شهری که خواب‌هایش فیروزه‌ای است

می‌خوانم: نیسابه‌، نیسابور، نشابور اسم‌های قدیمی این شهرند. ساخت آن را به شاهپور اول یا دوم ساسانی نسبت می‌دهند و می‌گویند که نامش از نیوشاهپور می‌آید، یعنی شهر شاهپور. دو بار در طول تاریخ پایتخت ایران بوده، در دوره‌ی طاهریان و سلجوقیان. روزگاری مهد تمدن اسلامی و موطن دانشمندان و شاعران بود. در طول تاریخش از زلزله و آتش‌سوزی درامان نماند و حمله‌ی مغول آن را ویران کرد...

با خودم ادامه می‌دهم: اما توانست سر بلند کند. این همه زیبایی را در خود جمع کند و این‌همه آبی را، تا من امروز این‌جا باشم، در شهری که انگار از فیروزه ساخته شده است.

* * *

نیشابور، در استان خراسان رضوی و در دامنه‌ی کوه بینالود قرار گرفته است.

این شهرستان به شبکه‌ی راه‌آهن وصل است و می‌توانید با قطار هم به نیشابور سفر کنید.

فیروزه، نمد، قالی، سفال و ریواس مهم‌ترین سوغاتی‌های نیشابورند.

مسجد جامع، شه‌میر، قدمگاه، دهکده‌ی چوبین، دامنه‌ی کوه بینالود و روستاهای اطراف، از دیدنی‌های تاریخی و طبیعی این منطقه به‌شمار می‌آیند.

* * *

سه کیلومتر از نیشابور به سمت جنوب دور می‌شویم تا به منطقه‌ی شادیاخ برسیم.

می‌خوانم: شادیاخ یعنی شادی‌آفرین. تا سده‌ی سوم هجری مسکونی بود و در زلزله‌ای از بین رفت. آن‌چه در کاوش‌های باستان‌شناسی به دست آمده نشان می‌دهد که این منطقه محل زندگی اشراف و درباریان بوده.

عکس: سایت نگاه

* * *

ای دل غم این جهان فرسوده مخور

بیهوده نئی غمان بیهوده مخور

چون بوده گذشت و نیست نابود پدید

خوش باش غم بوده و نابوده مخور

خوشنویسی اسرافیل شیرچی از رباعی خیام

* * *

نقاشی روی پوشش سفال، زیر لعاب شفاف. نیشابور قرن چهارم هجری قمری

عکس: سایت ویکی‌پدیا

* * *

می‌خوانم: یک صحن مرکزی دارد، 24 حجره، چهار ایوان، یک اسطبل و سکوی بار و زمانی بیرون از دروازه‌های شهر بود. یادگار دوره‌ی صفوی و امروز قسمتی از آن موزه‌ی باستان‌شناسی و مردم‌شناسی است و قسمت دیگرش موزه‌ی حیات وحش.

فکر می‌کنم: شاهد روزگار رونق نیشابور... و گرنه کاروان‌سرایی به این بزرگی این‌جا چه‌کار می‌کند؟

عکس: سایت علی‌اکبر گنبد

* * *

رباعیات خیام به زبان‌های مختلفی ترجمه و آثار هنری بسیاری بر اساس آن ساخته شده است، مثل این آلبوم قدیمی، رباعیات خیام با صدای احمد شاملو و آواز محمدرضا شجریان.

* * *

نمی‌دانم خیام شاعر مهم‌تر است یا خیام ریاضی‌دان یا خیام ستاره‌شناس. اما آرامگاهش ترکیبی از همه‌ی این‌هاست. در باغی که بهترین توصیفش واژه‌ی مصفاست. آرامگاه امامزاده محروق، از نوادگان امام سجاد‌^ع هم همین‌جاست. در سوی دیگر باغ.

می‌خوانم: در چهارمقاله‌ی عروضی از خیام  نقل شده که آرزو دارم مزارم جایی باشد که در بهاران بر مزارم گلبرگ بریزد و مهندس هوشنگ سیحون، طراح و معمار آرامگاه مکانی انتخاب کرد که از درختان زردآلو پایین‌تر باشد و در فصل بهار شکوفه‌های زردآلو بر مزار بریزد.

