محوریت ایران در شبکه اتصالی جهان حتی به اذعان مراکز و محافل سیاسی و امنیتی غرب قدرت مسلط را نصیب ایران ساخته است؛ قدرتی که با تسلط بر آبراهه خلیج‌فارس به‌عنوان دریچه شریان حیاتی دنیا در ترانزیت بیش از 40درصد نفت خام، ایران را به قول ساموئل هانتینگتون «مرکز دنیا» ساخته است. چهارسوی این سرزمین که از آن با نام «قلب زمین» یاد می‌شود در کرانه‌های آبی که حدود 30درصد مرزها را تشکیل داده و به بیش از 2هزار و 800کیلومتر بالغ می‌شود قرار گرفته که خصوصاً در سواحل جنوبی از اهمیتی افزون‌تر برخوردار است؛ اهمیتی که جدای از تجارت و ترابری و منابع غذایی و انرژی، بیشتر بر محور امنیت متمرکز است؛ از این‌رو و در نگاه اول، ایران برای حضور و تثبیت امنیت منطقه‌ای در امتداد مرزها و سپس مشارکت در امنیت بین‌المللی و ورود به آب‌های آزاد و بین‌المللی نیازمند راهبرد دریایی و نیروی دریایی راهبردی است.
در شمال اقیانوس هند از چند سال پیش پدیده دزدان دریایی شیوع یافته است؛ دزدانی که عموماً مزدوران کشورهای شاخ‌آفریقا بوده و با دزدی و راهزنی، امنیت تجارت دریایی را به مخاطره انداخته‌اند؛ از این‌رو یکی دیگر از عمده دلایل حضور نیروی دریایی ایران در آب‌های بین‌المللی، حفاظت و حراست از ناوگان دریایی کشور در مواجهه با دزدان دریایی و برخورد با پدیده تروریسم دریایی است و تأمین این نوع امنیت نیز نیازمند حضور در آب‌های بین‌المللی با داشتن یک نیروی دریایی راهبردی است. فرمانده نیروی دریایی ارتش گفته است که برای مقابله با دزدان دریایی تاکنون یک‌هزار کشتی نفتکش و تجاری توسط نیروی دریایی ایران در اقیانوس هند، خلیج عدن و دریای سرخ اسکورت شده است. این مسئله نیز متأثر از تغییر راهبرد دریایی ایران است؛ راهبردی که
به گفته امیر دریادار حبیب‌الله سیاری، ماموریت نیروی دریایی از سال 1386 با رهنمودهای مقام معظم رهبری تغییر کرد. ادامه این تغییر از سال 1387 با حضور در آب‌های عمیق و از سال1388 با حضور در آب‌های آزاد استمرار یافته است. در این مدت نیز ماموریت ۱۵ ناوگروه در شمال اقیانوس هند، خلیج عدن و دریای سرخ صورت گرفته، اما ماموریت ناوگروه‌های ۱۲ و ۱۴ که به همراه زیردریایی یونس به کانال سوئز و دریای مدیترانه و سپس در بندر لاذقیه سوریه پهلو گرفتند، مهم‌تر ارزیابی می‌شود.
