تغییر جهان با نظریه‌ها

آقای صدری افشار پیگیر جدی انتشار کتابهای این حوزه هم هست و البته دست به قلم، که این کتابها را به دیگران هم بشناساند. کتاب «6 نظریه‌ای که جهان را تکان داد»  را  با معرفی این فرهنگ پژوه و مترجم بخوانید.

نظریه جاذبه عمومی، نظریه نسبیت، سیاهچاله‌ها، هوش مصنوعی، پرتوزایی (رادیوآکتیویته) و عامل وراثت (دِ.اِن.ا‌) 6‏تا از مهم‌ترین یافته‌های بشرند که هم شناخت ما را از جهان شکل داده‏اند و هم پیامدهای دوران‏سازی داشته‏اند.

تاریخ علم به‏ما می‏گوید که هیچ‏یک از اینها ناگهانی و بدون هیچ پیشینه به‏وجود نیامده است، بلکه هرکدام حاصل تلاش‌ها و یافته‌های ده‌ها دانشمند است، که ازآن میان هوشمندی و سخت‏کوشی یکی از آنان سبب شده است تا در لحظه مناسب این یافته‌ها را در کنار هم بگذارد، باهم ترکیب کند و از آنها نظریه‏ای بسازد.

آیزاک نیوتن (1727-1642) پسر روستایی محروم از محبت پدر و مادر که عادت به تنهایی و اندیشیدن دارد، به رازهای جهان هستی می‏اندیشد و با بهره‏گیری از یافته‌های کپرنیک، گالیله و کپلر به‏مفهوم جاذبه عمومی می‏رسد و 3قانون معروفش را ارائه می‏دهد: الف) هر جسمی حالت سکون یا حرکت مستقیم یکنواخت خود را ادامه می‏دهد، مگر آن‏که نیرویی خارجی برآن اثر کند؛ ب)هرگاه جسمی تحت‌تأثیر نیروی ثابتی واقع شود و شتاب گیرد، این شتاب با نیرو نسبت مستقیم و با جرم جسم نسبت معکوس دارد؛ پ) هر عملی را عکس‏العملی است مساوی با آن و در جهت مخالف. اما یافته‌های نیوتن به‌نظریه گرانش و قانون‏های سه‏گانه محدود نبود. او در کتاب مکاتبه با لایبنیتس حسابان را به‏وجود آورد و با بهره‏گیری از آینه ساختار تلسکوپ را بهبود بخشید و در مقام رئیس ضرابخانه سلطنتی مسکوکات آن کشور را در چهار سال از نو ضرب کرد و موجب بالا رفتن اعتبار پول انگلیس شد.

آلبرت اینشتین (1955-1879) پسر یک صنعتگر ورشکسته یهودی آلمانی با بهره‏گیری از یافته‌های نیوتن، ماکسول، مایکلسن و مورلی، ماکس پلانک، مینکوفسکی، هرتس، ریمان، ماخ، پوانکاره و دیگران نظریه نسبیت را ارائه داد و به‏ما گفت سرعت انتشار نور در همه جهات یکسان و ثابت است و اندازه‌های مکانیکی به حرکت مشاهده‏کننده‏ای بستگی دارد که آن‌را اندازه می‏گیرد. این او بود که با قانون زیبایش e=mc2همبستگی ماده و انرژی را بیان کرد و به‏ما گفت، اگر ماده به‏سرعت نور نزدیک شود جرم آن افزایش می‏یابد و یک واحد جرم در سرعت نور 90میلیون واحد انرژی آزاد می‏کند. این همان نظریه‏ای است که به ساختن رآکتور و شکافت اتم انجامید.

استفن هاوکینگ فیزیکدان انگلیسی در سال 1942به‏دنیا آمد. او هنگامی‏که در دانشگاه کمبریج در رشته فیزیک تحصیل می‏کرد، دریافت به‏بیماری. M.Sگرفتار شده است، بیماری پیش‏رونده‏ای که عضلات حرکتی را از کار می‏اندازد و تنها مغز فعال باقی می‏ماند. پزشکان به‏او گفتند که بیش‏از 2 سال زنده نمی‏ماند. اما هاوکینگ دراین فاصله هم از رساله دکتری خود دفاع کرد و هم زن گرفت (1965)و در سال( 1979)صاحب سومین فرزند خود شد. او، با این‏که هرروز توانایی‏های جسمی‏اش کاهش می‏یافت، همچنان به‏کار و پژوهش خلاقش ادامه داد، مسافرت و سخنرانی کرد، با بررسی ماهیت سیاهچاله‌ها به‌نظریه مهبانگ دست یافت. این نظریه به‏ما می‏گوید که ستارگان وقتی انرژی تابشی خود را از دست می‏دهند، بسیار چگال می‏شوند و از شدت فشار داخلی به‏درون خود می‏رمبند. براین اساس گیتی نیز در میلیاردها سال پیش سیاهچاله چگالی بوده که به‏درون خود رمبیده و انفجار عظیمی را باعث شده است. با این انفجار ماده به‏هر سو پرتاب شده و همچنان به‏صورت کهکشان‏ها درحال دور شدن از یکدیگر است.

