عبور از بحران صندوق‌های بازنشستگی

مشکل از آنجا شروع شد که دولت به‌جای بدهی‌هایش سهام شرکت‌های دولتی را که بعضا زیان‌ده هم بودند به صندوق‌های بازنشستگی واگذار کرد؛ همین مرحله گام نخست بحران بود و صندوق‌های بازنشستگی را وارد فرایندی کرد که دیگر قادر به تأمین منافع ذینفعانشان از جمله بازنشسته‌ها نبودند و انرژی آنها را صرف بنگاه‌داری کرد. اغلب این شرکت‌ها به اجبار به صندوق‌های بازنشستگی واگذار شدند که آخرین آنها صندوق فولاد بود که اموالی که در سال ۱۳۹۲به آن اختصاص یافت عمدتا نیاز به سرمایه‌گذاری دوباره داشت.

هم‌اکنون ۱۸صندوق بازنشستگی در ایران فعال هستند که از این تعداد ۴صندوق بازنشستگی کشوری، سازمان تأمین اجتماعی، صندوق فولاد و صندوق کشاورزان، روستاییان و عشایر از زیرمجموعه‌های وزارت کار یا دولت به‌حساب می‌آیند.

ارزش کل سهامی که هم‌اکنون در اختیار این صندوق‌هاست بیش از صدها هزارمیلیارد تومان برآورد می‌شود که حتی تعدادی از این شرکت‌ها به‌دلیل نبود نظام حکمرانی خوب و همچنین واگذاری دستوری و غیرکارشناسی با معضل سودآوری مواجهند.

در تمام دنیا از جمله ایران، صندوق‌های بازنشستگی بازیگران اصلی اقتصاد به‌شمار می‌روند و رفتار آنها نقش مهمی در اقتصاد کشورها ایفا می‌کند؛ به‌همین دلیل وقوع بحران در صندوق‌های بازنشستگی می‌تواند فشارهای عمیقی بر بدنه اقتصاد وارد کند و به کاهش منافع ذینفعان این صندوق‌ها منجر شود. بر همین اساس از چند سال پیش دولت تصمیم گرفت الزاماتی را برای این صندوق‌ها تعیین کند که این صندوق‌ها بتوانند از بنگاه‌داری خارج شوند و به چرخه نظام سهامداری بپیوندند؛ به این معنا که این صندوق‌ها دیگر مجاز نباشند بخش زیادی از سهام شرکت‌ها را در قالب سهام مدیریتی و کنترلی بخرند اما درعوض بتوانند سهام شرکت‌ها را در بلوک‌های کوچک‌تر با هدف افزایش سود خریداری کنند تا از این طریق ازحقوق بازنشستگان و افرادی که پولشان در زمینه ایجاد این بنگاه‌ها سرمایه‌گذاری شده است، صیانت و حفاظت کنند.

با این حال اولا روند اجرای این جراحی اقتصادی به دلایل زیادی بسیار کند است و دوم اینکه به غیر از تأمین اجتماعی هنوز تکلیف بقیه صندوق‌های بازنشستگی برای خروج از نظام بنگاه‌داری به‌طور کامل مشخص نیست؛ اگرچه هم‌اکنون مشخص شده است که سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی باید سهام ۱۵۷بنگاه تحت‌مدیریتش را واگذار کند و رئیس‌جمهور هم دیروز بر این موضوع تأکید کرد، اما در مورد برنامه‌های سایر صندوق‌ها اطلاعی در دست نیست. باید توجه کرد با توجه به مشکلات اقتصادی موجود ضرورت اصلاح ساختار صندوق‌های بازنشستگی نسبت به گذشته اهمیت دوچندانی پیدا کرده و اگر دولت به فرایند تصمیم‌گیری در این زمینه سرعت نبخشد شاید در آینده این صندوق‌ها که هم‌اکنون با مشکل پرداخت مستمری بازنشستگان روبه‌رو هستند با مشکلات بیشتری مواجه شوند. اما می‌توان گفت درصورت اصلاح ساختار، این صندوق‌ها قادر خواهند شد تا از طریق کسب منافع از بازار سرمایه به حداکثرسازی‌ منافع ذینفعان خود بپردازند و بر مشکلاتشان فائق شوند.