لاله افتخاری، رئیس فراکسیون قرآن و عترت مجلس شورای اسلامی و نویسنده کتاب «پژوهشی در روایات تفسیری امام باقر(ع) و امام صادق(ع)»، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، به بیان برخی از ویژگی‌های نهضت علمی امام جعفر صادق(ع) و تبیین نقش کلیدی ایشان در گسترش معارف دینی پرداخت.
وی با بیان این‌که نگاه امام جعفر صادق(ع) نسبت به تفسیر قرآن، نگاهی جامع است که آثار این جامعیت را می‌توان در روایات و فرمایش‌های ایشان مشاهده کرد، افزود: یکی از این ویژگی‌ها، نگاه قرآنی امام صادق(ع) است که آن حضرت با استفاده از قرآن به انحای مختلف به اصلاح نگاه‌های انحرافی می‌پردازند.
نویسنده کتاب «پژوهشی در روایات تفسیری امام باقر(ع) و امام صادق(ع)» افزود: امام جعفر صادق(ع) گاهی با معرفی نام و نشان افراد منحرف و نوعی بیان مصداق و گاهی با بیان ویژگی‌های افراد منحرف، به شکل کلی و با اشاره به فرقه و گروه آنها به تبیین انحرافات می‌پردازند و جوانان را از ارتباط با این افراد پرهیز می‌دهند تا دچار انحراف و گمراهی نشوند.
وی با اشاره به روایات تفسیری امام جعفر صادق(ع) خاطرنشان کرد: می‌توان مشاهده کرد که امام(ع) بعضاً درباره خواص سور و گاهی درباره فضائل سور فرمایش‌هایی داشته‌اند و گروه‌های مختلف را تشویق به قرائت سور گوناگون قرآن می‌کنند و آن را در زندگی افراد و در روحیات و سرنوشت آنها مؤثر می‌دانند.
افتخاری با بیان این‌که امام صادق(ع) بعضاً با استفاده از یک آیه، به تفسیر آیات دیگر پرداخته‌اند، اظهار کرد: می‌توان گفت که روش تفسیری امام جعفر صادق(ع) روش قرآن به قرآن است و ایشان در شرح یک آیه از آیه دیگری بهره می‌گیرند و گاهی فقط برای بیان معنای لغت دشواری که در آیه‌ای وجود دارد، همان لغت را معنی می‌کنند و توضیح می‌دهند، یا از آیه‌ای دیگر برای تبیین لغت ناآشنا و غریب آیه دیگر استفاده می‌کنند.
وی ادامه داد: امام جعفر صادق(ع) در اشاره به مواردی از آیات قرآن، به ذکر مصداق آن آیات می‌پردازند که این مصادیق دارای درجه‌بندی‌های مختلف است که برخی از آنها مصادیق عام، مصادیق خاص، مصادیق اتمّ و مصادیق اخصّ هستند و افراد و اشخاصی را چه در جهت معرفی مصداق‌های مثبت و چه در راستای معرفی مصادیق منفی، معرفی می‌کنند.
نماینده مجلس شورای اسلامی ضمن اشاره به این‌که امام صادق(ع) در معرفی مصداق‌های مثبت، بعضاً از تعدادی از مؤمنین یاد می‌کنند، افزود: ایشان گاهی امیرالمؤمنین علی(ع) و دیگر ائمه معصومین(ع) را به عنوان مصداق اتمّ و اکمل آیاتی معرفی می‌کنند که به معرفی مؤمنین و مخلصین می‌پردازد.
