یعنی هر ساعت 6 قربانی . نیمی از6 میلیون خودروی غیر استاندارد با مصرف بالا، تنها یکی از دلایل مهم این مرگ و میر است.
نخستین روز زمستان هم غلظت آلودگی هوا به اندازه‌‌ای بود که تا 500 متر آن سوتر را نمی‌شد دید. به گونه‌ای که به گفته یکی از مسئولان زندگی در تهران بیشتر شبیه "خودکشی دسته‌جمعی" شده است.
با هر نگاه به آسمان کلان‌شهری چون تهران در یکی‌ـ دو ماه اخیرپی می‌بریم که به رغم وجود بارش‌های جوی عمر مردم تهران به دلیل استنشاق انبوهی از گازهای سمی بسیار کاهش یافته است وافزایش شمار بیماران قلبی و عروقی و تنفسی که در چنین روزهایی بیشتر روانه بیمارستان‌ها و مراکز درمانی می‌شوند گواه روشنی براین ادعاست.
شرایط ویژه جغرافیایی تهران و شرایط فصلی و تغییرات آب و هوایی هرچند دلیل اصلی تجمع آلودگی در فضای تهران محسوب می شود اما آنچه که اهمیت دارد این است که آلودگی در همین محیط تولید می شود و از شهرهای دیگر به تهران نمی‌آید. در چنین وضعیتی خود کرده را تدبیر نیست، به همین دلیل شهروندان این شهر شلوغ و پرهیاهو باید خود آستین‌ها را بالا زده و هر یک علاوه بر همت خود از دولت و دیگر دستگاه‌های نظارتی بخواهند که برای مقابله با آلودگی هوای تهران کوتاهی نکنند.
شهر پژمرده
شهروندان ناراحت و عصبی‌اند و کمتر می‌خندند. محمد هادی حیدرزاده، مشاور محیط زیست شهردار تهران ، با تاکید بر اینکه شهروندان ما شهروندان شادابی نیستند و یکی از دلایل عمده آن نیز آلودگی هواست، می گوید: «بحران آلودگی هوا در تهران را می‌توان به یک خودکشی دسته‌جمعی تشبیه کرد که برای تغییر در این وضعیت ایجاد یک انقلاب در تفکر مسئولان و شهروندان ضروری است.»
به گفته او «از رده خارج کردن خودروهای فرسوده از یک سو و گسترش حمل و نقل عمومی از سوی دیگر به عنوان دو راهکار اساسی و کوتاه مدت برای مبارزه با بحران آلودگی هوا در تهران مطرح است.»
رئیس ستاد هوای پاک شهرداری ادامه می‌دهد، ورود اتوبوسهای دارای استاندارد یورو2 و گازسوز، خروج 800 دستگاه اتوبوس آلاینده از جمله برنامه‌های ما در این زمینه است.
حیدرزاده با تاکید بر این که به اعتقاد ما بهترین گزینه برای ناوگان اتوبوسرانی تهران 50 درصد دیزلی و 50 درصد گازسوز است، می گوید: بر اساس دستورالعمل جدید رانندگان اتوبوس‌هایی که در پایانه‌ها توقف می‌کنند، حداکثر 5 دقیقه مجاز هستند خودروی خود را روشن نگهدارند و در صورتی که بیش از آن بخواهند در پایانه توقف داشته باشند باید خودروی خود را خاموش کنند، چرا که در غیر این صورت با رانندگان متخلف برخورد می‌شود.
به گفته رئیس ستاد هوای پاک شهرداری تهران ، در یک سال گذشته حرکت جدی از سوی دولت در مورد پیگیری مفاد طرح جامع کاهش آلودگی هوای تهران صورت نگرفته است. از سوی دیگر هر ساله سازمان محیط زیست برای گرامیداشت روز هوای پاک برنامه‌های ویژه‌ای داشت، ولی در سال جاری حرکت جدی در سازمان حفاظت محیط زیست برای برگزاری این مراسم دیده نمی‌شود.
بنا بر این با این حرکت‌های کند نمی‌توانیم شاهد کنترل و کاهش آلودگی هوا در تهران باشیم. بنا براین باید در زمینه مدیریت تقاضا، واقعی کردن قیمت سوخت و گسترش حمل و نقل عمومی اقدام شود.
