان دارای ۲۳۸ هزار هکتار زمین شالیزاری است که بخش قابل توجهی از آن پس از برداشت برنج در نیمه دوم سال بدون استفاده رها می‌شود. سال گذشته در ۱۷ هزار هکتار از شالیزارهای رشت پرورش راتون انجام شد.

اکنون نیز یکی از دغدغه‌های متولیان کشاورزی استان این است که کشاورزان گیلانی برای بهره‌وری از زمین‌های خود اقدام به کشت دوم کنند؛ موضوعی که اغلب به فراموشی سپرده می‌شود و پس از درو برنج بسیاری از کشاورزان توجهی به آن نمی‌کنند؛ در حالی که بهره اقتصادی کشت دوم بالاست و مسئولان نیز بر این موضوع تاکید دارند، چه دلیلی باعث می‌شود که کشاورزان تمایلی به توسعه درآمد خود از طریق کشت دوم نداشته باشند؟ با برخی از افرادی که در این زمینه مسئولیتی دارند یا فعالیت می‌کنند گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.

• دلایل بی‌رغبتی کشاورزان به کشت دوم

کارشناس مرکز خدمات جهاد کشاورزی گیلان با بیان این‌که مهم‌ترین مزیت کشت دوم یا راتون بالارفتن درآمد برنجکاران است، اظهار کرد: باروری بهتر زمین به علت کشت راتون در فصل بعدی کشت به سود کشاورزان است. بهترین زمان برای کشت راتون میانه‌های مرداد و بعد از برداشت کشت اول برنج است. «شیرین نوذری» افزود: در صورتی که بارندگی‌ها مناسب باشد یا برای شالیزار آبدهی مناسبی انجام شده باشد، خوشه‌دهی راتون در اوایل مهر اتفاق می‌افتد. کشت راتون بر اساس تقویم زراعی و مدیریت مناسب زمین‌ها در جلوگیری از آفت‌زدگی، موجب می‌شود ساقه‌های برنج در راتون بهتر از کشت اول خوشه‌زنی داشته باشند.

این کارشناس کشاورزی، مشکلات مالی کشاورزان برای تامین نهاده‌ها از جمله کود شیمیایی، ریسک بالای کشت دوم در شرایط آب و هوایی استان، بیمه نبودن محصولات کشاورزی و کمبود ماشین‌آلات کشاورزی را از جمله عوامل بی‌رغبتی کشاورزان برای کشت راتون دانست. وی گفت: به دلایل فرهنگی و سنتی، کشاورزان اعتقاد دارند زمین‌های شالیزاری بعد از برداشت برنج به حیوانات و دام‌ها تعلق دارد و کشاورزانی که کشت دوم انجام می‌دهند، افرادی زیادی‌خواه هستند. علاقه به کشت سایر محصولات از جمله باقلا سبز بعد از برداشت برنج هم دلیل دیگر بی‌میلی برای کشت دوم در بسیاری از کشاورزان است.

• چالش‌های پیش روی کشاورزان

نوذری بیان کرد: یکی دیگر از چالش‌های پیش روی کشت راتون در مزارع استان، رهاسازی دام‌هاست. اگر کشاورزی قصد کشت دوم را دارد، حتما باید شالیزار خود را با سیم خاردار محصور کند که این کار هزینه‌بردار است. با وجود بالا رفتن قیمت زمین و افزایش هزینه‌های داشت و برداشت و تلاش‌های مروجان شاهد افزایش استقبال از کشت راتون هستیم.

کارشناس مرکز خدمات جهاد کشاورزی گیلان یکی از سیاست‌های وزارت جهاد کشاورزی برای بازدهی بیشتر و بهره‌وری از اراضی کشاورزی را انجام کشت‌های با سود بالا بعد از برداشت برنج عنوان کرد و گفت: در حال حاضر کشت کلزا به عنوان کشت دوم جزو سیاست‌های جهاد کشاورزی است. با توجه به وابستگی کشور به واردات روغن روی کشت کلزا تاکید زیادی شده است، اما کشت کلزا شرایط خاصی نیاز دارد و به دلیل ریزدانه بودن و نیاز به یک زمین مناسب و غیرآبگیر، مورد علاقه کشاورزان گیلانی نیست. کوچک و قطعه‌قطعه بودن اراضی و نیاز به تجهیزات مخصوص برای کشت این گیاه روغنی از دلایل بی‌رغبتی کشاورزان استان است.

وی با بیان این‌که در کلاس‌های ترویجی همواره فواید کشت راتون به کشاورزان گوشزد می‌شود، اظهار کرد: همکاری بانک‌ها در اعطای به موقع وام به کشاورز در زمان کشت و برداشت و همچنین توزیع بذر و نهاده مناسب می‌تواند انگیزه آنها را برای کشت راتون تقویت کند. متاسفانه عملی نشدن وعده‌های بانک‌ها هم موجب بی‌انگیزگی کشاورزان شده است.

• کشت دوم، تعهد جهاد کشاورزی است

 رئیس سازمان جهاد کشاورزی گیلان نیز با بیان این‌که کشت دوم یکی از نیازهای گیلان است و باید برای ترویج آن تلاش بیشتری شود، به همشهری گفت: برنج به عنوان یک محصول استراتژیک در گیلان با کیفیت خوب در حال تولید است. «علی درجانی» افزود: یکی از برنامه‌ها و سیاست‌های سازمان جهاد کشاورزی به‌ویژه در مورد محصول استراتژیک برنج پیگیری برای اصلاح، توسعه و ترویج ارقامی است که آب کمتری مصرف کنند و زودرس باشند تا زمین برای کشت دوم نیز آماده شود. توسعه کشت دوم در اراضی شالیزاری از تعهدات جهاد کشاورزی است که به ترویج نیاز دارد. وی اظهار کرد: پیش‌بینی می‌شود در سال جاری از ۲۳۸ هزار هکتار اراضی شالیکاری استان بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار تن شلتوک برداشت شود. بیش از ۷۵۰ هزار تن برنج سفید از این میزان شلتوک استحصال خواهد شد.

• هزینه‌های بالای تولید برنج

یک کشاورز گیلانی که در شهرستان شفت مزرعه دارد در مورد دلایل بی‌رغبتی کشاورزان گیلانی به کشت دوم گفت: زمین‌های بسیاری از کشاورزان ‌زیر یک هکتار است، اما همان را هم با قرض و بدهی کاشت و در نهایت برداشت می‌کنند. با این وضعیت چگونه مجدد هزینه کنند تا برنج بکارند؟ آنها اغلب درآمد خود را صرف پرداخت بدهی‌های فصل کشت در بهار می‌کنند.

«بهروز خدابخشی» افزود: اگر مسئولان تمایل دارند که کشت دوم رونق یابد از ما حمایت کنند. من به عنوان یک کشاورز چند بار باید به بانک بروم تا تسهیلات ارزان دریافت کنم؟ جهاد کشاورزی به ما کمک کند تا کشت دوم را انجام دهیم. اگر کمک کند، قطعا کشاورزان هم استقبال خواهند کرد و جوانان و مردان از قهوه‌خانه‌نشینی دست برمی‌دارند. این کشاورز اظهار کرد: همه از کسب درآمد بیشتر استقبال می‌کنند. صرفا با توصیه و تاکید نمی‌توان کشاورزان را نسبت به کشت دوم ترغیب کرد. باید اقدام عملی هم انجام شود. ضمن این‌که اگر همین نوع برنج گران‌تر خریداری شود و قیمت آن افزایش یابد، کم‌کم کشاورزان به کشت دوم‌ اقدام می‌کنند.