اجرای طرح‌ها و پروژه‌های مختلف و برنامه‌ریزی‌هایی که در پایتخت در حال شکل‌گیری است نمونه بارز این سخنان است. تدوین و تصویب طرح جامع در سال 88 و تدوین طرح تفصیلی جدید در سال‌های گذشته و تصویب آن نمونه‌ای کامل از برنامه‌پذیری این شهر برای توسعه پایدار است. توسعه پایدار در شهری که بیش از 150 سال بدون برنامه رشد کرده و گسترش یافته دستاورد بسیار بزرگی است. دکتر محمد هادی ایازی، معاون فرهنگی اجتماعی و سخنگوی شهرداری تهران در گفت‌وگویی به تبیین طرح تفصیلی جدید شهر تهران پرداخته است.
- ارزیابی شما از اجرای طرح تفصیلی جدید شهر تهران چیست؟
از زمانی که بلدیه در تهران به‌وجود آمد و این مجموعه متصدی امور تهران شد بیش از یکصد سال می‌گذرد و به اقتضای زمان انواع مسائل و مشکلات در این شهر به‌وجود آمده. بلدیه مامور رسیدگی به پایین‌ترین قاعده هرم مدیریت شهر یعنی رسیدگی صرف به امر نظافت و به‌اصطلاح آن ایام شوارع و کوچه‌ها بود. شاید حتی کوچه‌های شهر را نیز خدمات آنها دربر نمی‌گرفت. نظارتی بر ساخت‌وساز وجود نداشت. هر کس در هر کجا که می‌توانست ساخت و ساز می‌کرد و بنیادهای یک شهر ناساز پایه‌گذاری شد. در دوره‌های متاخرتر با هوشیاری شهرداران منتخب در زمینه رعایت اصول و نکات شهرسازی با استفاده از الگوهای عمدتا غربی تدابیری پیش‌بینی می‌شد که آنها هم به دلایل غیرتخصصی و فنی و بیشتر سیاسی و رانت‌های ناشی از ارتباط افراد با دربار و مراکز قدرت باعث توقف طرح‌های شهری می‌شد. این روند بی‌برنامگی برای شهری که به کلانشهر تبدیل شده بود واقعا غیرممکن بود. در سال‌های بعد از انقلاب درگیری مسئولان با مشکلات بزرگی چون وقایع اول انقلاب و 8سال دفاع مقدس چندان فرصتی برای رسیدگی به تهران به جز در حد همان انجام امور روزمره و نظافت شهر که در آن شرایط هم کار مهمی بود باقی نمی‌گذاشت.
پایان 8سال دفاع مقدس فرصت و زمینه رشد و توسعه کشور را فراهم آورد که تهران هم به‌عنوان پایتخت کشور مورد توجه قرار گرفت. در این دوره با استفاده از طرح‌های گذشته ساخت و سازهای زیربنایی نظیر بزرگراه در دستور کار قرارگرفت اما متأسفانه چندان در زمینه ساخت و سازها برنامه مشخصی ارائه نشد. رشد قیمت مسکن باعث هجوم به فضاهای سبز و طبیعت تهران شد و ساخت و سازهای غیراصولی و رقابتی اوج گرفت.
در چنین شرایطی باید حتما برای این معضلات فکری می‌شد، ارائه طرح جامع شهرها از سوی وزارت کشور، شورای‌عالی معماری و شهرسازی و شهرداری شاید نخستین گام‌های لازم اما نه کافی برای هدفمند کردن توسعه شهری بود.
به‌هرحال سال‌های طولانی است که همه کارشناسان و مدیران شهری نیاز جدی شهر تهران را به یک برنامه جامع توصیه می‌کنند. این توصیه‌ها و ضرورت‌های اجتناب ناپذیر زندگی شهری بالاخره باعث شد که این مهم در دوره جدید شورای اسلامی شهر و مدیریت شهری با جدیت پیگیری شود که در قالب طرح تفصیلی با هزاران ساعت کار کارشناسی تهیه شد.
طرح تفصیلی جدید شهر تهران به‌طور خلاصه طرحی است برای پایه ریزی و اجرای مدیریت هدفمند و سنجیده شده برای سامان‌یابی کلانشهر تهران. اجرای طرح تفصیلی در واقع نقشه راه تدوین شده برای رسیدن به شهری توسعه یافته با شاخصه‌های بالای زندگی شهری و توسعه پایدار است. از مزایای دیگر طرح که شهر در زمینه هویت‌یابی به آن نیاز دارد بحث ساماندهی سیما و منظر شهری است که از این جهت تهران در آشفتگی به سر می‌برد. ترویج معماری ایرانی و اسلامی و نظم و ترتیب در نمای شهر به‌گونه‌ای که خط آسمانی یکسانی در فضای شهر به‌وجود آید به زیبایی چهره شهر خواهد افزود. همین گونه در ساماندهی نماهای ساختمان اثر خواهد داشت که شهر از این پریشانی و بی‌هویتی نجات یابد.