می‌خوانم: سیحون تلاش کرده سه جنبه‌ی شخصیتی عمر خیام را در این بنانشان دهد؛ 10 ‌پایه‌ی برج و تیغه‌های موربی که در محور عمودی در میانه‌ برج هم‌دیگر را قطع می‌کنند، به نشانه‌ی ریاضی‌دان بودن خیام، ستاره‌ی سقف نشانه‌ی ستاره‌شناسی‌اش و رباعی‌هایی که روی لوزی‌های پایه خوشنویسی‌ شده، نماد شاعر بودنش.

عکس: آرشیو همشهری

* * *

عطار آثار زیادی دارد، اما تذکره الاولیا و منطق‌الطّیر او مشهورترند. منطق‌الطّیر داستان گروهی از مرغان است که به جست‌وجوی پادشاهشان سیمرغ راهی سفرمی‌شوند. در هر مرحله، گروهی از مرغان باز می‌مانند و پس ازهفت مرحله، تنها سی مرغ باقی می‌مانند و درمی‌یابند که سیمرغ در وجود خودشان است.

چون نگه کردند آن سی مرغ زود

بی‌شک آن سیمرغ آن سی مرغ بود

خویش را دیدند سی مرغ تمام

بود خودسیمرغ سی مرغ تمام

عکس: آرشیو همشهری

* * *

حال خوبی دارد این‌جا. باغ عطار. یک بنای ساده‌ی هشت‌ضلعی این‌جاست. فیروه‌ای. کفش‌ها را باید کند و وارد شد. بعد اتاق را دور زد و از چهار در، از چهار سو به روشنایی باغ نگاه کرد. یکی از این درها چشم‌انداز آرامگاه کمال‌الملک، نفاش بزرگ دوره‌ی قاجار است.

می‌خوانم: باغ عطار نیشابوری یکی از باغ‌های ایرانی است. و ویژگی باغ‌ایرانی شکل هندسی آن است و نوع درختکاری‌اش و آرامشی که خاص این فضاست. می‌خوانم: باغ ایرانی نمادی از بهشت است.

فکر می‌کنم: بیهوده نیست که می‌گویم حال خوبی دارد این‌ باغ، که من را به یاد بهشت می‌اندازد.

می‌خوانم: عطار هنگام حمله‌ی مغول‌ها به نیشابور در برابرشان مقاومت کرد و کشته شد.

عکس: خبرگزاری فارس

* * *

اگر به نیشابور سفر می‌کنید، سوغاتی ریواس بخرید. نیشابوری‌ها با ریواس خورش و آبگوشت و کوکو و اشکنه می‌پزند و لواشک و سالاد و شربت درست می‌کنند.

شربت ریواس

ریواس را بشویید. پوسته‌ی خارجی‌اش را دربیاورید و مغز سفیدش را خرد کنید. آن را با شکر کاملاً مخلوط کنید. مخلوط را 24 ساعت در دمای طبیعی (نه یخچال، نه هوای گرم) بگذارید و هر شش ساعت آن را هم بزنید. کم‌کم شکر به شیره و بعد به شهد تبدیل می‌شود. بعد آن را از صافی رد کنید. اگر دانه‌های شکر باقی مانده بود، آن را کمی حرارت بدهید تا آب شود.این هم شربت ریواس که البته باید آن را با آب رقیق کنید و بنوشید.

عکس: خبرگزاری مهر

* * *

دنیا نیشابور را به خیام و عطارش می‌شناسد و به فیروزه‌‌اش. مهم‌ترین معدن فیروزه‌ی ایران در نزدیکی‌های نیشابور است، در روستایی به نام معدن. و فیروزه‌تراشی از پیشه‌های این منطقه است.

می‌گویند ریشه‌ی کلمه‌ی فیروزه (پیروزه) پیروزی است و ایرانیان این سنگ را مایه‌ی آرامش و دفع چشم‌زخم می‌دانستند.

عکس: علیرضا فیروزی

* * *

پرویز مشکاتیان آهنگساز و نوازنده‌ی سنتور و پژوهش‌گر موسیقی، زاده‌ی نیشابور بود.

از او آثار ماندگاری با خوانندگان بزرگی چون محمدرضا شجریان، شهرام ناظری و ایرج بسطامی به جای مانده است. مشکاتیان در سال 1388 درگذشت و در باغ عطار به خاک سپرده شد.

1. ویکی‌پدیای فارسی، مدخل نیشابور

2. وبلاگ دژنبشت

3. سایت میراث فرهنگی