امید هامون‌نشینان بر باد رفت

آنطور كه در آمارهاي سازمان شيلات آمده است درسال‌هاي پر آبي، هامون نشينان هر سال15هزار تن ماهي صيد مي‌كردند و هامون سالانه يك‌ميليون و 400هزار تن علوفه ارزاني هامون نشينان مي‌كرد. 115هزار راس گاو سيستاني در سفره آباد هامون مي‌چريدند و زندگي به هامون‌نشينان لبخند مي‌زد اما اكنون آن درياي پهناور به بياباني به وسعت 570هزار هكتار تبديل شده و مدت‌هاست كه هامون نشينان در نبود تدبير و بي‌توجهي مسئولان به مهاجرت ناگزير تن داده‌اند. آنها سرزمين آبا واجدادي خود را ترك مي‌كنند؛ آواره شهرهاي ديگر مي‌شوندو غم غربت به جان مي‌خرند تا لقمه ناني تأمين كنند. سفره كه خالي باشد چه بايد كرد؟ به‌ويژه آنكه گردوغبار هم امانشان را بريده است. رئيس سازمان جنگل‌ها و مراتع مي‌گويد:با خشك شدن هامون 450هزار هكتار كانون‌هاي بحران گردوغبار در بستر اين دريا فعال شده است.

اما وسعت كانون‌هاي بحران گردوغبار محدود به هامون نيست. به گفته مهندس خداكرم جلالي هم‌اكنون، 1.2ميليون هكتار كانون‌هاي بحران گردوغبار در استان سيستان وبلوچستان فعال است.اين يعني چيزي بيش از يك هفتم كل كانون‌هاي بحران گردوغبار كشور در سيستان وبلوچستان فعال است. (در حال حاضر 7.5ميليون هكتار كانون فعال گردوغبار درسراسر كشور وجود دارد). سيستاني‌ها بيشترين سهم را از گردوغبار دارند و كمترين سهم را از رفاه.

• هامون نشينان فراموش شده‌اند

بهمن‌ماه است.باد مي‌آيد و گرد وغبار غوغا مي‌كند ؛ چشم چشم را نمي‌بيند. سيستاني‌ها مي‌گويند الان كه خوب است بادهاي 120روزه كه شروع شود گردوخاك از درهاي بسته هم وارد مي‌شود. سيستاني‌ها مدت‌هاست تاوان بي‌تدبيري مسئولان را مي‌دهند. 4دي‌ماه 92رئيس سازمان حفاظت محيط‌زيست درحالي‌كه حميد چيت‌چيان وزير نيرو هم او را همراهي مي‌كرد به سيستان سفر كرد تا از هامون بازديد كند. هامون‌نشينان در آنجا با پلاكاردهايي كه روي آن به ابتكار لقب قهرمان احياي هامون داده بودند از او استقبال كردند. وزير نيرو هم كه متولي منابع آب كشور است درآنجا معضلات را بررسي كرد. 2سال و يك‌ماه و 20روز از آن سفر مي‌گذرد اما در نبود تدبير، اميد هامون‌نشينان رفته رفته در گردوغبار رنگ مي‌بازد.

دراين ميان، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداري كشور تلاش مي‌كند تا پوشش گياهي بستر خشك شده هامون را با مشاركت مردم حفظ كند. جلالي 21بهمن‌ماه در جمع خبرنگاران اعزامي به سيستان وبلوچستان و درحاشيه بازديد از هامون گفت كه اولويت اول سازمان جنگل‌ها ومراتع براي حفاظت از پوشش گياهي، حذف سوخت هيزمي و بوته‌اي است. به گفته وي، اين سازمان سال گذشته 50هزار هكتار از عرصه‌ها را با مشاركت مردم جنگل كاري كرده و امسال جنگل كاري در 100هزار هكتار با گونه‌هاي اقتصادي دردستور كار اين سازمان قرار دارد. اين شيوه جنگل كاري كه در قالب ماده 3و باحفظ مالكيت دولت انجام مي‌شود هم شغل ايجاد مي‌كند و هم براي جوامع بومي درآمدزاست.

جلالي گفت كه مصرف سوخت هيزمي در كشور 8ميليون مترمكعب درسال ومصرف بوته 600هزار مترمكعب است. اين آمار نشان مي‌دهد كه تا چه اندازه مسئولان در سوخت رساني به مناطق محروم دريغ مي‌كنند آن هم دركشوري كه رده نخست منابع نفت وگاز جهان را دارد.

وباز جلالي گفت كه از 2هفته پيش طي تفاهمنامه‌اي با سازمان نظام مهندسي كشاورزي قرار است از 4هزار دانش آموخته منابع طبيعي براي حفاظت از پوشش گياهي و نظارت بر چراي دام و آموزش جوامع محلي استفاده شود تا 84.5ميليون هكتار مرتع كشور با مشاركت مردم حفظ شود. اين طرح كه به‌طور گسترده از سال آينده اجرايي مي‌شود علاوه برحفظ پوشش گياهي، اشتغال جوامع محلي را هم نشانه گرفته است.