ارابه‌های مرگ
کارشناسان در کنار حضور گسترده صنایع آلاینده در تهران و اطراف شهر و حجم فراوان دودکش‌ها در فصول سرد سال دلیل اصلی بروز آلودگی هوای شهر تهران را تردد میلیون‌ها خودروی سبک و سنگین در تهران می‌دانند که البته سالانه حدود 500 هزار دستگاه نیز به این تعداد اضافه می شود و در برابر آن از رده خارج کردن خودروهای فرسوده هم که به کندی پیش می‌رود.
از رده خارج کردن خودروهای فرسوده کماکان حرکت لاک پشتی دارد و با آنکه قرار بود در سال گذشته 200 هزار خودروی فرسوده در تهران از رده خارج شوند این رقم تنها به 35 هزار دستگاه رسید.
از سوی دیگر موتورسیکلت‌های موجود در سطح شهر تهران 10 برابر خودروها آلودگی دارند با این وجود وزارت صنایع اجازه تولید انواع موتورسیکلت‌های بی کیفیت و فاقد استانداردهای زیست محیطی را صادر می‌کند به گونه‌ای که روزانه 25هزار دستگاه موتورسیکلت در کشور تولید می‌شود.
قصه پر غصه بنزین
بررسی پایش آلودگی هوای تهران مشخص می‌کند که حدود 80 درصد از آلودگی‌ها مربوط به تردد خودروها و تجمع خودروهای روشن در بزرگراه‌ها و میدان‌ها و خیابان‌های تنگ و باریک و غیرهندسی تهران است.
مصرف بنزین در کشور روزانه حدود 65میلیون لیتر است که می‌سوزد و دود آن به چشم و ریه همه می‌رود و در حالی که کشور توانایی تولید40میلیون لیتر بنزین در روز را دارد، میان میزان بنزین تولیدی در داخل و بنزین مورد نیاز کشور حدود 25 میلیون لیتر فاصله وجود دارد که باید وارد شود. این در شرایطی است که هزینه واردات بنزین در سال جاری به حدود 5 میلیارد دلار می‌رسد. هر لیتر بنزین دولتی در ایران ۸۰ تومان عرضه می‌شود درحالی که برآوردها نشان می‌دهد قیمت بنزین وارداتی بین 3۵۰ تا 4۰۰ تومان است.
بنابراین مصرف روزانه 65 میلیون لیتر بنزین در کشور، ضرورت تعدیل سبد مصرفی انرژی کشور در بخش حمل و نقل را آشکار می‌سازد.
گاز طبیعی فشرده که آلایندگی کمتر زیست‌محیطی دارد، به عنوان نخستین انتخاب بعد از بنزین برای استفاده در بخش حمل و نقل مطرح است. در این میان نبود هماهنگی میان سازمان‌های متولی این امر، فقدان بازار تقاضا برای خودروهای گازسوز (حمل و نقل عمومی و شخصی) و استفاده نکردن دولت از ابزارهای مالیاتی و نظام قیمت‌گذاری برای توجیه‌پذیری اقتصادی گازسوز کردن خودروها از مشکلات پیش رو در انتخاب گاز طبیعی فشرده به عنوان اولین انتخاب بعد از بنزین برای استفاده در بخش حمل و نقل است.
آلاینده‌های هوا
اکسیدهای ازت از جمله آلاینده‌های هواست که به شکلهای مختلف و در انواع NO ،NO2 ،NO3 منتشر می‌شوند.
دی‌اکسید ازت مهمترین ترکیب در میان انواع اکسیدهای ازت است و گازی است مرئی که با رنگ قهوه‌ای مایل به زرد یا قهوه‌ای مایل به قرمز شناخته می‌شود.
نگرانی عمده در مورد دی‌اکسید ازت از آنجا ناشی می‌شود که این ترکیب طی فرایندهای پیچیده هوا سپهری به ذرات معلق نیترات تبدیل می‌گردد به علاوه دی اکسید ازت نیز همچون اکسید ازت یکی از آلاینده‌های اصلی به وجود آورنده مه دود است.
آثار زیست محیطی اکسیدهای ازت بر روی انسان متغیر است و از جمله آن می‌توان به تحریک گلو، چشم، بینی و ششها اشاره کرد، همچنین این آلاینده‌ها آسیب‌پذیری انسان در مقابل عفونتهای ویروسی نظیر آنفلوآنزا را افزایش میدهند.
