اما آیا واقعا دوره خشکسالی که چند سالی سایه سنگینش را بر سرمان حس می‌کردیم، واقعا در کشور ما به پایان رسیده است؟
«طی 10- 15 سال گذشته هرچند در برخی مناطق کشور از جمله شمال غربی ایران بارش نسبتا خوبی داشتیم، اما در بخش‌های جنوب و جنوب شرقی کشور با خشکسالی مطلق مواجه بودیم به طوری که در منطقه نهبندان (جنوب خراسان جنوبی) 3سال متوالی اصلا بارشی انجام نشده بود.»
این توضیحات مهندس اصغری کارشناس هواشناسی است. او ادامه می‌دهد: «اما در سال زراعی جاری (مهر 85 تا مهر86) اوضاع به گونه‌ای دیگر بوده است: استان‌های سمنان، لرستان، اصفهان، گیلان، همدان، آذربایجان شرقی، تهران، خراسان شمالی، گلستان، قزوین، آذربایجان غربی، خراسان رضوی، مازندران، مرکزی، قم، سیستان و بلوچستان و اردبیل بارشی بیش از حد نرمال داشته‌اند.»
در میان این استان‌های پربارش نکته جالب توجه قرار گرفتن نام سیستان پیش از اردبیل است.
اصغری در این زمینه می‌گوید: «امسال برای سیستان یک سال رویایی است. در حالی‌که میانگین 50 ساله بارش این استان از اول مهر هرسال تا 11 اردیبهشت سال بعد 28/99 میلیمتر و میزان بارش سال قبل در همین بازه زمانی فقط 69/29 بوده است، از اول مهر 85 تا 11 اردیبهشت امسال سیستان بارشی معادل 55/102 میلیمتر داشته است.»
افزایش 24 درصدی نسبت به سال قبل محاسبات کارشناسان سازمان هواشناسی کشور بیانگر آن است که میانگین 50 ساله بارش کشور از اول مهر هرسال تا 11 اردیبهشت سال بعد 28/229 میلیمتر بوده است که این رقم در سال جاری به 28/229 میلیمتر رسیده است.
این یعنی بارش‌های امسال نسبت به میزان طبیعی بارش در کشور ما رقم چشمگیری نیست، هرچند این میزان نسبت به سال قبل افزایشی معادل 24درصد نشان می‌دهد.
اصغری در این زمینه می‌گوید: «میزان بارش در مدت مشابه سال قبل 45/184میلیمتر بود که البته پارسال هم به نسبت سال‌های 81 و 82 وضعیت بارش مناسب بود.»
به گفته این کارشناس هواشناسی، امسال استان‌های فارس، کردستان، کهگیلویه و بویراحمد، خراسان جنوبی، یزد و چهارمحال و بختیاری از نظر بارش در حد طبیعی هستند و میزان بارش در استان‌های ایلام، کرمان، کرمانشاه، خوزستان، بوشهر و هرمزگان هم کمتر از حد طبیعی است هرچند در تمام این استان‌ها میزان بارش نسبت به سال قبل افزایش نشان می‌دهد.
براساس پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی کشور در دو سه ماه آینده میانگین بارش در اغلب مناطق کشور در حالت عادی خواهد بود و البته در نیمه جنوبی این میزان از حد نرمال فراتر خواهد بود.
هرچند اصغری در این زمینه می‌گوید: «به هرحال پیش‌بینی‌های طولانی مدت هواشناسی همواره احتمال خطا دارند کما اینکه کارشناسان اکثر دانشگاه‌های خارجی برای نیمه جنوبی ایران امسال را هم سالی خشک پیش‌بینی کرده بودند.»
نوسانات اقلیمی‌طبیعی است
«امسال در مجموع کشور ما ترسالی داشته است، اما این به منزله تغییر اقلیم منطقه نیست و اگر شرایط ایران در 30 سال گذشته را مورد بررسی قرار دهیم مشخص است که در سال‌های مختلف ما با این نوسانات در میزان بارش روبه‌رو بوده‌ایم.»