ماری کوری، که نام اصلی‏اش ماریا اسکلودوفسکا ‌(1934-1867) و دختری لهستانی بود، که در یازده سالگی مادرش را از دست داد، دبیرستان را با رتبه شاگرد اول به‏پایان برد و پس‏از هشت سال توانست برای ادامه تحصیل به پاریس برود و در دانشگاه سوربن هم در رشته فیزیک شاگرد اول شود، به‏کار در آزمایشگاه فیزیک بپردازد، با یک استاد فیزیک (پی‏یر کوری) ازدواج کند (1895)و آزمایشگاه مستقل خود را در یک انباری برپا سازد. ماری با بهره‏گیری از پژوهش‏ها و یافته‌های رونتگن و بکرل توانست  رادیوآکتیویته ‌ ‌(پرتوزایی) و همراه با شوهرش پلوتنیم را کشف کند. او دراین مدت صاحب دو دختر شد‌. او نخستین زنی بود که به استادی دانشگاه نایل شد و به‏تنهایی عنصر رادیوم را کشف کرد. او یک‏بار همراه با شوهرش و بار دیگر به‏تنهایی جایزه نوبل گرفت. 

 آلن تورینگ‌ (1954-1912) ریاضی‏دان انگلیسی دور از خانواده، در یک مدرسه شبانه‏روزی تحصیل کرد. می‏گویند او تنها دانش‏آموزی بود که همیشه نامرتب و دست‏هایش جوهری بود، با بقیه جور نبود، خجالتی و تنها بود و لکنت زبان داشت. او درحالی‏که از بدیهی‏ترین موضوع‏ها بی‏اطلاع بود، خیلی زود شروع به خواندن نظریه نسبیت کرد و علاقه شدیدی به رمزنویسی پیدا کرد.

در دانشگاه کمبریج بیشترین علاقه تورینگ به منطق ریاضی بود. او می‏دانست ریاضیات می‏تواند قضایای دلبخواهی تولید کند که نه می‏توان آن‏ها را اثبات کرد، نه رد کرد. او به‏این فکر افتاد که آیا می‏توان چنین قضیه‌هایی را با استفاده از یک رشته قاعده در داخل یک دستگاه مشخص کرد. اگر این‌طور بشود و بتوان آن‏ها را به‏سادگی مشخص کرد، به‏همان سادگی می‏توان کنارشان گذاشت، بی‏آن‏که برروی دستگاه تأثیری داشته باشند. او می‏خواست بداند یک عدد قابل محاسبه چیست و چگونه محاسبه می‏شود. او کوشید اصولی را به‏دست آورد که به‏این‏کار منجر می‏شود ( مانند تقسیم عدد به عامل‏های اولش) و ماشینی بسازد که ازاین اصول تبعیت کند. به‏این ترتیب تورینگ اصول ساخت یک کامپیوتر را عرضه کرده بود.

(1937) او در زمان جنگ سرپرست گروه رمزشکن در اداره اطلاعات ارتش بریتانیا بود، گروهی شامل افرادی از بهترین ریاضی‏دانان که وظیفه داشتند هزاران پیام رمزی را بررسی کنند و کلید رمزشان را به‏دست آورند. در سال 1943ماشین موردنظر تورینگ به‏نام کولوسوس ساخته شد و به‏کار افتاد. این دستگاه می‏توانست 25هزار حرف را در ثانیه بخواند. گروه به‏کمک این ماشین‏ها (که 10تای آن ساخته شده بود) می‏کوشیدند تا یکنواختی احتمالی در پیام‏های درهم‏ریخته را کشف و معنی کنند.

