گزیده‌ای از اظهارات اساتید برجسته ارتباطات درباره‌ خبرنگار

به گزارش ایسنا، دکتر کاظم معتمدنژاد می‌گوید: بهتر است به جای واژه‌ی خبرنگار بر عنوان روزنامه‌نگار تکیه کرد، چراکه خبرنگار به وظیفه‌ی مهم روزنامه‌نگاری می‌پردازد. روزنامه‌نگاری در دنیای امروز با توجه به تحولاتی که در جوامع در 300 سال اخیر ایجاد شده، نقش بسیار مهمی در ارتباطات اجتماعی پیدا کرده است.

پدر آموزش روزنامه‌نگاری ایران معتقد است که محیط ارتباطی مستقیم، صمیمی و رودررویی در گذشته در خانواده‌ها و واحدهای کوچک انسانی وجود داشته است، که در شرایط امروزه روزنامه‌نگار باید این خصوصیات را به جامعه‌ی پرجمعیت و شهرنشین منتقل کند.

وی، از نظر جامعه‌شناسی جایگاه روزنامه‌نگار را بسیار برجسته دانست و گفت: روزنامه‌نگار از یک سو به عنوان میانجی میان اداره‌کنندگان و اعضای جامعه و از سوی دیگر جوامعی که در کنار جامعه‌ی ملی یعنی جامعه‌ی بین‌المللی قرار دارند، وجود دارد.

به گفته او اگر این چشم‌انداز وسیع را از بعد سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی نگاه کنیم، مقام روزنامه‌نگار بسیار حائز اهمیت است، چرا که در جریان انقلاب‌های دموکراتیک، دوره‌ی معاصر برای روزنامه‌نگاری عنوان رکن چهارم دموکراسی را قائل شده‌اند.

دکتر معتمدنژاد، یکی از مهم‌ترین حقوق روزنامه‌نگاران را آزادی بیان دانست و گفته بود: روزنامه‌نگار به عنوان فردی که خدمت عمومی انجام می‌دهد در داشتن حق‌آزادی بیان جایگاه برجسته‌ای دارد، بر این اساس با توجه به این که در کشور ما روزنامه‌نگاری الکترونیکی رشد پیدا کرده، اگر افرادی که به تولید اطلاعات در رسانه‌های دیجیتال می‌پردازند به حرفه‌ی روزنامه‌نگاری آشنا نباشند نمی‌توانند به تولید و انتشار اخبار و تبادل اطلاعات در جامعه اقدام کنند.

"این که چگونه روزنامه‌نگار در تحریریه اجتماعی می‌شود یا به‌جای اینکه به ارزش‌های خبری نزدیک شود، به راس هرم قدرت روزنامه نزدیک‌تر می‌شود و چطور به تدریج در ساختار رسانه‌یی خود رسوب می‌کند و قدرت نوآوری خود را از دست می‌دهد یا میزان تخصص روزنامه‌نگار چقدر می‌تواند بر تولید نهایی تاثیرگذار باشد و اگر با حیطه‌های تخصصی مانند اقتصاد و روابط بین‌الملل آشنایی نداشته باشد، چگونه می‌تواند در این حوزه فعالیت داشته باشد، تمام این مسائل به علت عدم رابطه‌ی‌ دو سویه و نهادینه شده در بین فضاهای رسانه‌یی و آموزشی روزنامه‌نگاری پدید آمده است و درنتیجه سبب توسعه نیافتگی در عرصه‌ی روزنامه‌نگاری کشور شده‌اند."

اینها را دکتر یونس شکرخواه - مدرس روزنامه‌نگاری - گفته و اظهار کرده بود: تمایلات و جانبداری روزنامه‌نگار از آرمان و عقیده‌ی خاص در دنیای ‌امروز؛ مانع رشد این حرفه می‌شود، چراکه روزنامه‌ا‌ی که سطح جانبدارانه را انتخاب می‌کند، ممکن است بسیاری از مصلحت‌های ملی بتدریج قربانی میثاقی ‌شود که آن روزنامه می‌خواهد با یک موضع جانبدارانه با آن برخورد کند، بنابراین شاید گفته شود که عنصر سیاست یا عناصر دیگر؛ این پنجره‌ی محدود را به وجود می‌آورد، اما اگر به فضای تغییر یافته پیرامون خود از منظر رسانه‌ بنگریم متوجه می‌شویم که دوره‌ی تعقیب این گونه رسانه‌ها سپری شده است.

دکتر حسن نمک دوست تهرانی هم گفته بود هر منزلتی که برای مطبوعات و روزنامه‌نگاران تدوین کنیم خود به خود گویای مشخصه‌های جامعه‌مان خواهیم ‌بود.