دکتر عزیزی معاون پژوهشی دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران، با بیان این مطلب ادامه می‌دهد: «ما هنگامی‌می‌توانیم افزایش بارش در یک سال را به تغییرات اقلیمی پایدار نسبت دهیم و آن را شروع یک دوره ترسالی مداوم بخوانیم که این بارش‌ها در سال‌های بعد تداوم داشته باشند و شیب بارش در یک بازه زمانی مثلا 10 ساله مثبت باشد، اما وقتی ما اقلیم را نتیجه طولانی مدت شرایط جوی در یک منطقه تعریف می‌کنیم باید توجه داشته باشیم که شرایط جوی بسیار تغییرپذیر است و این تغییرات باید در زمانی حداقل 30 ساله مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد تا شرایط اقلیمی یک منطقه به دست آید. در این صورت ما با تغییر شرایط بارش در یک سال نمی‌توانیم به این نتیجه برسیم که در سال‌های آتی نیز این شرایط ادامه خواهد داشت.»
دکتر عزیزی در مورد امکان پیش‌بینی شرایط اقلیمی می‌گوید: «بعضی کشورها روی این موضوع کار کرده‌اند و شرایط 3 تا 6 ماه آینده را پیش‌بینی می‌کنند. این تکنیک احتیاج به امکانات فراوان از قبیل نرم‌افزارهای پیشرفته، تعداد زیادی رایانه با قدرت پردازش بالا، اطلاعات آنلاین مختلفی چون دمای سطح اقیانوس‌ها، خشکی‌ها و ... دارد که با این اوصاف هرچند در سطح دانشگاهی فعالیت‌های خوبی در این زمینه انجام داده‌ایم، اما با وجود کمبود امکاناتی از این دست، در حال حاضر این امکان برای ما وجود ندارد.»
هرچند این دکترای اقلیم‌شناسی بارش امسال در کشور را پدیده‌ای عادی ارزیابی می‌کند، اما توزیع بارش را عامل متمایز کننده بارش‌های امسال از سال‌های پربارش گذشته می‌شمارد: «گاهی ما سال پر بارش داریم اما مثلا بخش اعظم بارش در پاییز است و بهار خشکی در پی آن می‌آید. اما مسئله‌ای که امسال موجب شادی و شکر کشاورزان شده است توزیع زمانی عالی بارش بود. سهم بارش در هر سه فصل پاییز و زمستان و بهار خوب بوده و در ضمن در هر دو نیمه شمالی و جنوبی کشور هم بارش خوبی داشته‌ایم.»
اما آیا بارش‌های خوب امسال از نظر ذخایر آبی جبران سال‌های خشک گذشته را در پی دارد؟ متاسفانه پاسخ دکتر عزیزی به این سوال منفی است: «از دیدگاه هیدرولوژیست‌ها خشکسالی زمانی اتفاق می‌افتد که سطح تراز ذخایر آبهای سطحی و زیرزمینی از حد معمول خود پایین‌تر باشد و متاسفانه از 40سال پیش تا کنون هیدروگراف آبهای زیرزمینی ما همواره منفی است و من به جبران این پدیده با چند سال پربارش خوشبین نیستم به خصوص که این مسئله بیش از آنکه تابع میزان بارش باشد، تحت تاثیر عامل انسانی است.»
وی در توضیح این مطلب می‌گوید: «ما هیچ پیش‌بینی از میزان بارش در هر سال نداریم و مدیریت صحیحی هم اعمال نمی‌کنیم و هیچ گاه با توجه به میزان بارش و ذخایر آب زیرزمینی میزان سطح زیر کشت کشاورزی را تعیین نمی‌کنیم. نتیجه این می‌شود که کشاورزان ما همواره سطح ثابتی را زیر کشت می‌برند و اگر سال کم‌آبی باشد نهایتا عمق چاه‌های آبشان را بیشتر می‌کنند و به این ترتیب سطح آبهای زیرزمینی مرتب کاهش می‌یابد به گونه‌ای که در دشت قزوین در طول سال‌های 79 تا 81 سطح آب زیرزمینی 6 متر پایین رفته است.»
این استاد دانشگاه کنترل برداشت آب، اصلاح سیستم‌های آبیاری و استفاده از تکنولوژی‌های مدرن‌تر را راهی برای کنترل خشکسالی هیدرولوژیکی ارزیابی می‌کند و از مسئولان می‌خواهد تا ابزار و امکانات مناسب را در اختیار پژوهشگران و دانشگاه‌ها قرار دهند تا در مورد پیش‌بینی بارش و شرایط اقلیمی که از نظر منابع آب و همچنین کشاورزی اهمیت بسزایی دارند، مطالعات بیشتری صورت گیرد.
