در آن روزها که تقریبا به یک سال‌و‌اندی پیش بر می‌گردد، فرصتی دست داد تا در گفت‌وگویی اختصاصی با مرتضی تمدن، استاندار تهران به گفت‌وگو بنشینیم. او در آن گفت‌وگو وضعیت تهران و نگاه دولت به پایتخت را برایمان تشریح کرد. این گفت‌وگو بعد از گذشت یک و سال‌و‌اندی هم‌اکنون منتشر می‌شود. شاید برخی از فرازهای گفت‌وگوی استاندار محترم تهران، با فعالیت‌های اخیرش اندکی متفاوت و متناقض باشد اما مروری بر سخنان یک سال پیش استاندار تهران خالی از لطف نیست.
- تهران هم‌اکنون دارای جمعیت زیادتر از توان اقلیمش است. سیاست دولت و استانداری درباره پایتخت و شهرهای اطراف چگونه است؟
دو رویکرد در مورد استان تهران برای آمایش این منطقه و تأمین نقش تهران به‌عنوان پایتخت ام‌القرای اسلامی وجود دارد؛ یکی از این موارد طرح جامع شهر تهران است. طرح جامع شهر تهران از اوایل سال 90 ابلاغ شد که باید این طرح با حدود و حریم و محدوده‌های خدمات‌رسانی و تعیین کاربری‌های پایتخت تطبیق داده شود. این طرح برای تحقق اهداف و اجرایی‌شدن، کار سنگینی را می‌طلبد. من فکر می‌کنم که با تصویب و اجرای طرح جامع تهران، بخشی از تعادل بخشی تهران صورت بگیرد و به سرانجام برسد؛ چراکه یکی از اهداف طرح جامع شهر تهران تعادل‌بخشی است و اجازه ندهد که پهنه‌های زیستی در این شهر توسعه یابد. ضمن اینکه نقش شهرها و مجموعه‌های شهری حاشیه تهران در این طرح مشخص می‌شود. غیر از این مورد، در سال 84 دولت مصوبه‌ای به تصویب رساند با نام مدیریت مجموعه شهری تهران. در این طرح به‌نحوی میزان و شکل توسعه تهران مورد تعریف قرارگرفته و برای مدیریت‌کردن این ظرفیت و مدیریت رشد ابعاد آن، استاندار با اختیارات ویژه به‌عنوان مسئول مدیریت مجموعه شهری تهران تعیین شده است. در آنجا سقف جمعیتی تهران در سال 1400تعیین شده است.
- دقیقا میزان جمعیت تهران در سال 1400چقدر است؟
برای استان تهران جمعیتی حدود 15میلیون نفر و برای شهر تهران نیز جمعیتی حدود 10میلیون و 700الی 800 هزار نفر پیش‌بینی شده است. در آنجا تأکید شده است که باید جمعیت استان تعدیل شود و نگذاریم سقف جمعیتی استان از 15میلیون نفر عبور کند. این مسئله با نرخ رشد جمعیت تهران و مهاجرت پیوسته باید حتما مورد ارزیابی قرار گیرد و برخی سیاست‌های بازدارنده مدنظر شهرداری‌ها قرار گیرد. خوشبختانه برخی از این موارد در حال حاضر در دست اجراست. به‌عنوان مثال هم‌اکنون به صنایع اجازه استقرار تا شعاع 120کیلومتر در تهران داده نمی‌شود جز صنایع تکنولوژی بالا در این محدوده، صنایع دیگری با محدودیت در استقرار روبه‌رو هستند.
- البته طی سال‌های گذشته برخی صنایع در این شعاع زیر 120کیلومتر مستقر شده‌اند، به‌عنوان مثال صنعت توربین‌سازی در شعاع 70یا 80کیلومتری مستقر شده است.
حالا اگر موارد استثنایی بوده جای تامل دارد. اما آنچه الان رویکرد ماست و جدی به آن عمل می‌کنیم و زیر 120کیلومتر وزارت صنایع مجوز استقرار صنایع صادر نمی‌کند، کاری جدی است. کار دیگری که هم‌اکنون دولت در دست انجام دارد و در راستای تعادل‌بخشی چه در حوزه مدیریت شهری و چه در مبحث مرتبط با طرح جامع مطرح است مهاجرت یا فراهم‌آوردن مقدمات مهاجرت معکوس از تهران است. قبلا مطالعاتی در این زمینه صورت گرفته و دوباره این مطالعات در حال بازنگری است. به‌نظر من ظرفیت این موضوع وجود دارد که مهاجرت معکوس به دو صورت اتفاق بیفتد. درصورت اول از شهر تهران به شهرک‌های اطراف تهران، درحالی که زیرساخت‌های پهنه‌های زیستی در آن نواحی و بخش‌ها تأمین شود. برای این مسئله دولت گام اول را برداشته و در قالب مسکن مهر 15نقطه از تهران را آماده کرده و زمین را آماده کرده و تحویل تعاونی‌ها داده تا230هزار واحد مسکونی را در مرحله اول ایجاد کنند. این مسئله تحولی درون استان است تا جمعیت تهران از خود شهر به شهرک‌های اقماری هدایت شوند. این موضوع را دولت را به‌صورت جدی در دستور کار قرار داده است و بسیاری از نهادها از جمله مسکن و شهرسازی برای تعادل جمعیتی در استان دست به‌کار شده‌اند.