به اعتقاد او حرفه‌یی شدن از یک طرف به آموزش روزنامه‌نگاران در سطوح فنی و تکنیکی، اجتماعی و اخلاقی نیاز دارد.

اما دکتر محمدمهدی فرقانی، معتقد است اگر قرار است روزنامه‌نگار در مقابل آنچه که منتشر می‌کند، مسوول باشد، حقوق و مزایای او نیز باید تامین شود.

او تاکید کرد: روزنامه‌نگار هم‌چنین مسوول است که از توهین، افترا، تهمت، انتشار اخبار کذب، شایعه و مسائلی از این قبیل و تجاوز به حریم

خصوصی افراد جلوگیری کند و مانع ایجاد این قبیل مسائل شود که اجرا‌ کردن این عوامل خود نشان‌دهنده‌ی اخلاق حرفه‌یی است.

فرقانی اظهار کرد: اگر خبرنگار پایه‌های اخلاق و مسوولیت‌های حرفه‌یی خبر را پیش بگیرد، حقوق مادی و معنوی او هم تامین می‌شود.

به گفته‌ی حسین قندی - مسوولان روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها باید با نگاه به فعالیت خبرنگاران، میزان رسیدگی به حقوق مادی و معنوی آن‌ها را در نظر بگیرند.

این استاد روزنامه‌نگاری اظهار کرد: روش‌های کار خبری با گذشته متفاوت شده و متاسفانه برخی خبرنگاران هنوز روش‌های کار خبرنگاری را خوب نمی‌دانند.

وی اظهار کرد: این نکته مهم است که خود خبرنگار باید به مسائل خود رسیدگی کند و در نظر بگیرد که می‌تواند در کدام مطبوعه فعالیت کند و باید از توان خود استفاده کنند تا کار علمی و دقیقی ارائه دهند.

این استاد ارتباطات درباره حقوق معنوی خبرنگاران بیان کرد: رسیدگی به این امور خبرنگاران، به فعالیت خود آن‌ها بستگی دارد و باید خود آن‌ها تصمیم بگیرند.

سیدوحید عقیلی - عضو هیات علمی دانشگاه - هم پرورش خبر‌نگاران حرفه‌یی را منوط به برنامه‌ریزی آموزش علمی و کاربردی همزمان با یکدیگر دانسته و گفته بود یک دانشجوی روزنامه‌نگاری باید در محیطی آموزش ببیند که همزمان با آموزش تئوری، امکان کسب تجربه‌ی عملی نیز داشته باشد، در این شکل در کنار آموزش‌های نظری و کاربردی، با استعداد و خمیرمایه‌ای که دارد، به‌تدریج یک خبر‌نگار حرفه‌یی می‌شود.

به اعتقاد او متاسفانه در حال حاضر در کشور ما توجهی به این امر نمی‌شود و درواقع گروهی تنها علم روزنامه‌نگاری را می‌دانند و گروه دیگر بیش‌تر بر تجربه‌ی روزنامه‌نگاری تکیه دارند.

او می‌گوید اگر خبر‌نگار دغدغه‌ی تامین زندگی خود را نداشته و از سویی زمینه‌ی لازم برای فعالیت آن فراهم باشد و بیش از اندازه تحت فشار قرار نگیرد، به طور قطع به فعالیت خود ادامه خواهد داد؛ متاسفانه خبرنگاران ما برای گذراندن امور خود مجبورند در چند روزنامه و خبرگزاری هم‌زمان فعالیت کنند و حتی برخی از آن‌ها مشاغل خارج از حیطه‌ی روزنامه‌نگاری دارند، بنابراین این عوامل سبب می‌شود خبر‌نگار نه تنها به حرفه‌یی شدن نیندیشد، بلکه ترجیح می‌دهد شغلی را پیدا کند تا در آن دغدغه‌ی خاطر نداشته باشد.

علی‌اکبر قاضی زاده - روزنامه‌نگار و استاد روزنامه‌نگاری هم گفته بود که روز خبرنگار باید بهانه‌ای باشد که ما روزنامه‌نگاران به خود بنگریم و شان و جایگاه‌مان را در جامعه باز تعریف کنیم و بعد از جامعه توقع داشته باشیم که ما را به رسمیت بشناسند.

به عقیده او شان و منزلت هر حرفه را اهل آن حرفه تعیین می‌کنند، بر این اساس هر خبرنگار یا روزنامه‌نگاری می‌تواند با مطالعه کردن، تجربه اندوختن در حیطه‌ی مطبوعات خود را در معرض جریان‌های خبری قرار دهد و بر کیفیت کار خود بیافزاید.