فراسوی نیروی دریایی راهبردی
داشتن نیروی دریایی راهبردی ابتدا نیازمند تجهیزات و لجستیک متناسب برای حضور در آب‌های بین‌المللی است. این بستر طی سال‌های اخیر با ساخت ناوشکن‌های بومی جماران (مستقر در خلیج‌فارس) و ولایت (مستقر در دریای خزر) که از قابلیت‌های ویژه‌ای نظیر دفاع سطحی و زیرسطحی و تجهیز به موشک‌های هدایت‌شونده دریا به دریا و دریا به هوا، اژدرانداز، توپ پدافندی، ابزار ناوبری الکترونیکی نوین و امکانات جنگ الکترونیک برخوردارند، فراهم شده است.تغییر در راهبرد دریایی و تجهیزات لجستیکی ایران در انتقال کامل نیروی دریایی از تهران به بندرعباس، هنگامی بود که سال1389 قطعنامه 1929 شورای امنیت سازمان ملل، صنایع کشتیرانی ایران را هدف قرار داد. به موجب بند15 این قطعنامه کشورها می‌توانستند ضمن عدم‌تأمین سوخت یا ارائه خدمات دیگر به کشتی‌های ایران یا کشتی‌های خارجی حامل محموله‌هایی به مقصد ایران، محموله‌های دریایی ایران را براساس قوانین بین‌المللی در آب‌های آزاد بازرسی، توقیف و حتی درصورت لزوم نابود کنند. چنین مجوزی از سوی شورای امنیت سازمان ملل می‌توانست راهبرد دریایی ایران را با بن‌بست مواجه سازد، اما هشدارهای مقامات ایران در اتخاذ واکنش‌های متقابل، راه را بر توسعه راهبرد دریایی ایران هموار ساخت.از سوی دیگر سفر اخیر فرمانده کل قوا به استان هرمزگان و بازدید ایشان از یگان‌های دریایی مستقر در تنگه هرمز که دومین سفر ایشان طی 2سال گذشته به بندرعباس به‌شمار می‌رود، نشان از نگاه راهبردی فرمانده کل قوا به حوزه آبی و نیروهای عملیاتی آن دارد. البته حفاظت از خلیج‌فارس، تنگه هرمز و دریای عمان تنها بخشی از ماموریت عملیاتی نیروی دریایی ایران است و اکنون نیروی دریایی راهبردی ایران بیش از گذشته به آب‌های آزاد و بین‌المللی توجه دارد که در دریای مدیترانه، خلیج عدن، اقیانوس‌های هند، اطلس و آرام قرار دارند.
گام‌های راهبردی ایران
گام برداشتن در محیط متکثر و متنوع بین‌المللی و تعامل با بازیگران دولتی و غیردولتی، بستگی به تدوین استراتژی‌ها و طرح‌های برنامه‌ریزی شده در راستای حرکت به سمت تثبیت جایگاه برتر در سطح منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای دارد. تثبیت این جایگاه از یک سو به محدود کردن قدرت عملیات نیروهای غیربومی و از سوی دیگر تشکیل یک مکانیسم امنیت بومی بستگی دارد. در گام اول مهم‌ترین مانع چنین طرحی، حضور نیروی دریایی آمریکا در کشورهای منطقه و آب‌های خلیج‌فارس است؛ نیرویی که بزرگ‌ترین ناوگان ناوهای هواپیمابر را با ۱۱ ناو در حال خدمت و یک ناو در حال ساخت و همچنین ۳۲۸۵۱۶پرنسل در حال خدمت و ۱۰۱۶۸۹ پرسنل ذخیره و ۲۸۶کشتی و بیش از ۳۷۰۰ هواپیما داراست. جدای از آمریکا و انگلیس، اکنون کشورهایی نظیر روسیه، چین و فرانسه نیز نگاهی دریاگرا یافته و وارد مرحله توسعه قاره‌ای و دریایی راهبردی شده‌اند. از این منظر است که بسیاری معتقدند ایران نیز می‌بایست نگاهی توسعه‌ای و قاره‌ای به آب‌های دریایی داشته و ملزومات یک نیروی دریایی راهبردی را فراهم آورد. در این راستا و به‌عنوان گام دوم، ایران باید به توسعه مناسبات و مراودات نظامی با کشورهای منطقه و فرامنطقه‌ای روی آورد؛ در ژوئن 2010 وابسته نظامی ایران در ترکیه برای نخستین بار در تمرین عملیات جست‌وجو و نجات در مدیترانه شرقی حضور یافت. در دسامبر همین سال دریادار سیاری با هدف پشتیبانی از عملیات ضددزدی‌دریایی در منطقه، در رأس هیأت نظامی عازم جیبوتی شد. پیش از آن هم برخی از مقامات قطری در مانور پیامبر اعظم(ص) 5 شرکت کردند و مانور مشترک ایران و عمان در دریای عمان برگزار شد. همه این موارد به‌همراه حضور ناوگروه سپاه در آب‌های قطر، ناوگان جنگی ارتش در خلیج عدن و ماموریت ناوگان خارک و الوند در دریای مدیترانه نشان از عمق استراتژیک راهبرد دریایی ایران دارد.