هامون اما در اين ميان، ماجراي ديگري دارد. پوشش گياهي در هامون همان اندازه فقيراست كه هامون نشينان. و حالا سازمان جنگل‌ها و مراتع دست به ابتكار ديگري زده است؛ توزيع 1200آبگرمكن خورشيدي و 3000تنور گازي تا جوامع بومي ناگزير به كندن بوته و قطع درخت براي تأمين سوخت و گرمايش سياه چادرها و خانه‌هاي خود نشوند. سهم سيستان وبلوچستان 169 آبگرمكن خورشيدي و 509تنور گازي است.

به گفته رئيس سازمان جنگل‌ها تا‌كنون 80آبگرمكن خورشيدي و 230تنور گازي در 450هزار هكتار از عرصه‌هاي خشك شده هامون توزيع شده، اما اين ميزان آبگرمكن و تنور البته پاسخگوي نياز 2هزار خانوار عشاير هامون‌نشين نيست. هر خانواده بنا به بررسي‌هاي انجام شده ماهانه 3200درختچه براي تأمين سوخت خود قطع مي‌كند درختچه‌هايي كه تنها مانع مقابله با گردوغبار است. حالا قرار است سالي 250هكتار جنگل در سطح هامون ايجاد شود. تأمين آبگرمكن و تنور گازي هم در قالب طرح حفاظت از هامون با مشاركت هامون نشينان در حال اجراست. با اجراي اين طرح 450هزار هكتار از هامون تحت پوشش قرار مي‌گيرد.

مهندس مسعود منصور، معاون امور اراضي وحفاظت سازمان جنگل‌ها و مراتع درباره اين طرح به همشهري گفت : طرح حفاظت مشاركتي امسال در 3ميليون هكتار به اجرا درآمده و تا پايان سال 5ميليون هكتار تحت پوشش اين طرح قرار مي‌گيرد.

به‌گفته مسعود منصور، يكي از محورهاي اين طرح، توزيع آبگرمكن خورشيدي و تنور گازي است كه در استان سيستان و بلوچستان تاكنون 370هزار هكتار از عرصه‌هاي شهرستان خاش و منطقه تفتان در بلوچستان و 450هزار هكتار از عرصه‌هاي تابع زابل و هامون تحت پوشش اين طرح قرار گرفته است.

• اهمال وزارت نيرو، ناتواني سازمان محيط‌زيست

17سال است كه از حقابه هامون خبري نيست. سفر 4دي‌ماه سال 92و 13بهمن سال93 رئيس سازمان حفاظت محيط‌زيست به هامون هم گره‌اي از معضل هامون‌نشينان بازنكرد كه تأمين حقابه هامون فراتر از اقدامات نمايشي، نيازمند پيگيري و ديپلماسي قوي وكارآمد است. دراين ميان بي‌تدبيري مسئولان وزارت نيرو هم به معضلات هامون نشينان دامن زده است. درست يك‌سال پيش، درروزهاي 24و 25بهمن‌ماه نخستين كنفرانس ملي انرژي‌هاي تجديدپذير و توسعه پايدار به همت دانشگاه زابل برگزار شد. درآن كنفرانس، رئيس دانشگاه زابل گفت كه براساس مستندات علمي و بنا به تجارب جهاني، استفاده از انرژي‌هاي تجديدپذير در سيستان علاوه برآنكه باعث رونق اشتغال و درآمدزايي در منطقه مي‌شود مي‌تواند با ايجاد مزارع بادي تحولي در كشاورزي منطقه ايجاد كند، مزارعي كه از يكسو باعث رونق كشاورزي مي‌شود و از سوي ديگر منبع درآمدزايي است براي كشاورزان.

مديردفتر باد وامواج سازمان انرژي‌هاي نو ايران هم درآن كنفرانس گفت: هر مترمربع از عرصه‌هاي سيستان قابليت توليد 4/5تا 5/2كيلووات ساعت برق را دارد كه با احتساب اين آمار، اگر تنها 100كيلومترمربع از اراضي سيستان به توليد انرژي خورشيدي اختصاص يابد برق به‌دست آمده ازاين عرصه معادل كل برق كشور خواهد بود. براساس اين مستندات، اگر اراده‌اي در وزارت نيرو وجود داشته باشد مي‌توان انرژي‌هاي نو در سيستان و بلوچستان را جايگزين معيشت مبتني بر هامون كردو نشاط و رونق زندگي را به هامون‌نشينان بازگرداند ؛كافي است هزينه احداث يكي از صدها سدي را كه جز تخريب طبيعت ثمري نداشته به اجراي اين طرح اختصاص داد.