علی گرانمایه‌پور - مدرس ارتباطات - نیز معتقد است که ملاک‌های حرفه‌یی شدن به دلیل سیاسی شدن حرفه‌ی روزنامه‌نگاری تغییر کرده است.

وی ویژگی خبرنگار و روزنامه‌نگار حرفه‌یی در توانایی درک مطالب، مشکلات اجتماعی، سوژه‌یابی و افزایش درآمد روزنامه دانسته و اظهار کرده بود: یکی از مشخصه‌های بارز حرفه‌یی‌گری، سابقه‌ی مطبوعاتی طولانی‌مدت است که باید سال‌های زیادی را در کوران حوادث سیاسی، اجتماعی زحمت کشیده باشند، اما متاسفانه افرادی هستند که فقط به‌دلیل نقد و انتقاد شخصیت‌های سیاسی، حرفه‌یی نامیده شدند.

محمدعلی الستی هم روزنامه‌نگار حرفه‌یی را دارای دانش تخصصی و تجربه‌ی کافی و مهارت عملی لازم برای کاربردی کردن آن‌ها دانست.

وی مسوولیت ‌اصلی روزنامه‌نگاران را احساس تعهد نسبت به جامعه خواند و افزوده بود: خبرنگاران مسوول حفظ حریم اطلاعات هستند و حرمت اخبار، حفظ صحت، دقت و امانت در انتشار آن‌ها برعهده‌ی ایشان است که خبرنگاران را در برابر خدا و مردم مسوول می‌کند.

اکبر نصراللهی - مدرس ارتباطات - معتقد است که ذوق، استعداد و سرعت عمل بالا، روابط عمومی‌ بسیار قوی، داشتن حس مسوولیت اجتماعی و روحیه‌ی جسارت هوشمندانه و خطرپذیری از مهمترین ویژگی خبرنگاران حرفه‌یی است.

به گفته‌ی وی متاسفانه خبرنگاران کشورمان به دلایل مختلف کمتر از ویژگی‌های خبرنگاران حرفه‌یی برخوردارند اما هرچه این ویژگی‌ها در خبرنگاران بیشتر باشد و بیشتر آن را به‌کار بگیرند، به همان اندازه حرفه‌یی‌ترند.

این مدرس دانشگاه در تشریح دیگر ویژگی‌های خبرنگار حرفه‌یی تاکید کرد که ذوق و استعداد یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های خبرنگار است؛ کسی باید وارد عرصه‌ی جذاب، پرخاطره و در عین حال پر مخاطره‌ی روزنامه‌نگاری شود که ضمن داشتن استعداد ذاتی از هنر واژه‌گزینی، شم خبری، حوصله‌ی زیاد و نگاه موشکافانه و دقیق نیز برخوردار باشد و با پرهیز از احساسات سعی کند که رویدادها را همان طور که اتفاق افتاده‌اند، منتشر کند.

این مدرس ارتباطات داشتن روحیه‌ی متناسب با نیازهای شغلی را از ویژگی‌های روزنامه‌نگار حرفه‌یی دانست و معتقد بود که بسیاری از افراد ممکن است با وجود دارا بودن دانش کافی، فاقد روحیه و شخصیت لازم برای انجام کارهای خاص باشند، بنابراین نباید عوامل روحی، روانی و وابستگی‌هایی که در افراد عادی تاثیر می‌گذارد، در این افراد تاثیرگذار باشند.

اما الستی هم در مورد حقوق خبرنگاران تاکید کرد: روزنامه‌نگاران باید به علت پرفشار بودن کار خبرنگاری و امکان اشتباه در این زمینه، در جوامع مدنی، مورد پشتیبانی قضایی قرار بگیرند.

این مدرس دانشگاه ادامه داد: باید حمایت‌هایی از خبرنگاران و روزنامه‌نگاران صورت گیرد که با اولین اشتباه شغل خود را از دست ندهند و متحمل بازداشت‌ها و جریمه‌های سنگین نیز نشوند.

مهدخت بروجردی هم تاکید دارد که ‌محتوا زمانی می‌تواند جذاب و آگاهی‌بخش باشد که خبرنگار در کنار ارایه‌ی خبر، حرفی برای گفتن داشته و تنها در قالب یک ضبط صورت عمل نکند، چنین عملکردی از سوی خبرنگار و روزنامه‌نگار باعث می‌شود صاحبان قدرت و ثروت حتی فکر خطا را نیز به ذهن خود راه ندهند.

