سه هزار مرد و زن شهروند آفریقای جنوبی که به ویروس اچ آی وی آلوده نیستند و در دوره سنی18 تا 35 سال قرار دارند در این آزمایش چهار ساله شرکت می‌کنند.
واکسن مورد آزمایش به وسیله شرکت داروسازی مرک تولید شده و گروهی متشکل از محققان آمریکایی بر مراحل مختلف این آزمایش نظارت می‌کنند. البته واکسن شرکت مرک حاوی ویروس ضعیف اچ آی وی نیست و به همین خاطر خطری از بابت آلوده شدن افراد مورد آزمایش وجود ندارد.
در همین حال، اداره دارو و مواد غذایى دولت چین هم اعلام کرده که نخستین آزمایش بالینی واکسن بیماری ایدز ساخت چین، با بررسی تأثیر این واکسن روی ۴۹ داوطلب در دوره اول با موفقیت انجام شده است.
اداره دارو و موادغذایى چین خاطر نشان کرده که دانشمندان چینى از سال١٩٩٦ میلادى مطالعه و بررسى بر روى ژن‌هاى ویروس ایدز را آغاز کردند و به این نتیجه رسیدند که بدن انسان پس از تزریق DNA مى‌تواند در مقابل ویروس ایدز مصون بماند.
واکسن چینی، بر روى برخى حیوانات از جمله میمون آزمایش شده است و عوارضی نداشته است و دولت چین می‌گوید تا سال 2010 آن را به بازار عرضه می‌کند.پیش‌تر، هند هم آزمایش‌های واکسن جلوگیری از ایدز را روی انسان انجام داده بود. هند، بعد از آفریقای جنوبی دومین کشور جهان از نظر شیوع ایدز است.
در عین حال، یک شرکت آمریکایی هم اعلام کرده ظرف پنج سال آینده واکسن بیماری ایدز را در دسترس قرار می‌دهد. قرار است شرکت «واگسجن» که مراحل نهایی آزمایش واکسن ایدز را روی انسان انجام می‌دهد، نتایج تحقیقات خود را در اجلاس ایدز اعلام کند.
بزرگترین کارخانه سازنده دارو در اروپا با نام گلکسو اسمیت کلاین هم اعلام کرده که قصد تهیه واکسنی آزمایشی برای ایدز با کمک انستیتو پاستور فرانسه را دارد. آنها می‌خواهند با سوار کردن ژن‌های ویروس اچ.آی.وی بر روی واکسن موجود برای سرخک این کار را انجام دهند.
همه این اخبار، نشان می‌دهد که رقابتی جدی بین کشورهای دنیا بر سر تولید واکسن ایدز وجود دارد. در حال حاضر بیش از 30 آزمایش بر روی واکسن ایدز انسانی در حال اجرا هستند، اما هیچ کس نمی‌تواند پیش بینی کند که کدام یک از این واکسن‌ها در برابر ویروسی که فقط در سال گذشته 5 میلیون نفر را در سراسر جهان آلوده کرد، مؤثر خواهد بود.
آینده امیدوار کننده
پژوهشگران می‌گویند اگرچه هیچکدام از واکسن‌هایی که تا به‌حال آزمایش شده‌اند، محافظت کاملی در برابر ایدز ایجاد نمی‌کنند، اما آینده تولید واکسنی مؤثر روشن است. به نظر می‌رسد، تنها وسیله‌ای که می‌تواند همه‌گیری جهانی ایدز را خاتمه دهد، واکسنی مؤثر بر ضد آن است.
البته واکسیناسیون بر ضد ویروس نقص ایمنی اکتسابی، کار مشکلی است چرا که این ویروس، خود سلول‌های دستگاه ایمنی را آلوده می‌کند و کار واکسن هم معمولاً تحریک همین سلول‌هاست. می‌شود یاد ضرب‌المثل «هرچه بگندد نمکش می‌زنند...» افتاد.
چرا که ویروس ایدز، دقیقاً همان قابلیت دفاعی بدن که واکسن‌ها از آن استفاده می‌کنند را مورد حمله قرار می‌دهد.به هرحال، محققان، علاوه بر کشورهای صنعتی، در کشورهای در حال توسعه هم در حال تلاشند. گفته می‌شود بودجه تخصیص‌داده شده به واکسن ایدز در سراسر دنیا در 5 سال گذشته دو برابر شده است.
واکسن ایدز باید چه‌کار کند؟
دستگاه ایمنى بدن داراى بازوى اصلى است: یکى ایمنى هومورال یا ایمنى از طریق آنتى بادى و دیگرى ایمنى سلولى. آنتى بادى‌ها، مولکول‌هاى پروتئینى هستند که به ویروس‌ها و سایر عوامل مهاجم به بدن مى‌چسبند و مانع فعالیت آنها یا ورود آنها به درون سلول‌ها مى‌شوند.
بازوى دوم دستگاه ایمنى، ایمنى سلولى، شامل انواع مختلفى از گلبول‌هاى سفید هستند که سلول‌هاى آلوده شده با ویروس را نابود مى‌کنند. علت عمده سختى مبارزه با HIV این است که ویروس ایدز جزء مهمى از ایمنى سلولى، یعنى لنفوسیت هاى CD4 یا سلول هاى T کمک کننده را نابود مى‌کند. سلول‌هاى T کمک کننده، هماهنگ کننده هر دو بازوى دستگاه ایمنى هستند.
