عراق در مسیر تغییر چینش سیاسی

در این رابطه با سیامک کاکایی، کارشناس مسائل خاورمیانه گفت‌و‌گو کرده‌ایم.

• جرقه اعتراض‌های اخیر در مناطق سنی‌نشین با بازداشت محافظان وزیر دارایی زده شد اما ریشه واقعی این جریان از کجا نشات می‌گیرد ؟

عراق یک کشور چند گونه است و گروهی از تحلیلگران تأکید دارند که این کشور روی یک نوع گسل قومی- مذهبی قرار گرفته و درصورتی که شرایط ویژه‌ای در عراق پدیدار شود ممکن است این گسل‌ها یا شکاف‌های موجود خودشان را بیشتر نمایان کنند. چند سال پیش، جو بایدن، معاون کنونی رئیس‌جمهور آمریکا که در آن زمان سناتور بود طرحی را برای تقسیم عراق به سه منطقه کرد،شیعه و سنی ارائه کرد. در آن موقع این بحث مطرح بود که آیا ممکن است عراق زمانی به سوی نوعی تفکیک و جدایی پیش برود؟ درباره تحولات کنونی عراق هم برخی از همین منظر به موضوع نگاه می‌کنند. گسل‌های بحران ساز در عراق در حال سربرآوردن است. مصداق آن هم از یک سو رویکرد جدید کردها به دولت مرکزی و تنش‌های موجود بین آنها بر سر مناطق مورد مناقشه، چگونگی استفاده از منابع نفتی و بحث پیشمرگ‌ها و از سوی دیگر اعتراض‌ها و تظاهرات در مناطق سنی نشین عراق است.

• جریان‌های مخالف دولت چه نقشی در به‌وجود آوردن این وضعیت داشته‌اند؟

به‌نظر می‌رسد بخشی از این اعتراض‌ها، ریشه در تحرکات درونی عراق ازجمله فعالیت‌های گروه‌های منتقد نوری مالکی مانند العراقیه دارد. جرقه این تظاهرات هرچند از بازداشت محافظان وزیر دارایی زده شده ولی ریشه در بستر تحولات عراق دارد. این تحولات تحت‌تأثیر دو دسته عوامل است: یکی احزاب و گروه‌های مخالف دولت و دیگری بازیگران بیرونی که به‌دنبال تحریک احساسات مذهبی و قومی در عراق به‌منظور اخلال در روند سیاسی یا چرخش سیاسی در عراق هستند. نبود جلال طالبانی،رئیس‌جمهور عراق به‌عنوان یک وزنه مهم سیاسی در کنار مالکی هم به زیان او بوده است.

• نوری مالکی،درباره بازگشت عراق به دوران درگیری فرقه‌ای هشدار داده است. این مسائل این کشور را به چه سمت‌وسویی می‌برد؟

عراق در یک سال اخیر دستخوش تنش سیاسی در سطوح مختلف بوده است. بعد از پرونده طارق الهاشمی گروهی به‌دنبال به بن‌بست کشاندن دولت مالکی بودند. در عین حال به‌نظر می‌رسد آرایش و ترکیب سیاسی در عراق در حال دگرگونی است. در انتخابات آینده به‌نظر می‌رسد به‌طور کامل ترکیب و جبهه‌بندی‌ای که در انتخابات قبلی وجود داشت دستخوش تغییر خواهد شد. نزدیکی العراقیه به کردها و حتی جناح صدر در رویکردهایی که اتخاذ کرده‌اند تصادفی نبوده و هدفشان ایجاد نوعی چرخش سیاسی در عراق بوده است. این مسئله حمایت برخی کشورها را هم به‌عنوان بازیگران بیرونی به‌دنبال داشته است.

روند تحولات عراق در یک سال اخیر در مسیر تغییرات در چینش سیاسی در حال پیش رفتن است. به‌نظر می‌رسد تظاهرات‌هایی که برگزار می‌شود هم ریشه در همین مسائل دارد. باید این نکته را مورد توجه قرار داد که حدود دو سال پیش بحث‌هایی درباره اداره مناطق سنی‌نشین به شکل نیمه فدرالی مطرح شد. به‌نظر می‌رسد این یک نوع بازی است تا مالکی را از یک سو با فشار کردها و از سوی دیگر با اعتراض‌های اهل سنت دچار مخمصه سیاسی کنند و عراق را در یک وضعیت نا‌امنی قرار دهند.

هشدار مالکی درباره بروز درگیری‌های فرقه‌ای در عراق ناشی از همین مجموعه عوامل در داخل و تحریک‌های بیرونی است. این مسائل ممکن است عراق را از اجماعی که در سالیان گذشته در این کشور وجود داشته خارج کند و عراق به سمت بی‌ثباتی و نا‌امنی بیشتر پیش رود.