این آیین در محل موزه ملی قرآن کریم برگزار شد. در این مراسم رییس موسسه بین‌المللی گفت و گوی فرهنگها و تمدنها، درباره تأثیرات منش امام حسن(ع) در اسلام گفت: دغدغه امام حسن(ع) پیش‌گرفتن رفتاری بود که ادای دینش را به اسلام انجام دهد زیرا اسلام همواره دغدغه خاطر ایشان بود.
حجت الاسلام والمسلمین سیدمحمد خاتمی افزود: امام حسن(ع) در یکی از حساس‌ترین موقعیت‌های تاریخ اسلام می‌زیسته و به امامت رسیده که تصمیم‌گیری درباره موقعیت سیاسی در آن دوران بسیار دشوار بوده‌است زیرا لازمه تحقق اهداف اسلام که باور مفهوم توحید در اذهان و جامعه است، تحقق عقلانیت است و هیچ دینی به اندازه اسلام به عقل‌ورزی و خردگرایی تأکید نکرده‌است و تمامی تصمیمات آن امام نیز برپایه عقلانیتی برگرفته از اسلام بوده است.
رئیس‌جمهورسابق کشورمان اشاره کرد: در آن زمان (دوران امامت امام حسن(ع)) بیشترین خطر جامعه اسلامی را تهدید می‌کرد و دشمنان می‌دانستند اگر در آن زمان اهداف اسلام و حکومت اسلامی در جامعه پایه‌ریزی شود ستون‌های اسلام شدیدا تقویت می‌شود لذا آنان به هر حیله‌ای دست زدند تا امامت را از امام حسن(ع) بگیرند و دلیل تسامح امام با آنها همانا تلاش ایشان برای استحکام پایه‌های اسلام در تمامی دوران بود.
سید محمد خاتمی در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: در دوران مختلف تاریخ به نام اسلام حکومت‌های جبار و خودکامه روی کار آمده اما در کنار این حرکت انحرافی می‌بینیم که در تاریخ اسلام حرکت‌های عدالت‌طلب، ضداستبداد و ضدخودکامگی همواره از دل فرهنگ اسلامی بوده و علویان در راس این حرکت‌ها بوده‌اند.
وی با اشاره به جایگاه امام حسن(ع) در تاریخ اسلام عنوان کرد: امام حسن(ع) از همه جهات مظلوم واقع شده‌اند و این در حالی است که دغدغه ایشان و شخیصت‌هایی نظیر امام حسن(ع) اسلام بوده و آنها همواره این دغدغه را داشتند که چه کاری برای دین خدا انجام دهند تا به محضر آن ادای دین کرده و جامعه بتواند راه درست خود را طی کند.
خاتمی همچنین تصریح کرد: خداوند اسلام را برای بیان توحید در عرصه هستی، دعوت به باورهای توحیدی در عرصه ذهن و فراخواندن به استقرار توحید در متن جامعه برای بشریت فرستاد و لازمه رسیدن به این توحید اهتمام به عقلانیت است.
وی با تاکید بر اینکه هیچ مکتبی مثل اسلام و هیچ کتاب الهی چون قرآن به عقل تاکید نکرده و به علما، اندیشمندان و فرهیختگان توجه نداشته است گفت: لازمه دیگر استقرار این دین توحیدی عدالت است. این امر به همه ثابت شده که تمام جهت‌گیری‌های اسلام بر اساس عدالت است که این عدالت در جامعه توحیدی و به صورت یک نظام عادلانه مستقر می‌شود.
رییس موسسه بین‌المللی گفت و گوی فرهنگها و تمدنها با اشاره به اینکه اسلام منشا تحول اجتماعی و رفع تبعیض‌نژادی است به بیان برخی ویژگی‌های اسلام پرداخته و گفت: اهمیت دادن به دانش، اهتمام به اخلاق و ایجاد یک جامعه اخلاقی و نفی و طرد بسیاری از جنبه‌های اجتماعی فاسد و ریشه‌دار مثل بردگی از ویژگی‌های اسلام ناب است.
:سید محمد خاتمی تصریح کرد: اسلام دینی است که نمی‌تواند نسبت به حکومت بی‌تفاوت باشد اسلام به دنبال برپایی حکومتی است که در آن رضای مردم مورد توجه باشد و این حکومت بر پایه عدل ایجاد می‌شود که در این نظام تمامی افراد در برابر قانون مساویند.
