حوزه کتاب و نشر در سال 85 رخدادهای فراوانی را به خود دیده است، از برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تا حل شدن مناقشه دراز دامن درباره مالیات ناشران و کتابفروشان، تا مسئله خرید کتاب و یا بحث یارانه‌های نشر و البته مشکل ممیزی کتاب که همچنان محل مناقشه است و دیگر رخدادهایی که برگزاری مراسم کتاب سال، جایزه‌های کتاب در بخش‌های مختلف و ... از جمله آنهاست. محدودیت فضا سبب شده است تا بحث درباره مالیات و برخی دیگر از اتفاقات را به فرصتی دیگر وا بنهیم و به چند اتفاق اصلی تر حوزه نشر در سال 58 بپردازیم.
نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را باید آغاز رخدادهای کتاب و نشر در ایران به شمار آورد. در این نمایشگاه علاوه بر این که نخبگان و دانشگاهیان، با قیمتی بسیار مناسب (یک چهارم قیمت اصلی) ، کتابهای مورد نیاز خود را ابتیاع می‌کنند، در بخش داخلی نیز فضایی پرشور حاکم است و ناشران بسیاری چشم امید به این نمایشگاه و فروش در آن بسته‌اند تا بتوانند نقدینگی خود را در بحرانی که در چند سال اخیر همه گاه دامن‌گیر نشر کشور بوده است ، بهبود ببخشند.
اما رخدادی که بر این تحولات سایه افکند، اظهار نظر رئیس جمهور احمدی‌نژاد بود. وی در مراسم افتتاحیه با لحنی نسبتاً طنز آمیز ضمن انتقاد از فضای نمایشگاه گفت که سال بعد باید نمایشگاه در مکان دیگری برگزار شود، وگرنه یا شما اینجایید و یا من( نقل به مضمون).
این سخن البته واکنش‌های متفاوتی به دنبال داشت و پیگیری خبرنگاران از دیگر دست‌اندرکاران شهر تهران ، به خصوص شهردار تهران(دکتر قالیباف)، جامعه را به این جمع بندی رساند که حداقل در دو سال آینده نمی‌توانند فضایی بهتر از این مکان برای نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران فراهم کنند.
دکتر قالیباف در تازه‌ترین اظهار نظر که خبرگزاری میراث خبر از وی نقل کرده است به کسانی که پیشنهاد برگزاری نمایشگاه در استادیوم آزادی را دادند نیز خرده گرفت و گفت که این مکان مناسب برگزاری نمایشگاه کتاب نیست و اضافه کرد:« شهرداری پروژه بزرگراه یادگار امام خمینی(ره) به خیابان سئول و بزرگراه کردستان را تا فروردین ماه سال آینده آماده بهره‌برداری می‌کند تا امکان برگزاری نمایشگاه در محل دائمی نمایشگاه تهران فراهم شود.»
وی البته پیش از این گفته بود که در شهر آفتاب مکان مناسبی را برای نمایشگاه کتاب تدارک دیده‌اند و پیش‌بینی کرده بود که این مکان در سه سال آینده آماده بهره برداری شود.به نظر می‌رسد با توجه به شوخی دانستن اظهار نظر رئیس جمهور درباره مکان نمایشگاه از سوی شخص اول نمایشگاه کتاب تهران (معاون فرهنگی وزیر) و اینکه وی در اظهار نظری با خبرگزاری کتاب ایران گفته است که هنوز مکان نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برای دوره بعد مشخص نشده است، پیش‌بینی‌ها از برگزاری نمایشگاه در همین مکان فعلی حکایت می‌کند.هرچند که محسن پرویز روزشنبه هفته جاری مصلی را محل برگزاری نمایشگاه کتاب عنوان کرد.
ترکیب و تحرکات تازه اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران
دور دیگری از انتخابات قدیمی‌ترین تشکل ناشران و کتابفروشان ایران یکم خرداد امسال برگزار شد. این انتخابات به رغم آنکه یک سال دیرتر از زمان مورد نظر برگزار شد، ولی به دلیل حضور فعالانه اعضای این اتحادیه در همان مرحله اول به نصاب لازم رسید و ناشران نمایندگان خود را برای چهار سال آتی شناختند.
عدم دخالت وزارت بازرگانی و نیز پایمردی برخی از دست‌اندرکاران این وزارتخانه بر حراست از آرای اعضای صنف نشان داد که کار صنفی‌ای که در آن شائبه‌های سیاسی نباشد ، با برخورد و حمایت مثبت دولت هم روبه‌رو خواهد شد. وزارت بازرگانی همین رویه را در برگزاری انتخابات اتاق بازرگانی در پیش گرفت و سعی کرد امین رای دهندگان باشد و به عنوان ناظری بی‌طرف فضا را برای مشارکت افزون‌تر رای دهندگان و اعضا فراهم سازد.
اتحادیه ناشران هم بلافاصله بعد از انتخاب، پیگیر برخی از مسائل حوزه نشر شد و چند طرح و بیانیه‌ای که از این هیأت منتشر شده ، نشان داده که آنها غیر سیاسی و صنفی بودن و تعامل و گفت‌وگو با تمامی نهادهای دولتی و مدنی و مردمی که به نوعی در کار نشر سهم و نقشی دارند را در دستور کار خود قرار داده‌اند.
ارائه طرح کاربری فرهنگی به شورای شهر تهران و نیز مجلس شورای اسلامی، نامه و برگزاری نشست‌های مختلف با دست‌اندرکاران ارشاد و کمیسیون‌های فرهنگی شورای شهر تهران و مجلس از جمله این فعالیت‌ها بوده است. اگر چه برخی از اعضای منتقد این نهاد در همین صنف ، معتقد‌ند که اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران در این دوره، اندکی محافظه کار شده است.
