در دل مريوان بيش از 40 خياط مربوط به هزاران سال پيش در كوزه افتادند! مدتي پيش حرف‌هايي مربوط به خمره‌هاي بزرگ و كوچك بسياري كه درون آن‌ها اسكلت‌هاي بي سر خوابيده بودند بر سر زبان‌ها افتاد.
هنوز مشخص نيست افرادي كه درون كوزه دفن شده‌اند مجازات شده‌اند يا آداب و رسوم خاصي سرهاي‌شان را از آن‌ها گرفته است.
اما محققان مي‌گويند مردماني كه در دوره‌ي اشكانيان زندگي مي‌كردند علاقه‌ي زيادي به تدفين‌هاي خمره‌اي داشتند.
آن‌ها اجساد مرده‌هايشان را درون كوزه‌هاي بزرگ و گلي مي‌گذاشتند و اطرافشان را پر مي‌كردند از سفال‌هايي مملو از سكه و احتمالا مواد غذايي، به اين اميد كه بعد از مرگ بتوانند از آن‌ها استفاده كنند.
يكي از اين خمره‌ها سال 93 در گيلان كشف شد اما محققان، آن را چندان جدي نگرفتند تا اين‌كه سال گذشته چند ده نمونه‌ي بسيار عجيب و مرموز از دفن‌هاي خمره‌اي در زير خاك مريوان، توجه بسياري را جلب كرد.
«محمد معصوميان» سرپرست گروه كاوش ماجرا را اينگونه روايت مي‌كند.
- خمره‌هاي مرموز چند هزار ساله
«مريوان دو هزار و 200 سال قدمت دارد.» اين جمله را باستان‌شناساني كه در اين منطقه كاوش كرده‌اند مي‌گويند.
ماجراي اين فعاليت باستان‌شناسي از سال 83 شروع شد.
يكي از باستان‌شناسان خبره تلاش‌هايي انجام داد تا منطقه‌ي زردويان كردستان را به ثبت ملي برساند. بعد از پيدا شدن تعدادي زير خاكي در اين منطقه، كاوش‌ها به دلايلي متوقف شد.
تا اين‌كه در سال 95 قاچاقچيان عتيقه پنهاني به اين منطقه آمدند و با ابزار‌هاي مخصوص سيخ مانند توانستند تعداد اندكي از اشياي باستاني را از خاك بيرون بكشند.
گزارش اين سرقت به سرعت به دست اداره‌ي كل ميراث فرهنگي رسيد و «محمد معصوميان» سرپرست گروه كاوش باستان‌شناسي براي سركشي به اين منطقه پا گذاشت.
او دستور كاوش اضطراري را داد و پژوهش‌ها در مورد خمره‌هاي ناشناخته زير خاك اين منطقه به سرعت آغاز شد: « ارديبهشت سال گذشته ما به منطقه‌ي پر فراز و نشيب زردويان اعزام شديم.
مي‌دانستم قطعا در اين منطقه ، زيرخاكي‌هاي بسياري مربوط به دوره‌ي اشكاني وجود دارد چرا كه در سال‌هاي گذشته كاوش‌ها در نقاط مختلف كردستان نشان مي‌داد اين منطقه قدمتي بيش از دو هزار ساله دارد.
در ابتدا وقتي با محلي‌هاي اين منطقه رو به رو شديم فهميديم خاك اين منطقه ساليان سال است براي كشاورزي استفاده مي‌شود. روستاييان معتقدند اين خاك حاصلخيزي شگفت‌انگيزي دارد.
براي همين هر كسي كه زمين كشاورزي داشت مقداري خاك پر بركت هم از اين منطقه برداشت مي‌كرد. غافل از آن‌كه در عمق چهار متري آن يك گورستان عجيب و مرموز نهفته است.
اهالي روستا را راضي كرديم تا تمام شدن فصول پي در پي كاوش، وارد اين قسمت از زردويان نشوند.
بعد از اندكي حفاري متوجه خمره‌هاي شگفت‌انگيزي شديم كه نقش و نگار روي آن‌ها قدمت‌شان را به هزاران سال قبل از ميلاد مسيح(ع) مي‌برد.
اگر بخواهم آن‌ها را براي‌تان توصيف كنم بايد بگويم ابعادشان به بزرگي نيم تنه‌ي يك انسان است. اولين خمره‌اي كه يافت شد قرمز رنگ بود و پس از مدت كوتاهي 40 عدد درست شبيه نمونه‌ي اول از زير خاك بيرون كشيده شدند.»
- اين جا چه اتفاقي رخ داده؟
خمره‌هاي بزرگي كه آقاي معصوميان سعي در توصيف‌شان دارد با ديوارهاي كوتاه از هم جدا شده بودند. به گونه‌اي كه هر حجره مخصوص يك خمره بود و اين موضوع گروه كاوش را شگفت‌زده كرد.
براي همين درون خمره‌ها كه به ظاهر پر از خاك بود را جست و جو كردند. در اين هنگام با موضوع بسيار عجيبي رو به رو شدند:« درون تمام خمره‌ها اسكلت‌هاي بي سر ، جا خوش كرده بودند.
تعداد اندكي از آن‌ها فقط داراي استخوان فك زيرين بودند. در اين مورد هر چه تاريخ را جست و جو كرديم نتوانستيم حادثه‌ي تاريخي مشخصي پيدا كنيم. براي همين خمره‌ها را به دانشگاه علوم پزشكي تهران سپرديم تا مورد آزمايش قرار گيرند.»
