نقاشی‌هایی از ۲۲ کودک ۳ تا ۱۳ ساله که نقاشی خلاق را از «اکرم سادات شرق آزادی» آموخته‌اند. اکرم آزادی، نقاشی در حوزه کودکان را از سال ۷۰ آغاز کرده است و نقاشی را با قصه و بازی به بچه‌ها آموزش می‌دهد. او معتقد است خلاقیت بچه‌ها با قصه شکوفا می‌شود و بعد از آن ابزارها و تکنیک‌های نقاشی را برای بروز خلاقیت به کار می‌گیرند. در آثار نقاشی، بچه‌ها هم از آبرنگ، مدادرنگی و رنگ روغن استفاده کرده‌اند و هم از تکنیک‌هایی مثل کلاژ بهره‌گرفته‌اند. آزادی، علاوه بر نقاشی خلاق، در حوزه فلسفه کودک نیز فعالیت می‌کند و می‌گوید: «فلسفه کودک یعنی فکرپروری و رفتاری که کودک را به فکر کردن وادار کند. » نمایشگاه نقاشی او و شاگردانش با عنوان «ما و معلم‌مون» تا ۲۷ اردیبهشت در نگارخانه «رسول مهر» در محله سعادت‌آباد دایر است. در حاشیه این نمایشگاه با اکرم سادات شرق آزادی درباره قصه‌های مصور و نقاشی خلاق گفت‌وگو کردیم.
- آموزش نقاشی به کودکان را ۲۸ سال پیش شروع کردید. شیوه آموزشی شما چطور بیشتر روی تجسم و خلاقیت بچه‌ها متمرکز است؟
برای بچه‌ها قصه می‌گویم تا بتوانند نقاشی کنند. مثلاً اول قصه دختر یلدا را می‌گویم که چه موهای بلندی دارد. برای نشان دادن موهای بلند دختر یلدا روسری بزرگی سرم می‌کنم که روی زمین می‌کشد. یکی می‌گوید موها مثل دریا شده و دیگری می‌گوید مثل آسمان. بعد ادامه قصه را با بچه‌ها پیش می‌بریم. ستاره‌های آسمان یا صدف دریا را مثل سنجاق سر روی موهای یلدا می‌نشانیم. با بچه‌ها بازی می‌کنیم و قصه می‌گوییم. بعد از بچه‌ها می‌خواهم دختر یلدا را نقاشی کنند. در واقع با کمک بچه‌ها، قصه مصور می‌شود. کار دیگری که در آموزش با بچه‌ها انجام می‌دهم این است که سعی می‌کنم گیاهان، درختان، موجوادت دیگر و حتی اشیا را با چشم و گوش و دست و پا بکشیم و قصه‌شان را بگوییم.
- این کار چه انگیزه‌ای برای آموختن نقاشی ایجاد می‌کند؟
مهم‌تر از آموختن نقاشی در اینجا آموزش مهارت‌های ارتباطی با بچه‌هاست. ضمن اینکه وقتی این‌طور نقاشی می‌کشند خلاقیت بیشتری هم دارند. مثلاً وقتی درخت را با چشم و ابرو و دهان می‌کشند من از آنها می‌پرسم این درخت چه حرفی از دهانش خارج می‌شود و در خلال این پرسش و پاسخ‌ها موضوع حفاظت از درختان و محیط‌زیست را به بچه‌ها آموزش می‌دهم. این می‌شود فلسفه برای کودک. این فلسفه برای کودک است. موضوع فلسفه برای کودک شاید خیلی پیچیده به نظر بیاید، اما فلسفه یعنی فکر کردن. من اول قصه را می‌گویم و بچه‌ها فکر می‌کنند و بقیه قصه را نقاشی می‌کنند. بارها بچه‌ها به من گفته‌اند که نمی‌توانند حیوانی مثلاً شیر را نقاشی کنند. با هم قصه شیر را می‌گوییم. موضوع ساده می‌شود و بچه‌ها سریع دست به مداد رنگی می‌شوند.
- مفهوم رنگ در نقاشی را هم می‌شود به همین شیوه به بچه‌ها یاد داد؟
قصه رنگ‌ها را هم برای بچه‌ها می‌گویم. طلایی و نقره‌ای پدر و مادر رنگ‌هاست. رنگ خورشید و رنگ ماه است. قرمز و آبی و زرد بچه‌های این پدر و مادرند و نارنجی، سبز و بنفش نوه‌ها. یک خانواده هرچه پالت رنگی بیشتری دارد، شادتر است. برای مفهوم رنگ قرمز در حیاط می‌دویم. برای آبی می‌خوابیم روی زمین و آسمان را تماشا می‌کنیم یا دریا را تصور می‌کنیم. به بچه‌ها می‌گویم وقتی قرمز کنار دریا می‌آید بنفش می‌شود. یعنی شیطون شده. به زبان خود بچه‌ها مفاهیم رنگ را برایشان می‌گویم. این‌طوری بچه‌ها خیلی کیف می‌کنند و من در نقاشی شوروشوق‌شان را می‌بینم.
