شکرخواه تحصیلات خود را در دوره‌ی کارشناسی در رشته‌ی مترجمی زبان انگلیسی گذراند و بعد، کارشناسی ارشد و دکترای علوم ارتباطات را در دانشگاه علامه‌ی طباطبایی به پایان برد. حاصل پایان‌نامه‌ی دکترای او کتابی با عنوان «روزنامه‌نگاری سنتی و روزنامه‌نگاری سایبر» منتشر شد که در آن به بررسی نگرش صاحبان نظر، درباره‌ی آثار فناوری‌های نوین ارتباطی بر آزادی بیان پرداخته و با ۱۰ نفر از استادان برجسته‌ی ارتباطات جهان نیز مصاحبه کرده است.
دکتر شکرخواه از برجسته‌ترین استادان ارتباطات و روزنامه‌نگاری و به‌خصوص روزنامه‌نگاری آنلاین است و تا به حال بیش از ۲۲ کتاب در این زمینه نوشته و ترجمه کرده است.
او از سال ۱۳۶۱ تا سال ۱۳۷۷، دبیر بخش بین‌الملل روزنامه‌ی کیهان بود و علاوه بر آن در شورای علمی یا سردبیری چند هفته‌نامه، ماهنامه و فصل‌نامه‌ی تخصصی، حضور داشته است. از سال ۱۳۸۱ به مدت چهارسال سردبیری سایت «جام‌جم آنلاین» را بر عهده داشت و از سال ۱۳۸۵ تا امروز، سردبیری سایت «همشهری‌آنلاین» را بر عهده دارد. او از دوستداران فناوری‌های نوین است و همیشه و در همه حال، موبایل و لپ‌تاپش همراهش هست.
او خبرهای تمام بخش‌های این سایت را با دقت بررسی و مطالعه می‌کند و حواسش به تمام خبرهای سایت، به‌خصوص خبرهای بخش «کودک و نوجوان» سایت هست و همیشه آن‌ها را می‌خواند. حالا که قرار است با کمک دکتر شکرخواه، دوچرخه در گسترش فعالیت‌های بخش کودک و نوجوان سایت همشهری آنلاین، سهمی جدی‌تر داشته باشد، به این بهانه و در حوالی سالگرد انتشار دوچرخه، به سراغ سردبیر این سایت می‌رویم و پای صحبت‌های او درباره‌ی نوجوانی‌اش، روزنامه‌نـــگاری‌اش، سـایت همشهری‌آنلاین و روزنامه‌نگاری آنلاین می‌نشینیم.
***
- اجازه بدهید با یک سؤال نوجوانانه شروع کنیم. شما در نوجوانی چه‌کار می‌کردید، چیزی می‌نوشتید؟ چه‌قدر اهل مطالعه‌ی نشریه بودید و چه مجله یا روزنامه‌ای را می‌خواندید؟
چیز خاصی نمی‌نوشتم؛ بیش‌تر انشا بود برای کلاس و به‌عنوان مطالعه‌ی جانبی هم فقط «کیهان بچه‌ها» می‌خواندم که جاهایی برای رنگ‌آمیزی شکل‌های پازل‌گونه داشت و کمیک استریپ‌های معرکه‌ی دنباله‌دار.
برایتان باید جالب باشد که بگویم شاید آشنایی من با همین کیهان بچه‌ها از دوران کودکی و جور شدنم با لوگویی که هر هفته منتظر دیدنش بودم، باعث شد بعدها که روزنامه‌نگار شدم به کیهان بپیوندم و یکی از رفیق‌های من شد «امیرحسین فردی» نازنین که سردبیر کیهان بچه‌ها بود.
- چه چیز روزنامه‌نگاری برایتان جذاب بود که این شغل را انتخاب کردید؟
این‌که «همیشه باید چیزی خلق شود»؛ این به نظرم جذاب‌ترین نکته‌ی روزنامه‌نگاری است و نکته‌ی بعدی هم این‌که این خلق کردن باید زیر یک گیوتین صورت بگیرد؛ گیوتینِ زمان که اگر دیر بجنبی، کار خلق کردنت را نیمه‌کاره می‌گذارد.
