اکنون بیش از یک سال است که مرجان‌های چابهار در زیستگاه جدید جا خوش کرده‌اند. مجری طرح انتقال می‌گوید:« بیش از 90درصد از مرجان‌های منتقل شده سالم هستند»؛آماری که بررسی تیمی مستقل از تیم مجری طرح انتقال می‌تواند صحت آن را تأیید کند، کمااینکه معاون دریایی سازمان محیط‌زیست هم آمار متفاوتی از وضعیت مرجان‌های منتقل شده به‌دست می‌دهد.
پیشینه طرح
سال 84 فعالیت‌های سازمان بنادر و کشتیرانی برای توسعه اسکله شهیدبهشتی در خلیج چابهار آغاز شد. براساس طرح توسعه مورد نظر، خشکاندن 30هکتار از دریا در شرق اسکله شهیدبهشتی که 6هکتار آن را یکی از نادرترین لکه‌های مرجانی جهان تشکیل می‌داد در دستور کار قرار گرفت. در این میان به‌رغم هشدارهای سازمان محیط‌زیست برای حفظ مرجان‌ها متولیان طرح توسعه در سال 86، بدون هماهنگی با سازمان محیط‌زیست اقدام به خاکریزی در منطقه مورد نظر کردند. در پی آن، با شکایت سازمان محیط‌زیست و حکم قضایی این طرح متوقف شد. با وجود این، طرح توسعه روند خود را طی کرد و مرجان‌ها منتقل شدند و حالا یک‌سالی از انتقال مرجان‌ها می‌گذرد؛ مجری طرح انتقال می‌گوید: «حال مرجان‌ها خوب است و از شرایط بسیار مطلوبی برخوردارند».
اما با وجود اطمینان خاطری که مجری طرح از انتقال مرجان‌ها دارد و به کارنامه انتقال نمره بسیار بالایی می‌دهد دکتر محمدرضا فاطمی، مدیر پیشین گروه بیولوژی دریا واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی مرکز، در گفت‌وگو با همشهری تصویر دیگری از وضعیت مرجان‌ها به نمایش می‌گذارد. او می‌گوید: «بررسی‌های یک تیم تحقیقاتی دانشجویی که اواخر خردادماه امسال از مرجان‌های منتقل‌شده چابهار بازدید کرده‌اند، نشان می‌دهد که تنها40درصد از مرجان‌های منتقل شده چابهار از حیات برخوردارند».
از نگاه معاون دریایی سازمان
مجری طرح انتقال مرجان‌ها (مؤسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور) اما در واکنش به گفت‌وگوی منتشرشده دکتر فاطمی جوابیه‌ای به دفتر روزنامه ارسال و آمار منتشرشده از سوی این استاد دانشگاه را به‌شدت تکذیب کرد. باوجود این، ادعای مجری مبنی بر سالم بودن بیش از 90درصد مرجان‌های منتقل شده سبب شد تا کم وکیف وضعیت مرجان‌ها را از دکتر عبدالرضا کرباسی، معاون دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست جویا شویم. آنطور که کرباسی می‌گوید« ابتدا قرار بود مجری طرح، با دریافت یک میلیارد و 200میلیون‌تومان حق‌الزحمه، 10هزار کلونی مرجان را از زیستگاه اصلی به سایت جدیدی که در جلوی هتل لیپار انتخاب شده بود منتقل کند اما با همین بودجه 30هزار کلونی مرجان با موفقیت منتقل شد، به‌طوری که در فرایند انتقال تنها 2درصد مرجان‌ها تلف شدند».
او با اشاره به اینکه یک‌سال از زمان انتقال مرجان‌ها می‌گذرد، تصریح می‌کند: «آخرین پایش‌های انجام شده نشان می‌دهد که حداکثر 25درصد از مرجان‌ها تلف شده‌اند. البته برخی مرجان‌ها رشد کرده و از وضعیت مناسبی برخوردارند اما اگر سازمان بنادر به تعهدات خود وفا نکند و پایش را جدی نگیرد نمی‌توان به آینده مرجان‌ها خوش‌بین بود». کرباسی ضمن ابراز رضایت از نحوه انتقال مرجان‌ها و وضعیت آنها پس از انتقال، تأکید می‌کند: «براساس تفاهمنامه سازمان حفاظت محیط‌زیست و سازمان بنادر و دریانوردی، این سازمان ملزم به تأمین هزینه‌های پایش شده و باید این هزینه را تأمین کند زیرا همه این زحمات و ادامه حیات مرجان‌ها در گروی پایش‌های دائمی است و بدیهی است سهل‌انگاری در این زمینه خسارات جبران‌ناپذیری را به مرجان‌ها وارد می‌کند».
از نگاه مجری طرح انتقال
دکتر دانیال اژدری، مجری طرح که عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور است در گفت‌وگو با همشهری، پیش از هر چیز می‌گویدکه دکترای اکولوژی دریا با گرایش مدیریت جامع مناطق ساحلی دارد و تأکید می‌کند که« انتقال مرجان‌ها تخصص ماست». او ادامه می‌دهد: «در ایران هیچ تجربه‌ای که بخواهند مرجان‌ها را منتقل کنند وجود نداشت. تجربه ما در ایران محدود به قلمه‌زنی در اندازه کوچک بود ولی اینکه 30هزار مرجان با ابعاد مختلف منتقل شوند تجربه جدیدی بود که انجام شد. ناظر طرح هم سازمان حفاظت محیط‌زیست و سرمایه‌گذار و کارفرما سازمان بنادر و دریانوردی بود». وی می‌افزاید: «طبق قرار داد، ما باید 18هزار کلونی مرجان را در سال 90و 91منتقل می‌کردیم ولی 30هزار کلونی مرجان را منتقل کردیم. کار ما یک کار دولتی بود که منفعت ملی داشت، به همین دلیل برای حفظ محیط‌زیست، این کار با این ابعاد انجام شد».