البته ضروری است که هر برنامه جامع و طرح تفصیلی مورد بررسی قرار گیرد. طرح تفصیلی جدید شهر تهران در واقع یک تجربه ملی است که در تهیه و تدوین آن بخش عمده بدنه کارشناسی کشور و جامعه مهندسی کشور و دست‌اندرکاران مدیریت و برنامه‌ریزی شهری نقش داشته‌اند ولی این سند مدیریت قطعا طی دوره‌های خاص نیاز به ارزیابی و تحلیل تجربه‌ها دارد تا به‌صورت یک برنامه روزآمد عمل شود.
- تهران بعد از گذشت 40 سال صاحب طرحی مستند شده است. با توجه به اینکه طرح تفصیلی نوع پهنه‌بندی مناطق را مورد نظر دارد، آیا تغییری در ساختارهای موجود اقتصادی شهر صورت خواهد گرفت؟
هر طرح جامع و تفصیلی جدید شهر تهران هدف و چشم‌انداز خاص خود را دارد که طراحان و ارائه دهندگان آن تبعات ناشی از اجرای آن را قطعا موردتوجه قرار داده‌اند. ساختارهای اقتصادی شهر دارای پارامترهای متعددی است که نرخ املاک فقط یکی از این عوامل است ولی به‌هرحال طرح تفصیلی در مشخص شدن ارزش افزوده املاک در مسیر اجرای طرح‌های بزرگ نظیر بزرگراه‌ها یا ایجاد فضای سبز و بوستان‌ها حتما تأثیر دارد؛ مثلا در مورد همین بوستان ولایت که قبلا تحت عنوان قلعه مرغی یک منطقه نظامی به شمار می‌رفت، به‌طور طبیعی املاک حاشیه آن از این شرایط متأثر می‌شد و حالا که تبدیل به یک بوستان بزرگ و پاک می‌شود باز هم به‌طور طبیعی بر ارزش افزوده املاک پیرامونی آن مؤثر است و ما از این امر که به دارایی و ثروت شهروندان به‌دلیل فعالیت مدیریت شهری افزوده شود استقبال می‌کنیم. در طرح تفصیلی فقط فضا و کالبد مهم نیست، روابط و مناسبات انسانی در شهر نیز مهم است. همانطور که می‌دانید طرح تفصیلی دارای لایه‌های مختلف است که در یک لایه آن به پهنه‌بندی اراضی تهران پرداخته شده است. این لایه‌بندی تهران را به 4 پهنه بزرگ و اصلی با عنوان سکونت، فعالیت، مختلط و فضای سبز و 55 زیر پهنه تقسیم کرده است.
همین تقسیم‌بندی نشان می‌دهد که پهنه‌بندی اراضی شرایط ارزیابی و بررسی بسیاری از مسائل را با توجه به‌خصوصیات جغرافیایی و سرزمینی تهران مهیا می‌کند و امکان توسعه و رشد متوازن همه پهنه‌ها را میسر خواهد کرد.طبیعی است که مدیریت شهری به‌دنبال رشد پایدار و متوازن همه پهنه‌ها باشد و از این رهگذر اگر دارایی‌های شهروندان ارزش افزوده‌ای پیدا کند نه تنها جای نگرانی نیست بلکه جای خوشحالی است ولی اینکه ارزش‌گذاری بناها و ساختمان‌ها براساس پهنه باشد نیازمند زمان و اجرای طرح است. در طول یکصد‌سال گذشته ما شاهد تفاوت ارزش اراضی در شیب جغرافیایی شمال به جنوب تهران بوده‌ایم که باید با کمک به مناطق جنوب در ایجاد فرصت‌های نسبتا مساوی با شمال تلاش کنیم. مدیریت شهری در دوره جناب آقای قالیباف تلاش می‌کند برخورداری از امکانات را در همه نقاط کلانشهر تهران به نسبت عادلانه تقسیم کند که همین امر به نزدیک شدن ارزش املاک تا حدودی کمک خواهد کرد. اکنون به لحاظ میانگین نرخ بنا در غرب تهران با شمال تهران تفاوت قابل توجهی وجود ندارد و این نزدیکی نرخ در واحد متری در مدیریت شهر معنادار است و نشان می‌دهد که توسعه فضاهای شهری سالم و با طرح و نقشه مشخص گرایش به استفاده از مناطق را که روزی چندان مورد توجه نبود تقویت کرده است، در نتیجه به ارزش آنها نیز افزوده شده است.
- طرح تفصیلی جدید شهر تهران تنها یک طرح شهرسازی نیست، بلکه الگوی زیست‌پذیری تهران را تغییر خواهد داد؟
من در سؤال قبلی هم اشاره‌وار گفتم که در طرح تفصیلی فقط بحث کالبد شهری مدنظر نیست. بهبود زیست شهری مظروف این شهر یعنی شهروندان هدف اساسی اینگونه طرح‌هاست. نقشه تفصیلی تهران دارای لایه‌های مختلفی است که اگر چه ظاهرا ناظر و راجع به کالبد شهر است ولی بهبود و ارتقای شاخصه‌های کالبدی به‌طور حتم در ارتقای شاخصه‌های زندگی شهری مؤثر است؛ مثلا در یک لایه این طرح به معابر شهری پرداخته شده است که معابر تا 6 متری را دربر می‌گیرد. اگر ما موفق به ساماندهی همین معابر شویم حتما در روحیه شهروندان و بهبود زندگی شهری مؤثر است. اگر شهروند ما از معابر مناسب و تمیز، فضای سبز، تجهیزات شهری و پارکینگ به اندازه کافی برخوردار باشد قطعا در روحیه، نشاط و شادابی او مؤثر خواهد بود و این امر خود منجربه زندگی با شاخصه‌های پذیرفته شده سلامت شهروندان در دو بعد جسمی و روانی خواهد شد.