پیام‌های راهبرد دریایی ایران
با این همه راهبرد دریایی ایران که از 3 سال قبل عملیاتی شده، همچنان در حال رشد و تکامل سریع است؛ چنان‌که ساخت و توسعه تأسیسات نظامی در عسلویه خلیج‌فارس و بنادر جاسک و چابهار در دریای عمان از یک‌سو پیامی به آمریکا و دیگر حامیان و متحدان این کشور مبنی بر وجود یک قدرت نوظهور با نیروی راهبردی دریایی دارد و از دیگر سو حاوی پیام صلح و دوستی به کشورهای منطقه است. در این راستا نیز فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران چندی پیش از اعزام یک ناوگروه، متشکل از یک فروند زیر دریایی و یک فروند ناو به دریای سرخ و خلیج عدن خبر داد و هدف از این اقدام را گشت زنی در آب‌های آزاد، به نمایش گذاشتن توانمندی‌های جمهوری اسلامی و مبارزه با دزدان دریایی اعلام کرد. اعلام راهبرد دریایی ایران با توانمندی نیروی دریایی راهبردی در حالی است که خاورمیانه عربی در رنسانس دمکراسی شکوفا شده و رژیم صهیونیستی نیز با بحران اعتراضات صدها هزار نفری مواجه است. در چنین هنگامه‌ای ایران در یک راهبرد تهاجمی پیشدستانه، حضور نظامی خود را در آب‌های بین‌المللی و در نزدیکی رژیم صهیونیستی افزایش داده است.
عظیم‌ترین دستاورد دفاعی کشور
ناوشکن «جماران» به‌عنوان عظیم‌ترین دستاورد دفاعی کشور که توسط متخصصان نیروی دریایی ارتش و صنایع دفاعی داخلی کشورمان ساخته شده است، در سال 88 در خلیج‌فارس به آب انداخته شد. «جماران» به موشک‌های هدایت‌شونده دریابه‌دریا و دریابه‌هوا، اژدرانداز، توپ پدافندی، ابزار ناوبری الکترونیکی نوین و امکانات جنگ الکترونیک مجهز است. این کشتی با طول ۹۴متر، توانایی حمل ۱۴۰ ملوان و حمل بالگرد و سوخت‌گیری آنها را دارد. ناوشکن «جماران» با توجه به تجهیزاتی که در آن به کار رفته است، توانایی مبارزه با هرگونه هدف سطحی، زیرسطحی و هوایی را به‌طور همزمان دارد و علاوه بر قدرت حمل بالگرد می‌تواند در جنگ‌های الکترونیک نیز به کار گرفته شود.
اعزام ناوگروه به اقیانوس اطلس
دریادار حبیب‌الله سیاری، فرمانده نیروی دریایی ارتش ایران، تیر ماه امسال از برنامه این نیرو برای اعزام ناوگروه به اقیانوس اطلس خبر داد و گفت: «درصورت تصویب نهایی، ناوگان دریایی ارتش به اقیانوس اطلس اعزام خواهد شد.» فرمانده نیروی دریایی ارتش ایران اظهار داشت: «حضور در دریای مدیترانه، کانال سوئز، جنوب اقیانوس هند و دریاهای آزاد همچنان در دستور کار این نیرو قرار دارد.» جانشین رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران نیز چندی پیش با تأکید بر اینکه کشتی‌های نیروی دریایی ایران می‌توانند تا ۱۲ مایلی سواحل آمریکا هم بروند گفته بود ایجاد یک نیروی دریایی مقتدر می‌تواند در انتقال محدوده نبرد به سرزمین دشمن بسیار مؤثر باشد.