- اولین مطلبی را که چاپ کردید، به خاطر دارید؟
بله، کاملاً به یاد دارم. تیترش «نامیبیا؛ ویتنام دوم» بود. ترجمه بود و عصر یک‌شنبه، ۲۴ آبان ۱۳۶۰ در روزنامه‌ی اطلاعات به دست چاپ سپرده شد. از آن تاریخ بیش از سه دهه می‌گذرد، ولی من هنوز آن را به یاد دارم.
- به‌عنوان کسی که در ایران، پیش‌گام روزنامه‌نگاری آنلاین شــناخته می‌شود، به‌نظرتان روزنامه‌نگاری آنلاین چه تفاوتی با روزنامه‌نگاری رایج یا سنتی دارد؟
خب، این پرسش نمی‌تواند در چند سطر جواب بگیرد. از نظر سوژه، هیچ فرقی با روزنامه‌نگاری چاپی ندارد و فقط دسترسی لحظه به لحظه‌ی شما به کیبوردتان که پل ورودی شما به اینترنت است؛ باعث می‌شود که وارد جهانی شوید، که مثل نشریه‌های چاپی اسیر زمان و سطح مشخصی برای چاپ نیست. نه دغدغه‌ای برای زمان دارید و نه دغدغه‌ای برای میزان و اندازه‌ی مطالب و صفحه‌ها و غیره. شاید روزنامه‌نگاری آنلاین، از جهاتی مثل روزنامه‌های دیواری باشد که نویسندگانش الزاماً حرفه‌ای‌ها نیستند، ولی خب این دیوار آن دیوار نیست؛ این یکی یک دیوار دیجیتال است که انگار دور دنیا کشیده‌اند و برای هرچه که بخواهید و هرقدر که بخواهید بنویسید، جا دارد.
در روزنامه‌نگاری آنلاین اصل تفاوت‌ها، در شیوه‌های روایت موضوع‌ها بروز می‌کند و این‌جا شما در جعبه‌ی ابزار روزنامه‌نگاری‌تان، ده‌ها ابزار دارید از جنس صدا و تصویر و گرافیک و خلاصه ده‌ها مدیا که می‌توانند در عینیت بخشیدن به موضوعات شما نقش‌هایی به مراتب حیاتی ایفا کنند. اتفاق دیگر روزنامه‌نگاری آنلاین، دو سویه بودن آن است. این‌جا قلمروی اختصاصی شما برای نوشتن و ارسال یک سویه‌ی اطلاعات برای دیگران نیست؛ دیگران هم به راحتی وارد قلمروی شما می‌شوند و می‌نویسند.
- وبلاگ‌نویسی، بین نوجوانان طرفداران زیادی دارد. وبلاگ‌نویس‌ها چه‌کار باید بکنندکه کارشان به روزنامه‌نگاری آنلاین نزدیک‌تر شود؟
من پیشنهاد نمی‌کنم وبلاگ‌نویس‌ها کارشان را به آنلاین‌ژورنالیست‌ها شبیه کنند. آن‌ها باید راه خودشان را بروند. به ویژه از جنبه‌ی مضامینی که در وبلاگ‌هایشان به آن‌ها می‌پردازند. اما در شیوه‌ی روایت، باید به حرفه‌ای‌ها نزدیک شوند، چون فضای وب عادت‌های ویژه‌ی خودش را دارد. هرچه رفتار وبلاگ‌نویس‌ها به ساختارهای وب شبیه‌تر باشد، برنده‌تر خواهند بود. ولی از نظر محتوایی همان‌طور که گفتم باید راه خودشان را بروند و اساساً همه‌ی جاذبه‌های وبلاگ‌ها در ماهیت فردی آن‌هاست و در اوریژینال بودن مضامین آن‌ها.
