با وجود این و در عین همه این تلاش‌ها حرکت کشورمان به سمت توسعه یافتگی بدون توقف ادامه داشته است، اما برگزاری نشست سران کشورهای عدم‌تعهد در تهران این فرصت را برای ایران فراهم کرده است تا بیش از پیش به مقابله با تحریم‌های اقتصادی بپردازد. کارشناسان بر این باورند که نشست سران جنبش عدم‌تعهد در تهران و نیز ریاست سه ساله کشورمان بر این جنبش در واقع فرصتی طلایی برای ایران است تا با تعمیق روابط اقتصادی، راه‌های کارآمدی برای کاهش آثار یا حتی قطع همیشگی تحریم‌های اقتصادی بیندیشد. عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق(ع) یکی از مؤثرترین این راهکارها را تعمیق پیوندهای چندجانبه اقتصادی و تشکیل نهادهای چندملیتی عنوان می‌کند. به اعتقاد دکتر عادل پیغامی درصورت تشکیل چنین نهادهایی دیگر امکان تحریم ایران و قطع روابط اقتصادی کشورمان با سایر کشورهای دنیا وجود نخواهد داشت. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
- برگزاری اجلاس عدم‌تعهد در تهران چه ظرفیت‌ها و امکاناتی به‌منظور کاهش آثار تحریم‌های اقتصادی پیش روی ایران می‌گذارد؟
یکی از مؤلفه‌هایی که باعث افزایش توان و مقاومت یک اقتصاد می‌شود و دقیقا در اقتصاد مقاومتی باید مورد توجه جدی قرار گرفته و هدفگذاری اساسی برای آن انجام شود، بحث افزایش پیوندهای اقتصادی است. دقیقا تحریم در پی قطع کردن پیوندها و ارتباطات یک اقتصاد با جهان بیرون از خودش است. به‌عبارت دیگر، کشورها با این ابزار درصدد کم کردن درجه تعامل اقتصاد با محیط بیرونی هستند. در مقابل، هر چقدر درجه تعامل ما با محیط بیرونی بیشتر شود، فواید، منافع و آینده ما با عاملان و مجموعه‌های اقتصادی بیشتری پیوند بخورد، در حوزه تحریم به‌طور خاص و در حوزه مقاوم کردن اقتصاد به‌طور عام فرصت‌ها و قدرت بیشتری پیدا می‌کنیم. بنابراین اگر از تحریم این تعریف را داشته باشیم که تحریم دقیقا در پی کاهش پیوندهای اقتصاد ملی با طرف‌های مورد تعامل خارجی است، آنگاه دقیقا می‌توانیم با استفاده از ساختارها، سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی که برای ما فرصت افزایش درجه تعاملات با دنیای خارج را فراهم می‌کنند، به مقابله با تحریم‌ها برخیزیم. اگر در حوزه دیپلماسی اقتصادی نسبت به ظرفیت‌های جنبش عدم‌تعهد نقشه راه خوبی داشته باشیم، این امر می‌تواند فرصت‌های طلایی اقتصادی را پیش روی کشورمان قرار دهد. قطعا نظام‌های اقتصادی بین‌المللی و جهانی این فرصت را ندارند که پیوندها را با کشورهای زیادی که مشخصا دو سوم کشورهای سازمان ملل را تشکیل می‌دهند، هدفگذاری کنند. مخصوصا که اگر پیوندهای ما از پیوندهای ساده که به شکل تجارت یا مبادلات دو سویه است فراتررود و ما را به یکسری هویت‌ها، نهادها و شرکت‌های چندملیتی، عقد قراردادهای چندلایه بین‌المللی و معاهده‌ها و تفاهمنامه‌های بین‌المللی که همه را در یک مجموعه شبکه‌ای به هم متصل می‌کند، سوق‌دهد، این پیوندها دقیقا مقابله با تحریم است و برای اقتصاد ایران یک اقتصاد مقاومتی را به ارمغان خواهد آورد. البته اینطور نیست که این فرصت صرفا برای ایران مغتنم و مفید باشد بلکه برای تمام کشورهای حاضر در جنبش عدم‌تعهد، این شبکه و پیوندهای بین‌المللی و چندملیتی می‌تواند در ارتقای وضعیت اقتصادی آنها بسیار مؤثر باشد. ولی حتما باید این پیوندها از پیوندهای خطی و ساده که به راحتی با ابزار تحریم قطع می‌شوند به پیوندهای چندلایه و چندملیتی در بسترهای شبکه‌ای و نهادی تبدیل شود.