وی با اشاره به انحرافاتی که در طول تاریخ اسلام به وجود آمد، گفت: پس از رحلت پیامبر اسلام، جامعه اسلامی در یک پیچ خطرناک قرار گرفت که حساس‌ترین مقطع آن در زمان امام حسن(ع) اتفاق افتاد و جریان خطرناکی شکل گرفت که منشا یک انحراف بزرگ در اسلام شد.
رئیس جمهوری اسبق ایران در توضیح بیشتر این انحراف گفت: امام حسن(ع) در برابر این انحرافات دو راه پیش روی داشت می‌توانستند انتحار کنند یعنی کشته شوند و سپس همه کسانی که می‌توانستند افشاگری کنند و نماینده اسلام حقیقی باشند یا اینکه حرکت او در تاریخ ثبت شود که این موضوع دوم یک حادثه استثنایی گذراست.
وی افزود: اگر پیمان‌نامه امام حسن(ع) را مشاهده کنیم متوجه می‌شویم که این پیمان‌نامه یعنی تسلیم شدن در برابر واقعیتی که خود اساسا منحرف بود و تمام تلاش امام حسن(ع) این بود که به نحوی انحرافات این جریان را مشخص کنند.
خاتمی افزود: هر چند مفاد پیمان‌نامه تنها چند ساعت رعایت شد اما همان زمان در آشکار کردن زوایای اسلام تاثیرگذار بود و به همین دلیل است که می‌گویند که عاشورا پیش از آنکه حسینی باشد حسنی است و اگر ایشان در آن زمان صلح نمی‌کردند قطعا مسیر اسلام منحرف می‌شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدخاتمی در پایان سخنان خود توضیح داد: لازمه ایجاد عدالت در عرصه هستی و اجتماع پیگیری خردورزی است که بهار این مسئله ماه رمضان است. اسلام موجب ایجاد تحولی عظیم در جهان است که جامعه به سوی مساوات سوق یابد و امتیازات جاهلی و برده‌داری از جامعه حذف شود. جهت‌گیری اسلام در زمینه اهمیت دادن به دانش، آگاهی، کاردانی در پذیرش مسئولیت‌ها، اهتمام به ایجاد جامعه اخلاقی و ... نمونه‌های این هدف والا است.
همچنین در ابتدای مراسم احمد مسجدجامعی ریاست موزه ملی قرآن کریم در آغاز سخنان خود گفت: نیایش و دعا در فرهنگ دیرپای ایران حضوری چشمگیر داشته و دارد و زبان فارسی گنجینه تمدن ایرانی است که این اعتقاد و فرهنگ را به خوبی در نهاد خود حفظ کرده‌است.
وی ادامه‌داد: ارتباط و گفت‌وگو با خالق بخش مهمی از واژگان زبان فارسی را به خود اختصاص داده‌است که دارای 3 ویژگی مهم است؛ ویژگی اول در این است که حضور واژگان نیایشی از دوران باستان تا دوران اسلامی و معاصر استمرار داشته و دارد که به معنای پایداری معنای یگانه‌پرستی است. ویژگی دوم به تنوع این مهم‌ترین نهاد فرهنگی ارتباط دارد.
مسجدجامعی افزود: ویژگی سوم نیز به گستردگی این واژگان مربوط است که بیانگر روح معناگرا در فرهنگ ما است و نشانگر این است که مفاهیم باستانی پرستش با روح دیانت اسلامی تطبیق یافته و پس از استقرار اسلام نیز در ایران کاربرد داشته‌است.
این مقام مسئول برای نمونه واژه پرستش را مثال زد و توضیح‌داد: معادل این واژه پس از اسلام کلمه عبادت است و همچنین دعا به‌جای نیایش و شکر به جای ستایش استفاده می‌شود. در مجموعه آثار ادبی قدما نیز هیچ دیوان یا مجموعه‌ای بدون حمد و ستایش آغاز نشده‌است اما در این مورد 2 استثنا وجود دارد؛ دفتر مثنوی مولانا که مقدمه نیایشی را ندارد اما در دل ابیات آن زیباترین نیایش‌ها به‌کار رفته‌است.
وزیر سابق فرهنگ تصریح کرد: دومین استثنا دیوان حافظ است که او بیش از آنکه به فکر نیایش باشد نگران نیرنگ و ضد نیایش است. او با زهدفروشان و مکاران دین مشکل دارد و در اشعارش به مبارزه با آنان می‌پردازد.
