در نبود نیروهای نظامی، مردم با تشکیل گروه‌های مقاومت در مسجد جامع این شهر با چند اسلحه سبک و بطری آتش‌زا به رویارویی با ستون‌های مکانیزه و زرهی ارتش بعث عراق با تسلیحات سنگین پرداختند. این مقاومت تا 34روز ادامه یافت، ولی سرانجام خرمشهر، خونین‌شهر شد و به تصرف عراق درآمد. تصرف خرمشهر به‌عنوان یکی از اهداف راهبردی شروع جنگ برای عراق دارای اهمیت فوق‌العاده بود. این امر به‌عنوان گرانیگاه دستاوردهای نظامی عراق در سال اول جنگ محسوب می‌شد که این کشور را در موضع بالاتر قرار می‌داد. ایران نیز با درک این نکته و پس از ثبات‌سازی در مناقشات داخلی به فکر بازپس‌گیری خرمشهر افتاد.
نتایج عملیات
آزادسازی حدود 5400کیلومتر مربع از خاک ایران از جمله شهرهای خرمشهر، هویزه و پادگان حمید، خارج کردن شهرهای اهواز، حمیدیه و سوسنگرد و جاده اهواز- آبادان از توپخانه دشمن، تأمین مرز بین‌المللی (حدفاصل پاسگاه طلائیه تا شلمچه) و آزادسازی جاده
اهواز - خرمشهر از مهم‌ترین اهدافی بود که در این عملیات دنبال می‌شد و سرانجام نیز محقق شد. همچنین از دیگر دستاوردهای این عملیات انهدام کامل 2 لشکر عراق، آسیب دیدن 6 لشکر تا میزان 60درصد، کشته و زخمی‌شدن بیش از 6هزار نفر از نیروهای ارتش بعث، اسارت 17499نفر و انهدام 550 تانک و نفربر، 50خودرو، ده‌ها قبضه توپ، 53هواپیما، 3 هلی‌کوپتر و مقادیر زیادی جنگ‌افزار و مهمات است.
البته نتایج سیاسی عملیات مهم‌تر از نتایج نظامی آن ارزیابی می‌شود؛ چنان که عملیات بیت‌المقدس اشتباه محاسبه حامیان غربی و عربی رژیم بعثی عراق را بیشتر نشان داد. دستاوردهای آزادسازی خرمشهر نشان داد که با وجود اختلافات داخلی، فعالیت گروه‌های ضدانقلاب و هجمه همه‌جانبه دنیای غرب و عرب، اما ایرانیان همچنان با قدرت و مقاومت به حراست و حفاظت از انقلاب خویش می‌اندیشند.
همچنین پس از این عملیات سیل کمک‌های مالی و نظامی کشورهای عربی و غربی به عراق سرازیر شد.
اشغال خرمشهر توسط عراق به‌عنوان آخرین و مهم‌ترین برگ برنده این کشور برای وادار ساختن ایران به شرکت در هرگونه مذاکرات صلح تلقی می‌شد. از این‌رو آزادسازی این شهر توانست جدای از تغییر موازنه نظامی به برتری موضع سیاسی ایران در مذاکرات نیز بینجامد؛ چنان که روزنامه گاردین پس از فتح خرمشهر نوشت که سقوط خرمشهر یعنی سقوط آخرین و مهم‌ترین افتخار جنگی عراق که ایرانی‌ها با بازپس گرفتن آن، این برگ برنده را که به وسیله آن عراق می‌کوشید ایران را به پای میز مذاکره بکشاند، از دست بغداد ربودند.
البته فتح خرمشهر تنها به ضعیف‌شدن موضع عراق در توازن نظامی برقرار شده در منطقه توسط آمریکا نینجامید، بلکه منافع آمریکا را نیز در خطر قرار داد؛ مسئله‌ای که مورد اعتراف مقام‌های آمریکایی نیز بود. الکساندر هیگ وزیر امور خارجه وقت آمریکا صریحاً در شورای امور خاورمیانه وزارت خارجه ایالات متحده اذعان کرد که پیروزی‌های اخیر ایران در جنگ با عراق برای آمریکا نگران‌کننده است و منافع غرب خصوصا آمریکا را در منطقه به خطر انداخته است.
از سوی دیگر و با وجود فرافکنی و سردرگمی عراق پس از عملیات بیت‌المقدس، اما نتایج این عملیات با بازتاب‌های منطقه‌ای و بین‌المللی بسیاری همراه شد. به باور بسیاری از تحلیلگران رویدادهای جنگ تحمیلی، این عملیات به‌عنوان نقطه عطفی در جنگ ایران و عراق شناخته می‌شود؛ چنان که بر این مبنا جنگ 8ساله ایران و عراق به 2 دوره پیش و پس از فتح خرمشهر تقسیم می‌شود.
برآورد حیاتی خرمشهر در اندیشه راهبردی عراق چنان بود که ارتش بعث در اطلاعیه‌ای پیش از آغاز عملیات به نیروهای عراقی دستور داده بود که دفاع از خرمشهر به منزله دفاع از بصره، بغداد و تمام شهرهای عراق محسوب می‌شود. همچنین تجهیزات، تدارکات و امکانات دفاعی عراق در منطقه نشان می‌داد که عراق خرمشهر را به‌عنوان نماد پیروزی خود در جنگ به حساب آورده و قصد دارد به هر قیمتی این شهر را در تصرف خود نگه دارد.
از این‌رو فتح خرمشهر که موجبات سردرگمی و سرگردانی رژیم بعث را فراهم آورد، این کشور را در موضع دوگانه‌ای نیز قرار داد؛ به‌طوری که از یک سو صدام به خاطر شکست در خرمشهر تعداد زیادی از فرماندهان خود را از جمله سرلشکر صلاحی قاضی فرمانده سپاه سوم ارتش عراق، سرتیپ ستاد جواد اسعد شینته فرمانده سابق لشکر سوم زرهی، سرهنگ دوم ستاد محسن عبدالله فرمانده تیپ ۱۲زرهی ابن‌ولید، سرهنگ ستاد شاکر‌العماری فرمانده تیپ۱۰۴، سرتیپ عطاءالله نوری الدنیمی معاون سپاه سوم و سرهنگ احمد زیدان فرمانده عملیات خرمشهر را تیرباران کرد. از سوی دیگر نیز برای فریب افکار عمومی و سرپوش گذاشتن بر شکست خود در عملیات بیت‌المقدس اقدام به اعطای مدال شجاعت، نشان لیاقت و نشان رافدین به تعدادی از فرماندهان خود کرد.
با این همه امام‌خمینی(ره) همان روز آزادسازی خرمشهر در پیامی خطاب به ملت ایران با اشاره به اینکه «خرمشهر را خدا آزاد کرد» اعلام کردند که سپاس بی‌حد بر خداوند قادر که کشور اسلامی و رزمندگان متعهد و فداکار آن را مورد عنایت و حمایت خویش قرار داد و نصر بزرگ خود را نصیب ما فرمود. این فتح و نصرت نیز نمادی از پیروزی، مقاومت و ایستادگی در برابر دشمن به‌عنوان روز مقاومت، ایثار و پیروزی نامگذاری شد.