- یکی از انتقادات جدی که محافل کارشناسی نسبت به این جنبش و اجلاس‌های قبلی آن دارند، خنثی بودن آن و عدم‌نقش آفرینی مؤثر در مناسبات سیاسی و اقتصادی بین‌المللی است. با وجود این شرایط فکر می‌کنید مهم‌ترین اقداماتی که ایران می‌تواند برای تقویت قدرت اجرایی مصوبات اجلاس و نزدیک شدن به هدف خنثی‌سازی تحریم‌ها انجام دهد چیست؟
ایران چه در فرایند برگزاری این نشست‌ها و چه پس از آن‌که حداقل به‌مدت سه سال رئیس این مجموعه خواهد بود و بعد از آن هم در تروئیکا حضور دارد، می‌تواند نقش خوبی را ایفا کند. آنچه ضعف جنبش عدم‌تعهد بوده دقیقا از عنصری به‌دست می‌آید که می‌تواند نقطه قوت این جنبش باشد. کشورهای غیرمتعهد برخلاف گروهی مانند G8یا برخی تفاهمنامه‌ها و موافقتنامه‌های تجاری خاص، از کشورهای بسیار متنوع و مختلفی با انگیزه‌ها و منافع متفاوتی تشکیل شده است. این ناهمسویی انگیزه‌ها و منافع منجر شده که این جنبش در تصمیم‌گیری‌ها و اقدامات نتواند پویایی و فعالیت لازم را از خودش نشان دهد. این تنوع انگیزه‌ها و تفاوت ساختارها، منافع و دیدگاه‌های بین کشورهای عضو این جنبش می‌تواند تبدیل به نقطه قوت شود. مشروط به اینکه بشود محورهایی را استخراج و هدفگذاری کرد که از کنار آن محورها ایران بتواند نوعی همسویی و سازگاری انگیزشی درونی در جنبش عدم‌تعهد ایجاد کند. به‌نظر بنده باید یکسری از محورهای جهانی مانند اقداماتی که الان در ترتیبات جهانی از سوی G20در حال فعال شدن است، در ذهن و فکر اعضای جنبش عدم‌تعهد پررنگ شود و ایران قدرت انجام این کار را دارد. باید این کشورها به سمت نوعی مشارکت جلب شوند. فهرستی از اقدامات و برنامه‌هایی که G20و سازمان‌های بین‌المللی متأثر از آمریکا و نظام سلطه پیگیری می‌کنند و عکس العمل مناسب و فعال مقابل آن اقدامات می‌تواند این جنبش را از کم تحرکی خارج سازد.
- این اقدامات باید واکنشی باشد یا اینکه می‌تواند به‌گونه‌ای طراحی شود که به نوعی تقابل اقتصادی کشورهای غیرمتعهد با سیاست‌های سلطه گرانه اقتصادی کشورهای توسعه‌یافته تبدیل شود؟
در بدو امر و در کوتاه‌مدت با توجه به اقداماتی که نظام سلطه در حال انجام است، قطعا این اقدامات واکنشی خواهد بود؛ به‌طور مثال در حوزه ترکیبات مالی بازارهای سرمایه بانکی دنیا شاهدیم که نوعی پوست اندازی و انقلاب در حال رخ‌دادن در سطح دنیاست. اگر کشورهای عضو جنبش عدم‌تعهد نسبت به تحولات آتی و آینده شناسی جریان‌های آتی اطلاع خوبی پیدا کنند می‌توانند در عرصه بین‌المللی تأثیرگذاری قابل‌توجهی از خود نشان دهند. همین‌جا باید این نکته را هم ذکر کرد که اشاعه اطلاعات یکی از نقاط ضعف و کم کاری‌های جنبش است. با طراحی نهادهای پژوهشی و نهادهای رصد و دیده بانی، طراحی ابزارهای اطلاع‌رسانی مانند نشریات، برنامه‌های رسانه‌ای صوتی و تصویری خاص برای اعضای جنبش و همچنین تأسیس مراکز رصد و پایشی که خاص این کشورها باشد، ایران می‌تواند گردش و اشاعه اطلاعات را پویاتر و فعال‌تر کند. در نتیجه این اقدام هم در جریانات جاری می‌توان نقش واکنشی خوبی را سازماندهی کرد و هم در جریانات آتی توسط رفتارشناسی که از قبل انجام شده می‌توان نقش فعالی را برای شکل‌گیری جریانات اقتصادی سامان داد.
- با توجه به اینکه هم‌اکنون کشور ما تحت تحریم‌های شدید مالی قرار گرفته است آیا می‌توان انتظار داشت که درصورت فراهم شدن چنین بسترهایی حتی ایران برای تأسیس بانک یا سایر نهادهای مالی مشترک با کشورهای عضو این جنبش وارد مذاکره شود؟
قطعا. تأسیس نهادهای چندملیتی مختلف تجاری، مالی، تصمیم‌سازی و اشاعه اطلاعات، همه جزو امکاناتی است که برگزاری اجلاس جنبش عدم‌تعهد در تهران برای کشورمان فراهم کرده است. آنچه در طول سال‌های گذشته دیده شده کم کاری جنبش نسبت به این قبیل اقدامات است که اگر یک مجموعه خلاق و مبتکر در رأس مدیریت سه ساله و تروئیکای این جنبش قرار بگیرد می‌توان انتظار داشت که حداقل در گروه‌ها و بخش‌هایی درون جنبش عدم‌تعهد، فعالیت‌ها و جنبش و تحرک خاصی را سامان بخشید.