مسجدجامعی یادآور شد: ایرانیان هنرمند در حوزه بزرگداشت خاندان اهل بیت(ع) و جایگاه دعا در بین ایشان با انواع هنرها از جمله خط، خوشنویسی، تذهیب و هنرهای مرسوم زمانه همت گمارده‌اند. تقریبا همه بزرگان خوشنویسی، خط، تجلید، تذهیب در کارنامه خود کتاب «صحیفه سجادیه» را دارند و از این باب صحیفه یک استثنا است که با نهج‌البلاغه هم تفاوت دارد.
وی خاطرنشان کرد: این هنرمندان حتی فارق از مکتب فقهی خود به کار درباره این کتاب(صحیفه سجادیه) پرداخته‌اند. از یاقوت‌بن عبدالله مستعصمی، شاگردش احمدبن سهروردی، علاءالدین تبریزی، محمد ابراهیم قمی و میرزا احمد نیریزی نگارش‌هایی از صحیفه سجادیه در دست است. علاوه‌بر آن مناجات حضرت علی(ع) که مکرر توسط اهل هنر خوشنویسی شده‌است، نمونه این مدعا است.
مدیر موزه ملی قرآن کریم تشریح کرد: در حوزه موسیقی به مناسبت‌های مختلف نیایش‌های متنوعی موجود است که به وسیله آن موجبات راز و نیاز فراهم می‌شود. مقام‌های سحری و افطار در ماه رمضان بین اقوام ایرانی شاهد مثال ما است. مقام‌هایی که میان بخشی‌های خراسان، عاشیق‌های آذربایجان، دف‌نوازان کردستان، تنبورزنان کوهپایه‌های زاگرس، ذاکرین بلوچ و عرب‌های خوزی رایج است، همه حکایت از پیوستگی نیایش با موسیقی این مرز و بوم دارد. در این زمینه صلوات‌نامه‌ها و توحیدنامه‌ها در مناطق مختلف ایران بسیار زیاد است.
وی ادامه‌داد: در حوزه تحقیق براساس پژوهش کاظم مدیر شانه‌چی شروحی که بر آغاز صحیفه سجادیه نوشته شده 70 درصد توسط ایرانیان انجام شده‌است. قدمت واژگان، تنوع کلمات، کثرت آثار، دقت فراوان در بیان معانی، مفاهیم و تداوم این معانی در قالب‌های شعر، موسیقی، خط، خوشنویسی، معماری، تذهیب و شیوه‌های دیگر هنری نشانگر قدمت نیایش و پایبندی ایرانیان نسبت به دعا است.
در ادامه مراسم لوح قدردانی جشنواره به امضای حجتالاسلاموالمسلمین سیدمحمد خاتمی، احمد مسجدجامعی، محمد احصایی، مجید مجیدی و قیصر امین‌پور همچنین تندیس جشنواره به ترتیب زیر اهدا شد به:
- خانواده مرحوم «سیدباقر آیت‌الله‌زاده شیرازی» معمار و مرمت‌گر ابنیه تاریخی، بنیانگذار مرمت علمی بناها و ابنیه تاریخی
- خانواده مرحوم «رسول ملاقلی‌پور» نویسنده و کارگردان سینمای دفاع مقدس
- حجتالاسلاموالمسلمین «عابدی» پژوهشگر و استاد ممتاز حوزه و دانشگاه برای تألیف بزرگترین کتاب‌شناسی نیایش در حوزه زبان و ادبیات عرب و فارسی
- «دل‌آرا نعمتی» در بخش پایان‌نامه‌های برتر دکتری در سطح کشور با موضوع «معنویت و دعا در قرآن کریم»
- حجتالاسلاموالمسلمین «محمدتقی خلجی» در بخش تبلیغ معارف صحیفه سجادیه برای ترجمه و نوشتن شرح بر کتاب
- «عبدالله واسق عباسی» برای پایان‌نامه دکتری برتر با موضوع «گونه‌های نیایشی در ادب فارسی» ریاست دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه سیستان و بلوچستان
- «فیروزه گل‌محمدی» در حوزه تصویرگری کتاب کودک
- «عبدالله صمدی» خوشنویس
- «ساعد باقری» شاعر
- «امیر دژاکام» نمایشنامه‌نویس
- «قاسم موسوی قهار» خواننده آواهای نیایشی و ادعیه ماه رمضان
- «مرتضی رضوان‌فر» پژوهشگر و مردم‌شناس
- «محمد اصفهانی» خواننده
