در سال 1954 در سفری به ایران به کفه ابرقو – منطقه چاه‌بیکی و قطرونیه (منطقه‌ای‌در نزدیک سیرجان) می‌رود و در آنجا چند رأس گور را زنده‌گیری کرده به آلمان منتقل می‌کند.
اینک همان شمار اندک تا اندازه‌ای تکثیر شده‌اند که در تمام باغ‌وحش‌های آلمان قفسی به گورخر ایرانی اختصاص دارد. این گورها غیر از 68 گورخری است که وی در باغ‌وحش اختصاصی خود نگه می‌دارد.
با این همه گورخر ایرانی در زیستگاه اصلی اش در حال انقراض است.هاگن بگ در نامه‌اش آمادگی خود را برای رفع بحران گورهای ایرانی اعلام کرده و گفته است برای نجات این‌گونه زیبای حیات‌وحش از هیچ کوششی فروگذار نخواهد کرد. این نامه البته 2 سال پیش در اختیار سازمان محیط‌زیست قرار می‌گیرد اما هرگز پاسخی برای آن ارسال نمی‌شود.
آنچه در پی می‌آید گفت‌وگویی است با مهندس اکبر همدانیان مجری اولین «طرح تکثیر و پرورش گورخر»، که طی آن وضعیت گورخر ایرانی بررسی و تبیین شده است.
مهندس همدانیان که بخش عمده‌ای از فعالیت 30 ساله او در سازمان حفاظت محیط‌زیست به امور مرتبط با زیستگاهها اختصاص داشته است درباره گورخر ایران می‌گوید: تا 50 سال پیش، حدود دو سوم خاک کشور زیستگاه گورخر بود اما پس از آن این گستره وسیع به 3 زیستگاه منحصر شده که عبارت اند از: «بهرام گور فارس در نی‌ریز»، «منطقه حفاظت شده توران در شاهرود» و «پارک ملی کویر در پایین دست ورامین.»
جمعیت گور
به گفته این کارشناس محیط‌زیست «شمار جمعیت گور تا قبل از سال 57 در مناطق حفاظت شده، بالغ بر 4000 و بنابر برخی آمار 4500 رأس برآورد می‌شد. 800 رأس از این تعداد در منطقه حفاظت شده بهرام گور، 1000 رأس در پارک ملی کویر و 2500 رأس در منطقه توران وجود داشت. اما اینک سالهاست که دیگر گوری در پارک ملی کویر رؤیت نشده است.
همچنانکه با خوش‌بینی می‌توان گفت حداکثر 150 رأس از جمعیت این‌گونه حیات‌وحش در منطقه توران زیست می‌کنند.نکته دیگر اینکه در سال 76، 90 رأس گور در منطقه بهرام گور فارس وجود داشت اما اخیراً آمارهایی اعلام می‌شود که از افزایش جمعیت این حیوان تا 160 رأس حکایت دارد، آمارهایی که صحت و سقم آنها چندان مشخص نیست.»
گورها دشمن طبیعی ندارند
همدانیان با اشاره به وضعیت بحرانی گورها می‌گوید: «گورخر عمدتاً دشمن طبیعی ندارد چرا که هیچ گزارشی مبنی‌بر کشتار این حیوان توسط پلنگ، گرگ یا یوزپلنگ وجود ندارد. بلکه جمعیت این حیوان براثر شکار و تخریب زیستگاهها تا این اندازه کاهش یافته است. براین اساس می‌توان از تخریب زیستگاه و شکار غیرمجاز به عنوان 2 عامل اصلی تهدیدکننده حیات گورخر نام برد، تهدیدی که همچنان ادامه دارد و متأسفانه هیچ چاره‌ای برای مقابله با آن اندیشیده نشده است.»
این کارشناس محیط‌زیست درباره تلاش‌هایی که تاکنون برای حفظ گور صورت گرفته می‌گوید: «در سال 76 برای حفظ و تکثیر گور، سازمان حفاظت محیط‌زیست تصمیم گرفت طرحی را به اجرا درآورد که طی آن، گورخر به زیستگاههای قبلی‌اش باز گردانده شود.