- روايت تاريخ با كمك پروفسورهاي خارجي
در كنار گورهاي خمره‌اي كه هر كدام داخل اتاقك‌هاي مجزا قرار گرفته بودند تعدادي سفال و ظروف پر از سكه يافت شد كه نشان مي‌دهد انسان‌هاي چند هزار ساله به زندگي پس از مرگ ايمان داشته‌اند اما نظير چنين گورهايي تا كنون در هيچ كجاي دنيا كشف نشده بود.
از اين رو باستان‌شناسان ايراني درخواست كمك كردند. دانشكده‌ي باستان‌شناسي بلژيك نيز در اين مورد اعلام آمادگي كرد:« اين اولين پروژه‌ي باستان‌شناسي در ايران بود كه در آن محققان خارجي به ما مشاوره دادند. بنابراين فرصتي شد تا ما دانش باستان‌شناسي‌مان را ارتقا بدهيم و تجربه كسب كنيم.»
- قبرهايي با معماري خاص
پس از استخراج خمره‌هاي پر از استخوان نوبت به گورهاي حجره‌بندي شده مي‌رسد:« اين اتاقك‌هاي مرموز معماري خاصي دارند و از روي آن‌ها مي‌توان حدس زد مردمي كه آن‌ها را ساخته‌اند در چه دوره‌اي زندگي مي‌كرده‌اند.
البته كوزه‌هاي بزرگ و كوچك مي‌گويند كه مردم در اين منطقه تا صدها سال، مرده‌هايشان را به همين شكل دفن مي‌كرده‌اند.
در اين قسمت بايد تاكيد كنم كه سال‌يابي باستان‌شناسان كاملا نسبي است و ما بر اساس شواهد، تاريخ را روايت مي‌كنيم. بين ديوارهاي هر حجره هم بقايايي از كوزه‌هاي بزرگ و كوچك زيادي يافت شد كه متاسفانه بر اثر رانش زمين در تمام اين سال‌ها به شدت آسيب ديده‌اند.
در اين بخش به دليل وجود خمره‌ها در ارتفاع بالاتر و وجود بستر سنگي در عمق زمين، نتوانستيم كاوش را ادامه دهيم اما اين احتمال وجود دارد كه در اين بخش شاهد استفاده از گورستان در دوره‌هاي متفاوت بوده و احتمالا دو دوره تدفين را در دو لايه مختلف شاهد هستيم.»
- گورهاي به هم چسبيده
اين روزها خمره‌ها يكي يكي به جايگاه مخصوص‌شان در سازمان ميراث فرهنگي منتقل مي‌شوند.
آقاي معصوميان مي‌گويد اين اشيا داراي كيفيت بسيار خوبي هستند از رو براي انتقال آن‌ها مشكلي نخواهند داشت: « تنها مسئله‌اي كه تا كنون با آن رو به رو بوديم اين سئوال است كه هر خمره دقيقا براي كدام حجره است؟
چرا كه در برخي نقاط خمره‌ها بيش از اندازه به يكديگر چسبيده‌اند. از نظر ما و ديگر باستان‌شناسان وجود اين ديوارها اتفاقي نيست و حتما مردمان آن زمان دلايلي براي ايجاد گورهاي خمره‌اي داشتند اما براي دانستن تمام اين موارد بايد زمان صرف كرد تا حقيقت تاريخ عيان شود.»
- طاعون به جاي گنج
زردويان كردستان هنوز هم نياز به كاوش دارد. فصل بعدي جست و جو از ارديبهشت 97 شروع خواهد شد. چرا كه به دليل بارندگي زياد در اين منطقه، باستان‌شناسان نمي‌توانند براي مطالعات بيشتر در آن‌جا مستقر شوند.
اما سئوال اين‌جاست كه تا آن زمان تكليف اشياي باستاني نهفته زير خاك چه مي‌شود:« ما با هزينه‌ي شخصي براي اين منطقه نگهبان گذاشتيم تا كسي وسوسه نشود زير خاكي‌هاي موجود در دل زمين را بدزدد.
مريوان مركز بزرگ مطالعات دوره‌ي اشكاني در غرب كشور است. به همين دليل ما جست و جوهايمان را ادامه خواهيم داد. پيش بيني مي‌شود كاوش‌ها چهار تا پنج فصل طول بكشد.
در اين مدت مي‌خواهيم فرهنگ‌سازي كنيم تا مردم خودشان از آثار باستاني موجود در زير خاك محافظت كنند. آن‌ها بايد بدانند هر قطعه سفال، سكه يا هر شيء ديگري تاريخ مخصوص به خودش را روايت مي‌كند.
با پيدا كردن آن‌ها مي‌شود قطعات گذشته را شبيه يك پازل به هم چسباند و از وقايع ناگوار و حوادث عجيب و غريب پرده‌برداري كرد. حتي مي‌شود نيمه‌ي گمشده‌ي تاريخ را حدس زد.
راستش را بخواهيد ما هنوز نمي‌دانيم حجره‌هاي قبرمانند تا كجا زير خاك اين منطقه مدفون شده‌اند و هنوز مشخص نيست چند گور خمره‌ي ديگر مي‌توان يافت.
اين‌ها گنج يا عتيقه براي فروش نيستند چرا كه ممكن است بيماري‌هايي شبيه طاعون و انواع انگل‌ها درون آن‌ها پنهان شده باشد. از اين رو هر وسيله‌اي كه از خاك بيرون مي‌زند به سرعت تحت مطالعات پزشكي قرار خواهد گرفت.»
منبع: همشهري سرنخ
نظر شما