نکته دیگری که هست سیاست‌های کلانی است که دولت آغاز کرده است. دولت به کارمندانی که تهران را ترک کنند، تسهیلات می‌دهد. البته کندی‌هایی پیش آمد که این شاید آنگونه که دلخواه دولت بوده اتفاق نیفتاده است. اما یک رویکرد جدی در دولت است که کارمندانی که تهران را ترک کنند و به سایر نقاط کشور بروند تسهیلاتی پرداخت کنند. کار دیگری که دولت آغاز کرده انتقال دفاتر شرکت‌هایی است که مرکز فعالیت آنها در نقاط دیگر کشور است اما دفاتر آنها در تهران مستقر است. هم‌اکنون دولت چند سالی است که به‌صورت پی در پی در قانون تکلیف کرده است که شرکت‌هایی که در نقاط مختلف کشور فعال هستند، دفاترشان نیز به همان نقطه منتقل شوند. لذا از ازدحام و تمرکز و فعالیت‌های خدماتی و اداری دولت کاسته می‌شود.
- توفیقی هم حاصل شده است؟
نمی‌گویم که کار به دلخواه دولت صورت گرفته اما کار انجام شده است. در برخی وزارتخانه‌ها کار در قالب یک ستاد انجام شده است. در وزارت صنایع انجام شده است. در وزارت نفت موفقیت‌آمیز بوده است. انتظار بر مقاومت بوده است ولی باید بپذیریم که هر تغییری مقاومت دارد. بالاخره سازمانی که 30سال دفترش در تهران بوده، برای رفتن به شهرستان، مقاومت می‌کند. مجموعا این نقطه مشترک در استان تهران وجود دارد که نباید اجازه بدهیم که ظرفیتی بیش از توان و پتانسیل موجود در آن ایجاد شود؛ چرا که مشکلات زیست‌محیطی و مخاطرات بهداشتی و حتی مخاطرات سوء فرهنگی به‌وجود می‌آورد. دولت به‌دنبال این مسئله بوده است. ان‌شاءالله بتوانیم در برنامه پنجم این طرح را ادامه دهیم.
- استانداری تهران هرسال در توزیع بودجه عمرانی، اعتباری برای شهر تهران پیش‌بینی نکرده است. دلیلش چیست؟
شهرداری‌ها براساس یک سقف جمعیتی از اعتبارات استانی استفاده می‌کنند. اگر این سقف جمعیتی از 250هزار نفر بالاتر برود، استانداری‌ها اجازه ندارند در بحث پروژه‌های عمرانی به شهرداری‌ها کمک کنند. این موضوع به‌معنای آن نیست که استانداری‌ها حمایت نمی‌کنند بلکه برای این موضوع منع قانونی داریم. در زمینه‌های مختلف استانداری از فعالیت‌های شهرداری کمک و حمایت می‌کند. واقعیت این است که اعتبارات عمرانی شهرداری تهران از اعتبارات عمرانی کل استان تهران بسیار بیشتر است. بنابراین کمک استانداری تهران به شهرداری‌های بالای 250هزار نفر جمعیت، چندان محمل قانونی ندارد و از طرفی میزان اعتبارات عمرانی که استانداری می‌تواند در اختیار شهرهای بزرگ بگذارد، بسیار اندک است و نمی‌تواند چندان برای آنها راهگشا باشد. اما هنگامی که جمعیت شهرها زیر 100هزار نفر باشد، میزان کمک‌های استانداری به آن شهرها بیشتر است. بین 100 تا 250هزار نفر، میزان کمک استانداری‌ها کمتر می‌شود و درصورتی که این جمعیت به بالای 250هزار نفر برسد، کمک استانداری به شهرداری کاملا قطع خواهد شد.
شهرداری‌ها نهادهای عمومی غیردولتی هستند. بودجه آنها از بودجه عمومی دولت تأمین می‌شود و در قالب بودجه استانداری‌ها به آن توجه نمی‌شود. فصلی در بودجه هرساله داریم با عنوان بودجه عمران شهری. در آن فصل در هر سال بودجه‌های کلانی برای شهرداری‌های کلانشهرها درنظر می‌گیرند اما به‌طور طبیعی در بخش توسعه حمل‌ونقل عمومی و مترو و فضای سبز شهرها و ایجاد شبکه‌های آب‌های سطحی بودجه‌هایی هر ساله به تصویب می‌رسد.
- ارزیابی خودتان از عملکرد مجموعه‌های شهری در تهران و دیگر شهرهای استان چیست؟
روند فعالیت‌های دولت در استان تهران بسیار پیشرفت خوبی داشته است. مصوبات دولت در استان تهران بالغ بر 80 درصد اجرایی شده و به بهره‌برداری رسیده است. خب این کار بزرگی است که در تهران انجام شده است. شهر تهران و شهرستان‌های تهران، در دولت نهم و دهم، مورد توجه بوده و تلاش دولت بر این است که استان رشد موزون و همگون داشته باشد. من افق تلاش‌های سازمان‌های اجرایی و دولت را در شهر تهران روشن می‌دانم. این سخن به مفهوم رضایتمندی ما نیست. این به‌معنای آن است که هنوز کار زیادی در استان تهران در بخش زیرساخت‌ها، حمل‌ونقل عمومی، فاضلاب و تعیین حریم باید انجام شود. اما نسبت به توان دولت، ما میزان کار انجام شده را قابل توجه می‌دانیم.