در نخستین گام، «طرح تکثیر و پرورش گور یزد» در آبان ماه همان سال به اجرا درآمد و در پی آن، 4 رأس گور از منطقه توران به منطقه «گور آب یزد» منتقل شد.
این منطقه که 134 هکتار وسعت دارد و روبروی کاروانسرای زینبیه – کیلومتر 60 جاده یزد -کرمان واقع شده در همان زمان فنس‌کشی شد و در حال حاضر 62 گور در این منطقه زندگی می‌کنند.»
همدانیان تصریح می‌کند: آنچه اجرا شد با هدف طرح متفاوت بود چراکه براساس طرح قرار بود 2 جمعیت از این‌گونه حیات‌وحش از منطقه بهرام گور فارس و توران – که تقریباً 1200 کیلومتر با یکدیگر فاصله دارند – به منطقه آورده شود و با هم مخلوط شوند تا شبهه‌ای باقی نماند.
برهمین اساس یکی از برنامه ها آن بود که در اجرای طرح گور یزد، در کنار «منطقه گور آب»، سایت دیگری هم ایجاد شود یعنی تعدادی گور از منطقه بهرام گور آورده شود و این 2 گروه پس از آزمایش‌های لازم با هم مخلوط شوند تا از نظر ژنتیکی، گونه‌ای قوی از گور به دست بیاید این کاری است که تاکنون صورت نگرفته است. اخیراً هم شنیده می‌شود اداره محیط‌زیست یزد تصمیم به جابه‌جایی گورهای این منطقه گرفته که هنوز مشخص نیست می‌خواهند این گورها را به کدام منطقه منتقل کنند.
بحران جهانی گور
همدانیان با اشاره به اینکه تنها گورهای ایرانی در وضعیت بحران قرار ندارند بلکه در کشورهای دیگر نیز این حیوان با خطر انقراض مواجه است می‌گوید: «قبل از فروپاشی شوروی حدود 13 هزار گور در منطقه بادخیز ترکمنستان وجود داشت که شماری از آنها با گذر از رودخانه تجن سرخس به زیستگاههای ایران می‌آمدند و سپس به زیستگاه خود در ترکمنستان باز می‌گشتند اما پس از فروپاشی شوروی، جمعیت این گورها نیز براثر شکار بی‌رویه به شدت کاهش یافت.»
وی با تاکید بر اینکه تنها راهکار حفظ گور تقویت اقدامات حفاظتی و بالتبع بالا بردن تعداد محیط‌بانان و کیفیت حفاظت و نیز کم کردن تعارضات زیستگاهها است، می‌افزاید: هر سال از اواسط شهریور به بعد گله‌های گوسفند از منطقه سنگسر به منطقه توران وارد می‌شوند گله‌هایی که هر یک 7 الی 8 سگ با خود دارند در نتیجه از یک سو گله‌داران آبشخورها و زیستگاه های گورها را اشغال می‌کنند و از سوی دیگر سگ‌ها منطقه را برای گورها ناامن می‌کنند. در این میان گه گاهی شکار هم صورت می‌گیرد.
اینها عواملی است که همواره گورها را تهدید می‌کنند. عواملی که باید برای رفع آنها چاره‌اندیشی شود.از سوی دیگر، ضروری است با برنامه‌ریزی، این‌گونه را به جایی که قبلاً زیستگاهش بوده است بازگرداند.
براین اساس می‌توان شماری از گورها را به مناطقی در مشهد، اصفهان، کرمان و قزوین که قبلا در آنجا زیست می‌کرده‌اند بازگرداند، از همه مهمتر پارک ملی کویر می‌تواند زیستگاه مناسبی برای گور باشد، به شرط آنکه تعارضاتی که در این منطقه وجود دارد برطرف شود چرا که در حال حاضر بخش‌هایی از پارک ملی کویر در اختیار برخی سازمان‌ها و نهادهای نظامی است و تا زمانی که این تعارضات وجود دارد نباید انتظار داشت که وضعیت گور ایرانی بهتر شود.