- در ایران، چه‌طور می‌توان روزنامه‌نگاری آنلاین را یاد گرفت؟ اصلاً آموزش دانشگاهی روزنامه‌نگاری آنلاین در ایران در چه وضعیتی است؟
متأسفانه در دانشکده‌های ارتباطات و روزنامه‌نگاری کشور، روزنامه‌نگاری آنلاین تدریس نمی‌شود. فقط دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها، یک درس دو واحدی در این زمینه دارد. اما در سال‌های اخیر به همت دکتر «حسن نمک‌دوست»، امکان فراگیری آن در مرکز آموزش مؤسسه‌ی همشهری فراهم آمده است و بی‌اغراق در حد یک دانشکده به آن پرداخته می‌شود.
- روزنامه‌نگاری آنلاین در ایران می‌تواند به‌عنوان یک شغل پذیرفته شود؟ یا هنوز به‌عنوان یک فعالیت جنبی به‌حساب می‌آید؟
خوشبختانه به یک شغل تبدیل شده است و دست‌کم روزنامه‌های کشور آن را به رسمیت شناخته‌اند. ولی هنوز طبقه‌ی مشاغل به‌صورت کلاسیک ندارد که امیدوارم به تدریج این امکان هم فراهم شود.
- روزنامه‌نگاری آنلاین و فعالیت خبرگزاری‌ها یا سایت‌های خبری اینترنتی در ایران چه‌قدر با چنین فعالیت‌هایی در کشورهای پیشرفته شباهت یا تفاوت دارد؟
تفاوت در سه سطح به چشم می‌خورد. سطح اول، زیرساخت‌های اینترنتی است و به مسائلی چون پهنای باند و سرعت مربوط می‌شود و تفاوت دوم سطح حرفه‌ای روزنامه‌نگاری آنلاین است که در آمریکا و اروپا، حالا به یک استراتژی تبدیل شده و به‌عنوان نمونه می‌توان به ورود «کریسشین ساینس مانیتور» به دنیای وب اشاره کرد که پس از یک قرن با چاپ وداع کرد تا برای همیشه به جای انتشار کاغذی، در دنیای آنلاین منتشر شود و یا «نیوزویک» که انتشار نسخه‌ی کاغذی آن پس از ۸۰ سال از اول ژانویه‌ی سال ۲۰۱۳ متوقف شد. سطح سوم، سیاست‌های کشورها در قبال وب است که از انسداد تا گشودگی متفاوت است.
- روزنامه‌نگاری آنلاین ایران، چه‌قدر متناسب با نیازهای خبری مخاطبان پیشرفت کرده است؟
پیشرفت وب‌سایت‌های روزنامه‌ها، عموماً به میزان سرمایه‌گذاری روزنامه‌ها وابسته است. اما در عرصه‌ی وب‌سایت‌های خبری غیر روزنامه‌ای و هم‌چنین خبرگزاری‌ها، به گمانم آن‌ها توانسته‌اند به نیازهای مخاطبان خاص خود بپردازند و از ارتباط جواب هم بگیرند.
- کار کدام خبرگزاری یا سایت خبری یا سایت روزنامه را بهتر و حرفه‌ای‌تر می‌دانید؟
در روزنامه‌ها فکر کنم همشهری آنلاین. اما در خبرگزاری‌ها هر کدام ممیزه‌های خاص خود را دارند. فارس به دلیل سرعت و پی‌گیری خبری، واحد مرکزی به‌خاطر تنوع خبری، مهر به‌خاطر گزارش‌هایش، ایسنا در گفت‌وگو و ایرنا در خبرهای رسمی و در نهایت نمی‌شود گفت یک نمونه‌ی برتر وجود دارد.
- آیا وجود و کیفیت کار خبرگزاری‌ها و سایت‌های خبری، تأثیری در میزان مطالعه در جامعه‌ی ما داشته است؟
حتماً داشته است. من به کانتر سایت خودمان که نگاه می‌کنم، وقتی قریب به یک و نیم میلیون صفحه در روز دیده می‌شود، نمی‌توانم بگویم بی‌تأثیر بوده‌اند.