علاوه بر انسان گیاهان نیز از آسیب اکسیدهای ازت در امان نیستند. در اثر افزایش غلظت این آلاینده‌ها، رشد گیاهان دچار اختلال شده و به بافتهای برگ صدمه وارد می‌شود.
تقریباً تمام دی اکسید ازت از منابع انسان منشاء منتشر می‌شود. دو مولد عمده آن اتومبیلها و نیروگاههای فسیلی هستند.
هوای تازه کی می‌آید؟
از سوی دیگر مدیریت کلان‌نگر با استفاده از ابزارهای اجرایی کلیدی مانند شورای شهر، شهرداری‌ها، سازمان‌های متولی سوخت و حمل و نقل می‌تواند تنها با روان سازی ترافیک از هدر رفتن روزانه 6 میلیون لیتر بنزین جلوگیری کند.
در چنین وضعیتی آلودگی هوای تهران به وضع بحران رسیده و حتی سازمان بازرسی کل کشور از آن به عنوان تهدیدی جدی علیه سلامت مردم یاد کرد.
این آلودگی30 برابر استانداردهای جهانی در بین مردم ما با ناراحتی‌های ریوی و عصبی در مناطق آلوده به دی اکسید کربن و سایر آلاینده‌ها همراه است و هشدارهای پزشکان به ما می‌گوید که خستگی مفرط، فراموشی ، سوزش چشم و مخاط بینی، تضعیف قدرت بینایی، سردرد، سرگیجه ضعف سیستم دفاعی بدن ، اضطراب، تپش قلب، تنگی نفس ، افزایش فشارهای روحی و روانی و افزایش سکته‌های قلبی و عروقی و سرطان‌ها از آثار مخرب آلودگی هواست.
مهندس کامران شریفی، کارشناس کنترل کیفیت هوا می‌گوید : طرح‌های اجرایی در تهران به صورت جدی پیگیری نمی شود و طرح‌هایی همچون جلوگیری از تردد خودروهای دودزا و تک‌سرنشین هرازچندگاهی در روزهایی که آلودگی هوا بسیار شدید می‌شود از سوی برخی از مقامات مسئول مطرح می‌شود اما اجرای آن در تمام طول سال مورد غفلت و بی‌توجهی قرار می‌گیرد، در حالی که چنین طرح‌هایی نباید با تغییر فصل سبک و سنگین شود.
این فعالیت‌ها نیازمند عزمی ملی در سطح مدیریت کلان کشور و شهروندان است. به گفته شریفی تنفس هوای آلوده تهران و سایر شهرهای بزرگ کشور در نتیجه تعلل اجرای ضربتی برنامه‌های کاهش آلودگی هواست .
این در شرایطی است که به دلیل عملکرد ضعیف سازمان حفاظت از محیط زیست در سال‌های متمادی و فقدان ضمانت اجرایی لازم برای اجرای تصمیم‌های گرفته شده، کنترل جدی بر احداث صنایع بزرگ و نیز ارزیابی اثر زیست محیطی این صنایع صورت نگرفته است. صنایع تولیدی و خدماتی نیروی کار نیاز دارند که این جمعیت نیز به خودرو و واحد مسکونی نیاز دارد.
بی تردید بارگذاری صنعتی، خدماتی و جمعیتی تهران بالاست و حتی حمایت و تشدید هم می‌شود در حالی که هر جا تعداد کارخانه‌های صنعتی و جمعیت افزایش یابد بر میزان حمل‌ونقل هم اضافه خواهد شد که سبب افزایش آلودگی هوا می‌شود.
به نظر می‌رسد برای حفظ محیط زیست و هوای پاک در تهران هماهنگی بین وزارتخانه‌ها و سازمان وجود ندارد و ناهماهنگی‌های موجود مانع از حل این درد مزمن ساکنان پایتخت شده است.
برنامه‌های مبارزه با آلودگی هوای تهران باید چشم انداز داشته باشد و هر ساله مورد ارزیابی پیشرفت کار قرار گیرد؛ چشم‌اندازی که این روزها زیر سایه تردید ما در غبار و دود پنهان است. از سوی دیگر مسئولان دستگاه‌های اجرایی هم در این طرح باید به اهداف خود آگاه و متعهد به اجرای آن باشند.