زیردریایی‌های ایرانی در دریای سرخ
نیروی دریایی ایران خرداد امسال چند زیردریایی را در نخستین ماموریت‌شان در آب‌های دوردست، به دریای سرخ اعزام کرد. این زیردریایی‌ها پس از انجام ماموریتی در خلیج عدن به جمع‌آوری اطلاعات از بستر دریا در دریای آزاد و شناسایی دیگر کشتی‌های جنگی اقدام می‌کنند. این زیردریایی‌ها را یک ناوگان دریایی ایران همراهی می‌کرد. ایران دارای انواع گوناگون زیردریایی ازجمله زیردریایی‌های 500 تنی ساخت داخل است که برای نخستین بار در سال2006 میلادی در نیروی دریایی رونمایی شد. همچنین 3 فروند زیردریایی روسی کلاس «کیلو» است که در سال‌های دهه1990 میلادی خریداری کرده است. نیروی دریایی ایران همچنین دارای 11مینی‌زیردریایی ساخت داخل 120 تنی در کلاس قدیر است.
اولین حضور در دریای مدیترانه
اسفند ماه سال گذشته 2 فروند ناو نیروی دریایی ارتش ایران شامل ناوشکن الوند و ناو تدارکاتی خارک، با عبور از کانال سوئز وارد دریای مدیترانه شده و در بندر لاذقیه سوریه پهلو گرفتند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن ۱۳۵۷ این نخستین باری بود که کشتی‌های جنگی ایران با عبور از کانال سوئز به دریای مدیترانه اعزام می‌شدند. اقدام ایران در اعزام ناوهای خود به دریای مدیترانه واکنش مقام‌های اسرائیلی و آمریکایی را در پی داشت که با «تحریک‌‌آمیز» توصیف‌‌کردن این اقدام ایران، اعلام کرده بودند، نگران طرح‌های جمهوری اسلامی ایران برای استقرار کشتی‌های جنگی خود در دریای مدیترانه، دریای سرخ و خلیج عدن هستند.
قایق‌های فوق سریع
یکی از ابزارهای بسیار کارآمد ایران در نبرد‌های دریایی قایق‌های موشک انداز تندرو سپاه است. ایران علاوه بر این قایق‌ها که بخش مهمی را در نیروی دریایی تشکیل می‌دهند، دارای قایق‌های موتوری سریع‌السیر و درعین حال ریز نقشی است که توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به کار گرفته شده‌اند. اسم این قایق‌ها هنگامی بر سر زبان‌ها افتاد که در سال2008 برای حمله به کشتی‌های جنگی آمریکایی در تنگه هرمز مورد استفاده قرار گرفتند.
برای استفاده از این قایق‌ها تکنیک‌های متنوعی وجود دارد اما بهترین و متداول‌ترین روش استفاده گروهی، محاصره و سردرگم‌کردن نیروهای دشمن و یا استفاده از حملات انتحاری با مواد منفجره است.
اسکورت 1000 کشتی در خلیج عدن
پاسداری از منافع جمهوری اسلامی در دریاها و آب‌های بین‌المللی به‌عنوان یکی از وظایف اصلی نیروی دریایی ارتش مشخص شده است. اعزام 13 ناوگروه به خلیج عدن برای حفاظت از کشتی‌های ایرانی در مقابل تهدید دزدان دریایی را می‌توان نقطه درخشان کارنامه فعالیت‌های نیروی دریایی ارتش در یک سال گذشته دانست. اخبار و اطلاعات پیرامون این ناوگروه‌ها همواره مورد توجه رسانه‌های مختلف در داخل و خارج قرار گرفته و درباره این ماموریت نیروی دریایی تحلیل‌های مختلفی ارائه می‌شود. ایران تاکنون بیش از هزار کشتی را در خلیج عدن اسکورت کرده که بیشتر این کشتی‌ها ایرانی بوده است.
