و ارتقای این شاخه از دانش یکی از اساسی‌ترین شاخص‌های تعیین‌کننده توسعه محسوب می‌شود، بسیاری از متخصصان این رشته از مسیری که بیوتکنولوژی در ایران طی می‌کند ناراضی هستند.
تخصیص بودجه ناکافی به تحقیقات در کشور، ممنوعیت استقرار صنایع بیوتکنولوژی در داخل شعاع 120 کیلومتری شهرها، نبود نظام بیوتکنولوژی در کشور و عدم اجرای سند ملی زیست‌فن‌آوری با گذشت بیش از سه سال از تصویب آن، از جمله مواردی است که از سوی متخصصان این رشته مورد اعتراض قرار می‌گیرد.
به اعتقاد کارشناسان حرکت‌های رو به جلویی که در سال‌های اخیر در زمینه تکنولوژی نوین زیستی در کشور ما صورت گرفته، بیشتر از آن که حاصل برنامه‌ریزی و حرکت نظام‌مند دولتی باشد، حاصل انگیزه و تلاش فردی کارشناسان این رشته است.
دکتر محمد علی ملبوبی، رییس انجمن بیوتکنولوژی کشور در جلسه مطبوعاتی عصر چهارشنبه 10 مرداد، به این نکات اشاره کرد و گفت: ما از نظر بیوتکنولوژی از وضعیت و پتانسیل قابل توجهی برخورداریم و در سال‌های اخیر در زمینه تشخیص مولکولی بیماریهای انسانی، تولید داروهای نوترکیب، تولید کودهای زیستی و گیاهان تراریخته و همچنین فناوری سلول‌های بنیادین به موفقیت‌های قابل توجهی دست یافته‌ایم، اما در تمام این موارد محققان ما با وجود تمام کمبودها و مخالفت‌ها و با انگیزه‌های شخصی در این مسیر گام برداشته‌اند و نه با حمایت دولتی و اگر در این میان حمایتی هم بوده، این حمایت ناشی از تفکر شخصی یک مدیر در سیستم دولتی بوده است و نه تفکر سیستماتیک دولتی.
عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فن آوری در ادامه افزود: این مساله ثابت می‌کند که ما در این علوم از پتانسیل بالایی برخورداریم و با وجود تمام محدودیت‌ها محققان ما توان کار کردن را دارند، اما اگر حمایت مناسب باشد مسلما جایگاه ما در جهان بسیار بالاتر است.
همسایه‌ها بی‌کار ننشسته‌اند
«زمانی مقصد نیروی انسانی متخصص ایران، کشورهای غربی به ویژه اروپا و آمریکا بود اما اکنون کشورهای آسیای جنوب شرقی، ترکیه و کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز شاهد حضور نیروهای متخصص ایرانی هستند.»
در حالی‌که چند روز قبل، دکتر فریدون مهبودی رئیس شبکه تحقیقات بیوتکنولوژی پزشکی کشور با اشاره به برنامه‌ریزی و تلاش گسترده برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس برای توسعه مراکز تحقیقات زیست‌فن‌آوری در آن کشورها با استفاده از جذب متخصص از کشورهای همسایه به ویژه ایران، نسبت به این ماجرا ابراز نگرانی کرده بود، رئیس انجمن بیوتکنولوژی ایران نیز در جلسه مطبوعاتی روز چهارشنبه با تایید این سخنان، اظهار داشت: ما نیروی انسانی مناسبی داریم و اگر قوانین ما بازدارنده باشد تعجبی ندارد که نیروهای ما که فاز پژوهش و تحقیقاتی خود را در کشور انجام می‌دهند برای به تولید رساندن محصولات خود به کشورهای همسایه که قوانین حمایتی و امکانات ویژه‌ای در اختیارشان قرار می‌دهند، مهاجرت کنند. این درحالیست که این کشورها از نظر دانش فنی با ما قابل مقایسه نیستند اما باید بپذیریم که از نظر سیستماتیک از کشورهای منطقه عقب‌تریم.