هنگامى که شخص با HIV آلوده مى‌شود، هر دو بازوى دستگاه ایمنى فعال مى‌شوند و انواع بسیارى از آنتى بادى و سلول ایمنى را ایجاد مى‌کنند. اما در اکثریت افراد، آنتى بادى ها نمى‌توانند عفونت HIV را مهار کنند، احتمالاً به خاطر اینکه ویروس آن قدر با سرعت جهش پیدا مى‌کند که دستگاه ایمنى نمى‌تواند آنتى بادى‌هاى جدید را با همان سرعت تولید کند تا مانع ویروس شوند.
اما ایمنى سلولى در ابتدا موفقیتى ظاهرى پیدا مى‌کند. در اغلب افراد، پس از دوره‌اى از افزایش ویروس در خون، میزان آن در نتیجه عمل گروهى از گلبول‌هاى سفید به نام سلول‌هاى T کشنده سقوط مى‌کند و براى سال‌ها این وضعیت حفظ مى‌شود و ویروس به طور پنهانى و غیرفعال در درون سلول‌هاى T کمک کننده باقى مى‌ماند.
اما در نهایت ویروس‌ها برنده مى‌شوند. سلول‌هاى T کمک کننده به تدریج مى‌میرند، دستگاه ایمنى مختل مى‌شود و عفونت‌هاى ناشى از عوامل فرصت طلب- میکروب‌هایى که در شرایط معمول و در افراد سالم بیمارى ایجاد نمى‌کنند - باعث بیمارى‌هاى مختلفى در فرد آلوده به ویروس ایدز مى‌شوند. همین عفونت‌هاى فرصت طلب هستند که در بسیارى از موارد بیماران را مى‌کشند.
ایده اصلى در تولید واکسن‌ها این است که دستگاه ایمنى را از پیش تحریک کرده تا هنگامى که یک عامل مهاجم مثل یک ویروس وارد بدن مى‌شود، دستگاه ایمنى که بیش از این به علت تزریق واکسن آموخته است آن را شناسایى کند، بتواند با سرعت کافى واکنش نشان دهد و ویروس را نابود کند.
مسیر دشوار
دانشمندان در تلاش‌هاى اولیه براى ساختن واکسن ایدز برخلاف واکسن‌هاى ویروسى قبلى براى بیمارى‌هایى مانند فلج اطفال یا سرخک از ویروس‌هاى زنده ضعیف شده یا ویروس‌هاى کشته شده استفاده نکردند.
در مورد ویروس‌هاى زنده ضعیف شده ترس آنها این بود که ویروس واکسن جهش پیدا کند و به ویروس بیمارى‌زاى به وجودآورنده ایدز بدل شود و در مورد ویروس کشته شده این خطر در میان بود که در فرآیند پردازش واکسن ویروس‌هاى زنده‌اى باقى بمانند و با واکسن وارد بدن شوند.
بنابراین در تلاش‌هاى اولیه از بخش‌هاى بى ضرر ویروس براى تولید واکسن استفاده شد به امید اینکه آنها بتوانند دستگاه ایمنى را فعال کنند. این قطعات شامل بخش‌هایى از DNA ویروس یا پروتئین‌هاى یافته شده در غلاف ویروس بودند؛ اما نتایج حاصل ناامید کننده بود.گرچه واکسن‌ها تولید آنتى بادى‌ها را تحریک مى‌کردند، آنتى بادى‌هاى ایجاد شده، به انواع ویروس ایدز واکنش نشان نمی‌دادند.
این آنتى بادى‌ها در محیط آزمایشگاهى با سویه‌اى از ویروس که واکسن از آن تولید شده بود واکنش نشان می‌دادند اما نه با نمونه‌هاى ویروسى به دست آمده از بیماران. بنابراین، این واکسن‌ها - به خصوص در شرایط واقعى که با ویروس‌هاى مرتباً در حال جهش یا موتاسیون روبه‌رو مى‌شوند- نمى‌توانستند محافظتى ایجاد کنند.
در سال‌هاى اخیر برخى پژوهشگران تلاش‌هاى خود را بر تحریک بازوى دیگر دستگاه ایمنى یعنى ایمنى سلولى متمرکز کرده‌اند و نه صرفاً آنتى بادى‌ها. به این ترتیب گروه‌هایى از پژوهشگران توانسته‌اند واکسن‌هاى تجربى ایجاد کنند که توانسته است باعث ایمنى در میمون‌ها شود.
در حیوانات واکسینه شده پس از آلوده شدن با ویروس عامل بیمارى، سلول‌هاى T کشنده فعال شدند و تکثیر ویروس را مهار کردند و بیمارى به وجود نیامد. در آزمایش‌هاى جدیدتر هم از قطعات گوناگون DNA به دست آمده از ویروس ایدز استفاده شد که به خودى خود توانایى ایجاد عفونت نداشتند.
البته باید در مورد نتایج این آزمایش‌ها محتاط بود، چون این آزمایش‌ها بر روى میمون‌ها و با یک ویروس شبیه ویروس ایدز انجام شده است و موفقیت در آنها لزوماً به معناى موفقیت و ایجاد ایمنى در انسان‌ها در مقابل خود ویروس ایدز نیست.
از طرف دیگر باید توجه داشت که در انسان‌ها ممکن است ۱۰ سال یا بیشتر طول بکشد تا عفونت با HIV به ایدز بدل شود و این امر ارزیابى واکسن را مشکل مى‌کند. به هر حال تنها راه براى تعیین مؤثر بودن واکسن‌ها آزمایش آنها روى انسان‌هاست.