خرید کتاب و ماجراهای فراوان
از زمانی که خرید کتاب در اداره کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی راه افتاد ، فهرستی از کتابهای خریداری شده به صورت هفتگی در نشریه کتاب هفته منتشر می‌شد. ویژگی مهم این فهرست این بود که ناشران را از عناوین و تعداد و قیمت خریداری شده هر کتاب آگاه می‌کرد.
اما از دوره دولت جدید اگرچه خرید کتاب انجام می‌شود و در مقایسه با دوره‌های گذشته، بودجه آن هم افزایش پیدا کرده است( در دو سال 84 و 58 نزدیک به 11 میلیارد تومان) اما نحوه اطلاع رسانی این خرید همچنان غیر شفاف است و کسی نمی‌داند که این کتاب‌ها از چه ناشران و با چه کیفیتی خریداری می‌شود.
این نکته سبب شد که از اواسط تابستان مناقشه‌ای بین ناشران و به خصوص اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، با دست‌اندرکاران اداره کتاب در بگیرد. مهمترین بخش این مناقشه که این روزها کار را به نامه نگاری اتحادیه ناشران به کمیسیون فرهنگی مجلس هم کشانده است،شفاف نبودن اطلاع‌رسانی در این بخش است.
پیش از این ( در مهرماه امسال) حمید‌زاده ، مدیر اداره کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قول داده بود که فهرست خرید کتاب را انتشار دهد ، اما تا به امروز این قول عملی نشده است. البته در ماه اخیر برخی اظهار نظرات از سوی مدیر اداره کتاب منتشر شد که همان هم محل مناقشات تازه گردید.
وی در اظهار نظری گفت که کیفیت برای خرید کتاب مهم بوده است و سپس آماری از خرید کتاب ارائه داد که نشان می‌داد از نزدیک به445 ناشر کتاب خریداری شده است.
این آمار خود محل مناقشه تازه‌ای شد ، چرا که برابر اعلام رسمی وزارت ارشاد حدود 4000 ناشر از 8000 ناشری که پروانه نشر دریافت کرده‌اند فعالند. و این پرسش‌ها روبروی دست اندرکاران اداره کتاب قرار گرفت که آیا از میان 4000 ناشری که فعالیت می‌کنند فقط حدود 10 درصد آنان و یا 445 ناشر دارای کتاب مناسب و با کیفیت هستند؟
آیا سایر ناشران کتابهای خود را با مجوز وزارت ارشاد منتشر نکرده‌اند و کتابهای آنها مخاطب ندارد و شایسته نیست که در کتابخانه‌های کشور قرار گیرد؟ اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران نیز در نامه‌ای به برخی سخنان این مدیر وزارت ارشاد پاسخ داد و از وی خواست موارد زیر را رعایت کند:
انتشار متن آیین‌نامه خرید کتاب با آخرین اصلاحات، اعلام بودجه خرید کتاب در سال 85 ، میزان مصرف شده، میزان باقیمانده و بودجه تخصیص یافته برای سال 86، اعلام فهرست کتابهای خریداری شده از ابتدای سال 85 تاکنون، شامل نام کتاب، نویسنده، ناشر، نوبت چاپ وتعداد، اعلام فهرست کتابهای مصوب هیأت خرید کتاب پس از هر جلسه و در نهایت اعلام نحوه رسیدگی به اعتراض اهل قلم و ناشرانی که با توجه به آیین‌نامه اعلام شده حقوق تضییع شده خود را پیگیری کنند.
این پرسش‌ها البته پاسخی نداشت و همین امر سبب شد تا این اتحادیه در نامه ای به کمیسیون فرهنگی مجلس و رئیس‌آن( دکتر عماد افروغ) ماجرا را از زاویه دیگری پیگیری کند.
حذف یارانه کاغذ
از جمله اتفاقات مهمی که در سال جاری رخ داد و نتایج آن را باید در سال 86 به انتظار نشست، حذف یارانه کاغذ از بخش کتاب و البته مطبوعات بوده است. کل یارانه کاغذ در این دو بخش 140 میلیارد تومان است که حدود 60 میلیارد تومان آن به بخش کتاب اختصاص دارد. حذف یارانه کاغذ در اوایل سال 84 از سوی نزدیک به 170 ناشر شناخته شده مطرح شد و بعدها هم با مباحث کارشناسانه‌ای که درگرفت، مشخص شد که عمده سود ناشی از یارانه کاغذ به جیب بخش واسطه‌گری سرازیر می‌شود و این بخش هم خود ، فضایی رانتی و ویژه‌خواری‌های خاص خود را ایجاد کرده است.
در نتیجه دولت نیز در لایحه بودجه سال 86 و البته مطابق برنامه چهارم توسعه که حذف یارانه‌ها از جمله سرفصل‌های آن است، یارانه کاغذ را حذف کرده است اما ، با توجه به اظهار نظرات دست‌اندرکاران امور کتاب ، هنوز مشخص نیست که برای این بودجه نسبتاً زیاد چه تدبیری اندیشیده شده است. همین برزخ گونگی و بلاتکلیفی سبب شده است تا ناشران در نامه‌ای به کمیسیون فرهنگی مجلس ، و پیش از آنکه این بودجه به صحن علنی برسد ، نکاتی را با آنها درمیان گذارند.
در اینجا نیز اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران بود که با نامه‌ای کارشناسانه خواستار شفاف سازی بودجه خرید کتاب و البته بودجه 140 میلیارد تومانی ناشی از حذف یارانه کاغذ شد.