سرانجام کار شبانه‏روزی گروه دستاوردهای چشمگیری به‏بار آورد و در مرحله‏ای که انگلستان تنها ذخیره غذایی یک‏هفته را داشت، محل همه زیردریایی‏های آلمانی در اقیانوس اطلس شناسایی و رمزهای عملیاتی خوانده شده بود. این‏کار سبب شد تا آلمان‏ها به نفوذ جاسوسان ظنین شوند و بیهوده به‏دستگیری عده زیادی افراد مظنون پرداختند. تورینگ پس‏از جنگ نیز در دانشگاه منچستر برروی کامپیوتری به‏نام مادام به‏کار پرداخت و نظریه ماشین هوشمند را پیشنهاد کرد. حرف او این بود که ماشین می‏تواند یاد بگیرد و عملیات خود را فراتراز کار مکانیکی گسترش دهد. مادام اولین کامپیوتر درحال کار بود. تورینگ به کامپیوتر آموخت تا یک نامه عاشقانه بنویسد و ساعت‏های طولانی با آن شطرنج بازی می‏کرد. او درسال 1950مقاله مهمی انتشار داد به‏نام ماشین‏های محاسبه و هوش و درآن گفت به کامپیوترها می‏توان آموخت که فکر کنند.

او در 39سالگی به‏عضویت انجمن سلطنتی درآمده بود که درحکم فرهنگستان بریتانیاست،  کشف دِ.اِن.ا. به‏دنبال یک قرن تلاش کسانی همچون مندل، گالتن، مرگان، فیشر، فلمینگ، مولر، گریفیت، لوری، لون، شارگاف، پاولینگ، فرانکلین، کریک و واتسون صورت گرفت.
 وراثت موضوعی بود که در دهه‌های اول سده بیستم فجایع هولناکی به‏بار آورد، اما سرانجام به‏یکی از جذاب‏ترین و زیباترین کشف‏ها منجر شد - ساختمان دِ.اِن.ا. مارپیچی دوتایی که چون نردبانی پیچان به‏طول 1/5متر درون هر سلول موجود زنده وجود دارد و حامل ژن یا عامل وراثت است. سرگذشت این کشف علاوه‏بر این کتاب در کتاب جداگانه‏ای به‏نام به ژنوم خوش آمدید به‏تفصیل بیان شده است.

فرانسیس کریک (2002-1916) در انگلستان به‏دنیا آمد. او پس‏از تحصیل در رشته فیزیک به آزمایشگاه فیزیک کاوندیش در کمبریج پیوست.

جیمز واتسن (1928) اهل شیکاگو درشمار کودکان تیزهوش بود که به پرنده‏شناسی علاقه داشت، ولی او نیز سرانجام از آزمایشگاه کاوندیش سر درآورد و همکار جیمز کریک شد. دراین آزمایشگاه ازجمله برروی ساختماندِ.اِن.ا  و تصویربرداری از بلورها به‏کمک پرتو ایکس کار می‏کردند. یکی از دانشمندان پیشگام دراین زمینه رزالیند فرانکلین بود که برای نخستین‏بار توانسته بود تصویر واضحی از دِ.اِن.ا  به‏دست آورد. ویلکینز این تصاویر را به واتسن نشان داد واین کلید کشف ساختمان دِ.اِن.ا  شد. آن‏دو بعدها کاشفان دِ.اِن‌.ا‌ شناخته شدند و به‏این خاطر جایزه نوبل بردند.

ولی فرانکلین پیش‏از آن‏که ازاین افتخار برخوردار شود از بیماری سرطان درگذشت. این سرگذشت 6 نظریه‏ای است که بینش ما را نسبت‏به جهان و خودمان شکل داده و دریچه‌هایی از آگاهی را به‏روی بشریت گشوده است. کتاب 6 نظریه گزارش خواندنی ازاین ماجراست. بگذارید این گفتار را با جملاتی از ماری کوری به پایان برسانم.

«بی‏شک بشریت به‏وجود افراد مثبتی نیازمند است که درجهت تأمین منافع خویش بیشترین تلاش را می‏کنند، بی‏آن‏که به منافع دیگری صدمه بزنند. درعین حال بشریت نیازمند افراد آرمان‏گرایی است که تعقیب آرمانشان برای آنان اجتناب‏ناپذیر است، بی‏آن‏که به منافع شخصی خودشان بیندیشند. به‏همین دلیل یک جامعه سالم باید وسایل کار ثمربخش این افراد را فراهم کند تا بتوانند آرمان‌های انسانی خود را بدون نگرانی و مانع دنبال کنند.»

* 6 نظریه‏ای که جهان را تغییر داد/ پل استراترن/ترجمه دکترتوکلی صابری ،بهرام معلمی/ انتشارات مازیار/ 1386