وی با اشاره به این که روزنامه‌نگار درصورتی می‌تواند محتوای رسانه‌ی متبوعش را ارتقا دهد که عامل تغییر باشد، اضافه کرده بود: روزنامه‌نگاران و خبرنگاران که از آن‌ها به عنوان رهبران فکری یاد می‌شود، در صورتی می‌توانند عامل تغییر بوده، مشارکت مردم را جلب کرده و آگاهی بخشی داشته باشند که از دانش، تخصص، ایمان، تعهد، علاقه ومسوولیت‌پذیری لازم برخوردار باشند.

به گفته‌ی بروجردی دست‌اندرکاران رسانه باید بدانند روزنامه‌نگاری و خبرنگاری شغلی معمولی برای ارتزاق نیست بلکه یک رسالت اجتماعی برای آگاهی‌دهی به جامعه است که البته در این میان برخی مسایل و مشکلات حقوقی و قانونی نیز وجود دارد که باید از سوی دولتمردان حل شود تا رسانه‌ها به کیفیت محتوایی مناسب‌تری دست یابند.

اما علیرضا دهقان تاکید کرده بود از خبرنگار انتظار می‌رود در تولید خبر خود استقلال داشته باشد و تنها با هدف حقیقت‌گویی و دادن اطلاع و آگاهی به مخاطب به انتشار خبر بپردازد. هر چه این استقلال بیشتر باشد آزادی اطلاعات نیز به نحو بهتری تامین خواهد شد.

به گفته وی البته همیشه این استقلال حرفه‌یی به نحو کامل و در حد انتظار تامین نمی‌شود و مشکلات زیادی در این امر ممکن است به وجود بیاید که انتظارات کارفرما از یک سو و انتظارات افراد یا سازمان‌های خارج از موسسه مطبوعاتی نیز از سوی دیگر از جمله مواردی هستند که این استقلال را نقض و آزادی اطلاعات را دچار خدشه می‌کنند.

او فریب‌کاری و اطلاعات ساختگی را یکی دیگر از موارد مورد بحث دراخلاق حرفه‌یی در سطح خرد دانست و معتقد بود که در این‌باره باید دانست اطلاعاتی که روزنامه‌نگاران تولید می‌کنند تا چه اندازه برآمده از واقعیت‌های قابل مشاهده و اثبات است. در مواردی ممکن است گزارش تهیه شده آنقدر جذاب و تاثیرگذار باشد که حتی جایزه پولیتزر را نیز نصیب نگارنده خود کند اما بعد مشخص شود اطلاعات آن دروغ و ساختگی بوده است که البته ظهور تکنولوژی‌های جدید، شرایط ایجاد این اطلاعات ساختگی را بیش از پیش فراهم کرده است.

مجید رضاییان - مدرس علوم ارتباطات - هم با اشاره به این که امروز رسانه‌ها به سمت خبرنگار - کارشناس حرکت کرده‌اند، افزود: دورانی که رسانه‌ها تنها کار خبری می‌کردند، سر آمده است و روزنامه‌نگاری خبری، به سمت روزنامه‌نگاری نرم و تحلیلی پیش رفته و حتی این نوع از روزنامه‌نگاری، پایه‌ای برای فضای وب و رسانه‌های الکترونیک شده است.

او در ادامه با تاکید بر این که اصل نقد، سازنده و کارشناسانه است، تصریح کرد: تقسیم نقد به سازنده و غیرسازنده صحیح نیست زیرا نقد نیز مانند خبر، یادداشت، گزارش و غیره یک رویکرد حرفه‌یی و یک ژانر در حوزه روزنامه‌نگاری است، ضمن اینکه ذات آن نیز با کارشناسی همراه است.

حسن عابدینی هم در وبلاگ خود نوشته بود: خبرنگاران نیک می‌دانند که هنر در "کوتاهی و ایجاز" و "سادگی و روشنی" در نوشتن است. انتخاب مناسب شیوه "روایت و حکایت رویداد" ‌و داشتن "استدلال و منطق" ‌هم در زمره مواردی است که به انسجام گزارش کمک می‌کند.

به گفته او خبرنگاران شاعر نیستند که خبرشان را به خاطر نیافتن واژگان معطل بگذارند. فیلسوف هم نیستند که روان نویسی، نشانه بی‌دانشی آنان تلقی شود. خبرنگار بایستی بداند وقتی موفق است که با زبان توده مردم سخن بگوید.

وی بر این اعتقاد است که هنر زیبایی‌شناسی تصویری از ارکان سه‌گانه گزارش تلویزیونی است. دانش برقراری ارتباط با مخاطب و فن بهره‌گیری از تجهیزات انتقال تصویر نیز دو رکن دیگر هستند.