- در نقاشی بچه‌ها در این نمایشگاه از تکنیک‌های مختلفی از جمله کلاژ استفاده کرده‌اند. این تکنیک‌ها می‌تواند خلاقیت را بیشتر کند؟
کارهای کلاژ بچه‌ها خیلی حرفه‌ای نیست اما چون تجسم قوی و نگاه بکری دارند، جالب است. تکنیک‌هایی که با هم کار کردیم مثل کلاژ و چسب چوب و مشمع و ... می‌تواند ابزار خلاقیت بچه‌ها باشد. نقاشی کودکان از لحاظ سادگی و رهاشدگی شبیه نقاشی غارنشینان است. برای بچه‌ها ریزه‌کاری مهم نیست. فقط چیزی را که در ذهن دارند می‌کشند تا به محیط پیرامون تسلط پیدا کنند و بعد فرم و رنگ و شکل را روی کاغذ بیاورند. در نقاشی کودکان باید، پیش از آموزش تکنیک‌های سخت، پرورش حس زیباآفرینی و اعتماد به نفس در اجرای تکنیک‌ها و جرئت به تصویر کشیدن تخیلات و دنیای کودکانه آنها مورد توجه قرار بگیرد.
- مهارت‌های اجتماعی با نقاشی
کودکان با این شیوه آموزش دیگر مجبور نیستند که شکل‌های تکراری کتاب‌های نقاشی را بکشند و رنگ‌آمیزی کنند. در این روش خلاقیت و استعداد بچه‌ها حرف اول را می‌زند. آنها با قصه و گفت‌وگو موضوع نقاشی را در ذهن می‌پرورانند و با تکنیک‌های نقاشی و رنگ‌ها، آزادانه دست به قلم می‌شوند. «آوا لبافی» با تکنیک کلاژ مادرش را نقاشی کرده اما هیچ‌کدام از اجزای صورت مادرش را نقاشی نکرده است. می‌گوید: «مادرم خیلی زیباست. نمی‌توانم او را نقاشی کنم. اما موها و لباس‌هایش را کشیدم.» آزادی در تحلیل نقاشی آوا می‌گوید: «همین که جسارت این را داشته که نقاشی را بدون اجزای صورت بکشد و برای کارش دلیل دارد، یعنی ما در رشد و آموزش این کودک موفق بوده‌ایم. هدف ما تربیت نقاشان حرفه‌ای نیست. هدف‌مان پرورش استعداد و شخصیت بچه‌هایی بامهارت است.» باران و باربد، دوقلوهای ۴ ساله هم نقاشی‌هایی دارند که درک‌شان از محیط پیرامون را نشان‌می‌دهد.
- اگه گفتی قصه من چیه؟
مجموعه کتاب‌های «اگه گفتی قصه من چیه؟ » در ۷ جلد از سوی «اکرم‌السادات شرق آزادی» تصویرگری شده که تا به حال ۲ جلد آن منتشر شده و مابقی در دست چاپ است. در جلد نخست این کتاب که برای گروه سنی ۳ تا ۵ سال است، کودکان با دیدن تصاویر می‌توانند قصه‌گویی کنند و این قصه‌ها را با کمک والدین یا مربی خود در کتاب بنویسند. در جلد دوم که برای رده سنی ۶ تا ۹ سال طراحی شده است، فضایی برای تصویرسازی کودکان در نظر گرفته شده است تا کودکان بتوانند در ادامه قصه خود را به‌صورت نقاشی بکشند. هدف از طراحی و چاپ این کتاب کمک به تخیل و ایجاد خلاقیت در کودکان است. به گفته «شرق آزادی» کودکان در این کتاب مفهوم توجه و پرسشگری را می‌آموزند و با مفاهیم فلسفی آشنا می‌شوند. این مجموعه کتاب در تمام فرهنگسراها و خانه‌های فرهنگ شهرداری و همچنین نشر شهر در دسترس است.
- استقبال از آموزش نقاشی در مساجد محله
اکرم‌السادات شرق آزادی، کارشناس گرافیک است و اجرای آثار فرهنگی و هنری، نقاشی دیواری و طراحی و اجرای فضای شهری، کاشیکاری و مجسمه‌سازی، تدریس تخصصی نقاشی و خلاقیت برای کودکان، تدریس در هنرستان فنی و حرفه‌ای و مدیریت برگزاری بیش از صد خیابان هنر و کارگاه و همایش مختلف هنری را در کارنامه دارد. مدتی مدیر گالری بوده و اکنون در معاونت تجسمی سازمان فرهنگی هنری فعالیت می‌کند. درباره سابقه آموزش نقاشی می‌گوید: «آموزش نقاشی به کودکان را سال ۷۰، وقتی کلاس اول هنرستان بودم، آغاز کردم. در مسجد کلاس نقاشی با ۳ کودک را شروع کردم که بعد از یک ماه به ۳۰ نفر رسید.
همیشه شیوه من آموزش نقاشی با شعر و قصه بوده. بعدها در کانون اصلاح و تربیت و بهزیستی هم کار کردم. به بچه‌های کار نقاشی یاد دادم. ولی کار در کانون اصلاح و تربیت تجربه متفاوتی بود. بچه‌های ۸، ۹ ساله ناخواسته مرتکب جرمی شده و نمی‌تواند در کانون گرم خانواده باشند. احساس‌شان را نقاشی می‌کردند. خطی که بچه‌ها می‌کشند به من آموخته که کی هستند و چه آرزویی دارند. مثلاً خورشید را سیاه می‌کشند و می‌فهمیدم پدرشان دچار آسیب است.»
نظر شما