- ویژگی‌های یک خبر خوب، در روزنامه‌نگاری سنتی و روزنامه‌نگاری آنلاین مشترک است یا تفاوت دارد؟
مشترک است. مختصات و عناصر هر خبر مشترک است، اما در روزنامه‌نگاری آنلاین، ابزارهای متعددی به کمک شما می‌آیند که روایت شما را متفاوت می‌کند. مثلاً شما در کنار خبر، فیلم خبر را هم دارید و همین‌طور سابقه‌ی هر خبر را از طریق لینک‌هایش.
- در تنظیم خبر برای نوجوانان رعایت چه نکاتی بیش‌تر اهمیت دارد؟ و اساساً تنظیم خبر برای مخاطب نوجوان و بزرگسال باید فرق داشته باشد یا تفاوت جدی‌ای در این کار لازم نیست؟
من فکر می‌کنم، سبک‌های روایی‌تر و قصه‌ای‌تر برای مخاطبان نوجوانان بهتر از سبک‌های فشرده است. نکته‌ی مهم‌تر این‌جاست که به یافته‌های زبان‌شناسی هم توجه کنیم. مجهول‌نویسی نکنیم. جایگزین‌سازی‌های بی‌مورد نداشته باشیم. حذف‌های معنایی و قرینه‌ای را با احتیاط خرج کنیم و خلاصه کنم به بحث‌های انسجام متنی و واژگانی که خودش یک بررسی مستقل می‌طلبد، بیش‌تر بپردازیم.
- شما که هم سال‌ها تجربه‌ی کار روزنامه‌نگاری به‌شکل سنتی و هم چندین سال تجربه‌ی روزنامه‌نگاری آنلاین را دارید، کدام یک را سخت‌تر می‌دانید؟ روزنامه‌نگاری رایج و سنتی را یا روزنامه‌نگاری آنلاین را؟
چاپی سخت‌تر بود. به‌خصوص در دوره‌ی حروف‌ریزی سربی. البته الآن اوضاع بهتر شده، ولی خب آن پمپ آدرنالین استرس‌زا، از جنبه‌ی جبر زمان برای چاپ روزنامه هنوز آن‌جاست!
- کدامشان برایتان لذت‌بخش‌تر و پرهیجان‌تر است؟
هر دو هیجان‌انگیزند، اما در روزنامه‌نگاری آنلاین، هیجان، سقف و مرز ندارد. تا جان داشته باشید می‌شود یک خبر فوری را شروع کرد و تا به فرجام رسیدنش آن را دنبال کرد و چون چاپخانه منتظر شما نیست، شما می‌توانید بر موج خبر سوار باشید تا به ساحل برسد.
- کار همشهری‌آنلاین با کار یک خبرگزاری یا سایت خبری چه تفاوتی دارد؟
هیچ فرقی ندارند. ما دو شیفت صبح و عصر داریم، ولی خبرگزاری‌ها کشیک شب هم دارند و هر وقت روزنامه موافقت کند، ما هم می‌توانیم شیفت سوم داشته باشیم. ما هفت ساعت را از دست می‌دهیم؛ یک نیمه شب تا هشت صبح. البته ناگفته نماند بسیاری از مواقع هم تا صبح اطلاع‌رسانی داشته‌ایم، چون کنترل‌پنل در اختیار همه‌ی همکاران هست. مثلاً ما خبر درگذشت «استیو جابز» را سه و نیم شب دادیم.
- در این چند سال، فعالیت همشهری‌آنلاین چه تجربه‌های مثبتی در پی داشته است؟
بهترین تجربه‌ی ما تولید مطلب پس زمینه‌ای برای خبرهاست و تجربه‌ی مثبت دیگر این‌که هر کدام از اعضای تیم همشهری آنلاین آن‌قدر مهارت دارند که می‌توانند تحریریه‌های مشابهی را راه‌اندازی کنند.