اژدری زیستگاه طبیعی مرجان‌ها را رقم تقریبی 30هکتار با تراکم کم و زیاد اعلام می‌کند و می‌گوید: «قرار شد مرجان‌ها برای حفظ اکوسیستم منطقه جابه‌جا شوند. منطقه‌ای که برای انتقال مرجان‌ها انتخاب شده حدفاصل اسکله سپاه و هتل لیپار است که حدودا 3/5 تا 4کیلومتر تا زیستگاه قبلی مرجان‌ها فاصله دارد». این مجری طرح انتقال می‌گوید: «برای انتقال مرجان‌ها، پس از مکانیابی، 37پچ (pach ) را در محل جدید بستر‌سازی و در پی آن مرجان‌ها را منتقل کردیم. در واقع برای انتقال مرجان‌ها 70هزار بلوک سیمانی با وزن هر قطعه 17تا 24کیلوگرم زیر دریا و در 37پچ نصب کردیم و از این طریق دشت وسیعی زیر دریا با ویژگی‌های طبیعی برای زیستگاه مرجان‌های منتقل شده ایجاد کردیم. البته بنا به سیاستی که ایران در پیش داشت و سازمان بنادر می‌خواست به‌سرعت اسلکه شهیدبهشتی را در چابهار توسعه بدهد از تیم انتقال مرجان‌ها خواسته شد کاری را که باید ظرف 2سال به انجام برسد در کوتاه‌ترین زمان انجام بدهند که ما (مجری طرح انتقال) طی 3ماه مرجان‌ها را منتقل کردیم. در زمان انتقال با توجه به اینکه فرصت بسیار اندک بود فکر کردیم اگر بخواهیم از روش‌های تجربه‌شده جهانی استفاده کنیم زمان زیادی را از دست خواهیم داد، به همین دلیل سبدهای مخصوص حمل مرجان‌ها را ابداع کردیم که با هر سبد در روز توانستیم هزاران مرجان را منتقل کنیم. این سبدها که درحال ثبت جهانی آن هستیم، الان متقاضیانی از کشورهای خارجی هم دارد».
استفاده از مشاور خارجی
عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور ادامه می‌دهد: «برای اینکه از تجارب جهانی هم استفاده کرده باشیم از پروفسور مایکل ریسک کانادایی که استاد دانشگاه‌های مختلف است و تجربه چند پروژه انتقال مرجان را در حوزه خلیج‌فارس و دریای هند دارد دعوت کردیم و از مشاوره وی حین انتقال بهره‌مند شدیم». اژدری با اشاره به اینکه باید کار انتقال به سرعت و درعین حال با دقت انجام می‌شد، می‌افزاید: «از آنجا که مرجان‌ها شکننده هستند دستگاهی ابداع کردیم که 7ویژگی آن نسبت به دستگاه‌های موجود ارتقا داده شده بود. این دستگاه که برای نخستین بار استفاده شد بسیار کارساز بود و هم‌اکنون ثبت اختراع آن در دست انجام است و تلاش می‌شود به ثبت جهانی هم برسد. در کنار ساخت این دستگاه با دعوت از غواصان متعدد، 40غواص را انتخاب و پس از تهیه تدارکات لازم، طی 3ماه 30هزار کلونی مرجان را منتقل کردیم که این میزان 12هزار کلونی بیش از تعدادی بود که انتقال آنها پیش‌بینی شده بود. پس از انتقال هم طبق قرارداد، مرجان‌های منتقل شده را طی 2ماه پایش کردیم البته هنوز هم این پایش ادامه دارد». وی تصریح می‌کند: «ما به‌عنوان مجری طرح انتقال(مؤسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور)، مرجان‌های منتقل شده را اوایل بهار 91با 98درصد سلامتی تحویل محیط‌زیست دادیم. آخرین باری که مرجان‌ها راپایش کردیم حدود یک‌ماه قبل بود. این پایش نشان داد 90درصد مرجان‌های منتقل‌شده سالم هستند».
اهمیت مرجان‌ها
اژدری با تأکید براهمیت مرجان‌ها یادآور می‌شود: «مرجان‌ها پناهگاه بیش از 3500گونه آبزی دریایی هستند و در واقع محل مناسبی برای زادآوری بسیاری از آبزیان ازجمله ماهیان ماکول محسوب می‌شوند. علاوه براین، از نظر گردشگری و اکوتوریسم دارای اهمیت فراوانی هستند و در صنعت داروسازی نیز کاربرد دارند؛ اما یکی از مهم‌ترین منافع مرجان‌ها این است که همانند جنگل‌های حاره‌ای در تثبیت و کاهش دی‌اکسیدکربن نقش مؤثری دارند. دانشمندان با مطالعات گسترده درباره منافع مرجان‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که هر هکتار مرجان بسته به مناطقی که در آن واقع‌شده بین 16تا 800هزار دلار ارزش دارد. درعین حال، مرجان‌ها در سراسر جهان تحت فشار هستند. در خلیج‌فارس و دریای عمان به‌ویژه در دریای خلیج‌فارس، به‌دلیل نیمه‌بسته بودن این دریا، اثرات ناشی از توسعه، تأثیرات بسیار بدی روی مرجان‌ها برجای گذاشته است».