- به‌نظر می‌رسد هنوز ابعاد طرح تفصیلی جدید شهر تهران برای شهروندان روشن نیست.
باید با اطلاع رسانی وسیع مردم را مطلع کرد و این وظیفه رسانه‌هاست که با انجام گفت‌وگو با مدیران و کارشناسان ابعاد مختلف طرح را مورد بررسی قرار دهند و اهداف و جزئیات طرح را تبیین کنند. در مورد تأثیر این طرح در زندگی روزمره در سؤال قبلی تا حدی توضیح دادم. زندگی روزمره چیست؟ در شهری مانند تهران زندگی روزمره یعنی حضور در فضاهای کالبدی شهر، استفاده از امکانات شهری، ماندن در ترافیک، دسترسی داشتن به جای توقف اتومبیل، استفاده از بوستان‌ها و تفرجگاه‌ها، داشتن سرپناه مناسب و ایمن، دسترسی آسان به مراکز خرید و خدمات، فرصت گذران زندگی در واحدهای فرهنگی و اجتماعی و اجتناب از استرس و اضطراب، همه این موارد زندگی روزمره شهروندان را به نوعی به‌خود معطوف می‌کند. حال اگر طرح جامع و تفصیلی بتواند بر بهبود این موارد تأثیر بگذارد که حتما تأثیر می‌گذارد یعنی زندگی روزمره مردم نیز دچار تغییر و دستخوش تحول خواهد شد. این طرح در مورد بهسازی و بازسازی شهر تهران و به‌ویژه بافت‌های فرسوده، ارتقای کیفیت زیست و رفاه شهر، حفاظت از میراث طبیعی و تاریخی و توسعه فضاهای عمومی و گردشگری را مورد تأکید قرار داده است. هر یک از این اهداف اگر محقق شود به‌طور طبیعی در زندگی روزمره مردم و شهروندان نقش مثبت خواهد داشت.
- این طرح آیا توان ساماندهی شهر تهران را دارد؟
هر طرحی قطعا مزایا و معایبی دارد. ما به‌صورت صددرصد نمی‌گوییم که با اجرای طرح تفصیلی مدینه فاضله تهران ایجاد می‌شود. ما به‌عنوان مدیریت شهری موظف هستیم با استفاده از ظرفیت علمی و فناوری‌های جدید در جهت مدیریت علمی شهر با استانداردهای بالا در سطح بین‌المللی مباحث شهری را طراحی و مدیریت کنیم.استفاده از تجربیات کلانشهرهای دیگر که به توفیقاتی فراوان در اداره کلانشهرها دست یافته‌اند ما را امیدوار می‌کند که با اجرای این طرح به نابسامانی تاریخی مدیریت شهری پایان دهیم. ولی همانطور که گفتم این به معنای غیرقابل تغییر بودن طرح نیست بلکه با پیشرفت فرایند اجرا شاید نیاز به بازبینی در جهت بهینه‌سازی آن باشد.
به‌هرحال بسیار امیدواریم که با این طرح ساماندهی بخشی از امور تحقق یابد؛ مثلا در چارچوب این طرح از امسال صدور مجوز
هر نوع ساخت و ساز در شهر تهران براساس ضوابط این طرح امکان پذیر خواهد بود و مناطق 22گانه موظف به رعایت این اصول و ضوابط خواهند بود.
در طرح تفصیلی که تهران به 4 پهنه «سکونت» مختلط، فضای سبز و فعالیت تقسیم شده یکی از مسائل مهم که بحث سکونت است در این طرح به‌گونه‌ای پیش‌بینی شده است که مجوز برای کاربری مسکونی با تراکم 2 طبقه تا نهایت 6 طبقه صادر می‌شود و برای مناطق ویژه و بلند مرتبه‌سازی با شرایط خاص و در نظر گرفتن شرایط ویژه که در طرح مضبوط است مجوز صادر خواهد شد. همین یک مورد می‌تواند هویت شهری را که تهران از آن رنج می‌برد ساماندهی کند و این خود کم کاری نیست. همانطور که قبلا هم گفتم ساماندهی منظر و سیمای شهری به هویت‌یابی شهر کمک خواهد کرد و نظم و ترتیب در بخش سکونت جای پریشانی و آشفتگی را خواهد گرفت. امیدوارم که شهروندان عزیز از اجرای این طرح بهره‌مند شوند و در زندگی آنان تأثیر مثبت داشته باشد. رضایت شهروندان سرمایه پایان ناپذیر مدیریت شهری است که توفیق هر مدیریتی در گرو آن است.