- همشهری‌آنلاین به‌طور متوسط، روزانه چند بازدید کننده دارد؟ بخش کودک و نوجوان همشهری آنلاین چه‌طور؟
بین ۲۰۰ هزار تا ۲۵۰ هزار بازدیدکننده و بین یک میلیون و ۲۰۰ هزار تا یک میلیون و ۵۰۰ هزار پیج ویو یا تعداد صفحه‌ی دیده شده. اما بخش‌بخش نمی‌توانم آمار بدهم و مشخصاً بگویم بخش کودک و نوجوان چه‌قدر بیننده دارد. ولی پر بودن بخش پربیننده‌ترین خبرها در این بخش، گویای استقبال کاربران از آن است.
- حالا که قرار است فعالیت بخش کودک و نوجوان سایت همشهری‌آنلاین گسترش پیدا کند و به‌زودی مجله‌هایی هم در این بخش باز شود، فکر می‌کنید این کار چه تأثیری روی میزان مطالعه‌ی نوجوانان داشته باشد؟
الآن مجله‌ی «چه‌طورهای کودک» در این بخش دایر است و شما با جست‌وجوی تیترهای هر کدام از مطالب موجود در آن، در هر موتور جست‌وجویی می‌توانید به میزان استقبال از آن پی‌ببرید. من تردید ندارم که حضور فعال شما دوچرخه‌ای‌ها در این بخش از همشهری آنلاین، با تجربه‌های ارزنده‌ای که در عرصه‌ی کودک و نوجوان دارید، به کاربران کمک بسیاری خواهد رساند.
- به نظر شما بخش کودک و نوجوان سایت همشهری‌آنلاین می‌تواند نقش یک پایگاه خبری کودک و نوجوان را هم برای مخاطبان خود ایفا کند؟ اصلاً چه‌قدر به چنین پایگاهی نیاز داریم؟
حتماً می‌تواند، ولی باید بر کاربردی بودن مطالب تأکید داشت. اگر در کنار خبر و نظر و اطلاع رسانی، مطالب کاربردی تولید شود، نسبت به موفقیت آن کاملاً خوش‌بین هستم.
- می‌دانیم که معمولاً دوچرخه را می‌بینید و دست‌کم بعضی از مطالب آن را می‌خوانید. از نگاه شما مهم‌ترین نقطه‌ی قوت و بزرگ‌ترین نقطه‌ی ضعف دوچرخه چیست؟
البته بفرمایید مجبورم بخوانم! چون باید مطالب شما هم در همشهری آنلاین کار شود. اما از شوخی گذشته از صمیم قلب به‌خاطر دوچرخه از شما سپاسگزارم و برایش دو دلیل دارم: اول این‌که اردوگاه تخصصی روزنامه‌نگاری کودک و نوجوان در ایران هستید و دوم این‌که تولید مطالب خاص خودتان را، آن هم در قالب تولید و نه گردآوری و ترجمه، همیشه با جدیت در دستور کار دارید.
در مورد قوت و ضعف بحثی نمی‌کنم، اما مطالب خانه فیروزه‌ای و خبر را بیش‌تر دوست دارم و یادداشت‌های امضادار گروه شما را هم همیشه می‌خوانم.
- به نظر شما، دوچرخه در آینده‌ی نزدیک با چه چالش‌های مهمی روبه‌رو خواهد بود؟
اول این‌که در چرخه‌ی تکرار گرفتار نشوید؛ این خیلی خطرناک است. دوم این‌که درهای تحریریه‌ی دوچرخه را باز بگذارید. زمانه، به زمانه‌ی مخاطب محوری تبدیل شده است. بگذارید تولیدات مخاطبان در فضای دوچرخه بیش‌تر و جدی‌تر شود تا وضعیت برای انطباق با آینده تنظیم‌تر شود و سوم این‌که ببینید چه چیزهایی را می‌شود کاربردی‌تر ارائه کرد. هرچه چنین امکانی بیش‌تر شود دلبستگی بیش‌تری برای مخاطبان به وجود می‌آورد.