می‌توان گفت که روش تفسیری امام جعفر صادق(ع) روش قرآن به قرآن است و ایشان در شرح یک آیه از آیه دیگری بهره می‌گیرند و گاهی فقط برای بیان معنای لغت دشواری که در آیه‌ای وجود دارد، همان لغت را معنی می‌کنند و توضیح می‌دهند، یا از آیه‌ای دیگر برای تبیین لغت ناآشنا و غریب آیه دیگر استفاده می‌کنند
مؤلف کتاب «پژوهشی در روایات تفسیری امام باقر(ع) و امام صادق(ع)» همچنین خاطرنشان کرد: در نگاه تفسیری امام جعفر صادق(ع) بعضی مطالب در قالب تفسیر آیه و برخی دیگر به صورت تأویل آیه مطرح شده است و بطن آیات را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهند.
وی با تصریح به این‌که امام جعفر صادق(ع) معانی قرآن را با زبانی قابل فهم برای مخاطبان بیان می‌کنند، ادامه داد: امام صادق(ع) افراد عامی را با توجه به ظاهر آیات قرآن راهنمایی می‌کنند و تأویل، معنا و مفهومی فراتر از معنای معمول را نیز برای آنان روشن می‌کنند تا گام به گام به رشد برسند و بتوانند از معانی باطنی قرآن نیز بهره‌مند شوند.
این عضو مجلس شورای اسلامی با تأکید بر این‌که امام جعفر صادق(ع) در حقیقت آیات قرآن را از تمامی جوانب مدنظر قرار می‌دهند، افزود: امام صادق(ع) بعضاً برای روشن کردن معنای آیه برای مخاطبین از دیدگاهی تاریخی بهره می‌گیرند و با بیان داستانی مرتبط با همان آیه، علت نزول آن آیه و شأن نزول آن را مشخص می‌کنند که این موارد بسیار حائز اهمیت هستند.
وی با اشاره به این‌که روایات تفسیری امام صادق(ع) در کتب مختلف شیعه و اهل سنت و همچنین در کتب روایی و تفسیری و بعضاً تاریخی کاملاً پراکنده است، خاطرنشان کرد: در زمان امام صادق(ع) و تاحدودی در زمان امام محمد باقر(ع) نهضت ترجمه آغاز شده بود و تأثیر خودش را بر دیدگاه‌های افراد مختلف در سطوح مختلف اجتماعی گذاشته بود و افراد با سؤالاتی مواجه شده بودند که پیش از آن سابقه نداشت.
افتخاری ضمن اشاره به ایجاد ذهنیتی فراتر از سال‌های اوایل اسلام در میان مردم در زمان امامین صادقین(ع) و فاصله گرفتن آنان از اندیشه رایج در دوران پیامبر اکرم(ص)، اظهار کرد: غالب مردم به دیدگاه‌های جدید و متفاوتی معتقد شده بودند؛ مادیون به فعالیت مشغول بودند، پرسش‌هایی برای افراد جامعه مطرح شده بود و بین مسلمانان گروه‌های انحرافی و افراطی و دیگر گروه‌ها برای اغوای جوانان فعالیت می‌کردند.
وی ادامه داد: در این دوران، بعضی افراد درباره وجود خدا یا صفات خدا تشکیک می‌کردند و مسائلی مانند جسم داشتن خدا را مطرح می‌کردند و این باعث می‌شد که به ویژه جوانان دچار اشتباه و انحراف شوند و از طرف دیگر گروه‌هایی از غیرمسلمانان که آوازه کلاس‌های امام صادق(ع) را شنیده بودند، از جای‌جای جهان برای گرفتن پاسخ برای پرسش‌های خود به ایشان مراجعه می‌کردند.
رئیس فراکسیون قرآن و عترت مجلس شورای اسلامی تربیت شاگردان بسیار متعدد را یکی از فعالیت‌های علمی امام صادق(ع) برشمرد و افزود: امام صادق(ع) پس از تربیت شاگردانی در زمینه‌های گوناگون، به آنها میدان می‌دادند و برای هریک از آنان جای خاصی در مسجد پیامبر(ص) در نظر گرفته بودند، با فاصله‌ای از یکدیگر می‌نشستند و هرکدام در زمینه تخصصی خود به پرسش‌های مراجعین پاسخ می‌دادند.