وی در ادامه به جریان بازدارنده و مخالف تکنولوژی‌های نوین اعم از زیست‌فناوری در دنیا اشاره کرد و گفت: معمولا در همه جای دنیا محققان و شرکت‌های خصوصی که توسعه این فناوری‌ها را برعهده دارند با وجود قدرت سیاسی کم، از اثرگذاری بالایی برخوردارند. در این میان جریانات وابسته به محیط زیست اعم از دولتی و خصوصی همواره با این تکنولوژی‌ها مخالف بوده‌اند و کشور ما هم از این قاعده مستثنی نیست اما از آنجاکه ایران متکی به اقتصاد دولتی است، جریان مخالف از قدرت زیادی برخوردار است و حتی با وجود توصیه‌های اکید مقام معظم رهبری مبنی بر استفاده از فناوری‌های نوین، در عمل اتفاق خاصی در این حوزه نمی‌افتد.
دکتر ملبوبی با اشاره به روندی که قانون ایمنی زیستی در کشور طی کرده است، افزود: جریان مخالف، از این قانون به عنوان اهرم کنترل فناوری زیستی بهره می‌برد و درحالی‌که ما باید تمام تحقیقات خود را تعطیل کنیم تا قانون و آیین‌نامه اجرایی داشته باشیم، کشورهای خارجی کار خود را می‌کنند و محصولاتشان را هم به صورت رسمی و غیر‌رسمی وارد کشور ما می‌کنند.
فرصت‌سوزی دوباره
در ادامه این جلسه دکتر ملبوبی با اشاره به پیشرفت سریع بیوتکنولوژی در جهان و انتقاد از فرصت‌سوزی موجود در کشور، اظهار داشت: از سال 1950 تفکر در مورد زیست‌شناسی در جهان متحول شد و با تولید انسولین نوترکیب، مهندسی ژنتیک وارد فاز جدیدی شد.
این فناوری که در ابتدا فقط استفاده دارویی داشت امروزه در کشاورزی، صنعت و محیط زیست هم استفاده‌های فراوانی دارد و در اقتصاد کشورها به شدت تاثیر‌گذار است.
او با تاکید بر این‌که پروژه‌ای مانند تولید یک گیاه تراریخته از مراحل ابتدایی تا حصول نتیجه و بررسی ساختار و خواص نهایی آن و تاثیرش بر عواملی چون محیط زیست، فرآیندی پرهزینه است که دست‌کم 7 تا 8 سال زمان لازم دارد، گفت: چندین انستیتوی بزرگ از 3 سال پیش بر روی شبیه‌سازی کامپیوتری این فرآیند سرمایه‌گذاری عظیمی انجام داده‌اند و پیش‌بینی می‌شود ظرف 10 سال آینده به نتیجه برسند که در این صورت یک جهش بزرگ در بیوتکنولوژی دنیا ایجاد می‌شود و این درحالیست که ما 3 سال زمان صرف کرده‌ایم تا سند ملی زیست‌فناوری کشور را بنویسیم و با گذشت بیش از 3 سال از تهیه این سند هنوز گام مثبتی در جهت اجرای آن برنداشته‌ایم.
اظهارات دکتر ملبوبی در جلسه روز چهار شنبه، درحالی است که چندی پیش دکتر صاحبقدم لطفی، دبیر شورای عالی زیست فن‌آوری از لزوم به روز کردن و تغییر قسمتهایی از پیش‌نویس سند سخن گفته بود.
او در گفتگو با ایسنا با اشاره به این که مراحل تنظیم سند ملی زیست‌فن‌آوری از سال 80 آغاز و در سال 83 تصویب شده است، تحولات سریعی را که طی این مدت در زمینه این فناوری صورت گرفته است، یادآور شد و گفت: فناوری زیستی به طور مداوم در حال دگرگونی است و بنابراین در جلسه شورای عالی زیست فن‌آوری مقرر شده است تا کمیته‌ای برای رسیدگی به تغییرات و تنظیم مجدد سند تشکیل شود تا بتوان استراتژی لازم را برای به روز کردن سند و ترمیم و تعویض قسمتهایی از آن به صورت دوره‌ای اتخاذ کرد.
به این ترتیب معلوم نیست ترمیم سندی که تنظیم اولیه‌اش 3 سال طول کشیده و پس از تصویب هم گام مثبتی در جهت اجرایش برداشته نشده است، چقدر زمان می‌برد و در این مدت ما با کاروان بیوتکنولوژی دنیا چه فاصله‌ای خواهیم داشت؟
