قمصر، شهر گل محمدی و پایتخت گل و گلاب ایران در 27 کیلومتری کاشان قرار دارد. دره سرسبز و زیبای این شهر، هر بهار، پذیرای هزاران گردشگر داخلی و خارجی است. آنچه این شهر را به مقصدی برای گردشگران تبدیل کرده است تنها گلستانهای آن نیست، چشم‌اندازهای طبیعی زیبا و هوای پاک و کوهستانی آن نیز مزید بر علت شده است. به طور طبیعی، انتظار میرود که ساکنان چنین منطقه‌ای با سرعت بیشتری از مزایای توسعه‌یافتگی برخوردار شوند و دست‌کم قمصر شهری بسامان و پررونق باشد، اما آنچه در این سال‌‌ها بیشتر می‌توان مشاهده کرد کوچ شهروندانی است که هر روز گیوه‌های هجرت را برمی‌‌کشند و به سوی کاشان سرازیر می‌شوند. حال پرسش این است که چرا قمصر به این حال و روز افتاده است و آیا ادامه این روند از آن شهری فراموش شده و منزوی نخواهد ساخت؟
قمصر که از دیر باز به عنوان قصبه و روستایی مرکزی در منطقه کوهستانی کاشان شناخته میشد از سال1336 به شهر تبدیل و شهرداری در آن تأسیس شد. البته تا قبل از انقلاب اسلامی فعالیتهای شهرداری قمصر به کارهای مختصری نظیر خدمات شهری اولیه خلاصه میشد و عملاً طرح‌های عمرانی مؤثری به اجرا در‌نمی‌آمد، اما بعد از انقلاب و از سالهای 59 به بعد فعالیتهای شهری در قمصر گسترش یافت.
بخش قمصر دارای 2شهر قمصر و «جوشقان و کامو» و شامل 7 روستا به نام‌‌های الزگ، کلوخ، قزاآن، قهرود، جوینان، حسین‌آباد و مسلم‌آباد است.بر اساس سرشماری سال75 جمعیت شهر قمصر بدون احتساب روستاهای آن 3948نفر بود، در حالی که این رقم 10سال بعد، یعنی در سال85 به 3667 نفر رسیده است. این کاهش با احتساب نرخ رشد جمعیت در کشور به روشنی از حقیقت تلخ مهاجرت ساکنان حکایت میکند. پیش از آنکه بررسی کنیم چه عامل یا عواملی باعث شده است تا این اتفاق رخ دهد، باید ببینیم داشته‌های قمصر از امکانات آموزشی، اداری، خدماتی، حمل‌ونقل و تجهیزات شهری چیست؟
بی تردید از شهری که بیش از 5 دهه قدمت دارد انتظار میرود که اکنون بسیاری از زیر‌ساخت‌‌هایش تکمیل و بیشتر سرانه‌‌هایش تأمین شده باشد، اما نگاهی گذرا به قمصر واقعیت دیگری را حکایت میکند.
برای نمونه فهرست واحدهای دولتی در قمصر در اداره های ثبت اسناد، دارایی، مخابرات، آب، برق، گاز، نمایندگی آموزش و پرورش، مرکز بهداشت و چند بانک خلاصه میشود. در 2 سال اخیر نیز شعبه‌‌ای از دانشگاه پیام‌نور و پژوهشکده اسانس وابسته به دانشگاه کاشان در آن شکل گرفته است.
کمبودهای آموزشی
شهردار قمصر که خود نیز بومی منطقه است در بیان علل مهاجرت از قمصر، ابتدا از کمبودهای آموزشی نام می برد و میگوید: « امکانات قمصر تا مقطع راهنمایی خوب است ، اما به محض ورود دانش‌آموز به مقطع دبیرستان، نبود تنوع در رشته‌های مقطع متوسطه خانواده‌ها را برای سهولت در تحصیل فرزندان‌شان ناگزیر میکند که از این شهر کوچ کنند.»
وحید فرخ‌تبار که خود زمانی برای تحصیل از زادگاهش مهاجرت کرده، میافزاید: «این اتفاق در دو دهه قبل برای من و همکلاسی‌هایم رخ داد و همچنان ادامه دارد، زیرا هنوز آموزش و پرورش در این باره چاره اساسی نیندیشیده است.»
فاطمه باخدا از کارکنان بخشداری قمصر نیز این کمبود را تأیید میکند و میگوید: «آموزش و پرورش از اداره‌های مادر و تأثیر‌گذار در هر شهر به‌‌شمار میرود، اما در قمصر فقط به یک نمایندگی از این اداره بسنده شده است.» وی اضافه میکند:« من نیز به‌دلیل همین کمبودهای آموزشی به همراه همسر و فرزندانم از قمصر به کاشان رفتیم تا حداقل فرزندانم از آموزش با کیفیت‌تری برخوردار باشند.»
درد بیکاری
شهردار قمصر دلیل دیگر مهاجرت از قمصر را، نبود شغل ذکر می‌داند و میگوید: «تا چند‌وقت پیش تنها شغلی که در این شهر برای جویندگان کار وجود داشت، کشاورزی و تهیه خشکبار بود و از آنجا که بسیاری از جوانان مهاجرت کردند، جمعیت مانده در شهر با پیر سنی مواجه شد و به دلیل دشواری کار کشاورزی کم‌کم باغها خشک شدند چرا که دیگر فرزندان شغل پدر را دنبال نمی‌کردند و از این رو نبود نیروی انسانی کافی به تخریب باغها سرعت بخشید.»
عبدالله عزیززادگان از اعضای شورای اسلامی شهر قمصر نیز در این باره میگوید: «در قمصر به‌دلیل وضع زیست‌محیطی و اقلیمی خاص، امکان ایجاد هر شغلی وجود ندارد. برای نمونه در کوه‌‌های اطراف قمصر زمینه ایجاد بهره‌برداری از کارخانه سیمان، وجود دارد، اما از آنجا که راه‌‌‌اندازی چنین کارخانه ای با فضای سبز شهر منافات دارد ناگزیر باید صرف‌نظر کرد.»
نماینده مشترک با نطنز
عضو شورای شهر قمصر مشکل دیگر این شهر را حوزه انتخابیه مشترک با شهرستان نطنز می‌داند و میگوید: «این وضع سبب ناکامی قمصر در جذب اعتبارات و سرازیر شدن بیشتر اعتبارات به سوی نطنز شده است.» وی میگوید: «یکی از دغدغه‌های این شهر داشتن نماینده مشترک با شهرستان نطنز و بادرود در مجلس شورای اسلامی است. این در حالی است که قمصر از نظر تقسیمات کشوری جزو شهرستان کاشان است و نطنز برای خود شهرستانی جداست. »عزیز زادگان میافزاید: «اخیرا ً طوماری تهیه کرده و به وزارت کشور ارائه داده‌ایم تا حوزه انتخابیه و نماینده‌ای مستقل داشته باشیم یا حداقل از نطنز جدا و به کاشان ملحق شویم.»
جاذبه‌های شهر مادر
شهردار قمصر در بیان دیگر عوامل مهاجرت از قمصر، به جاذبه‌های شهر مادر اشاره میکند و میگوید: «جاذبه‌های کاشان در نزدیکی قمصر با داشتن امکانات رفاهی، تفریحی و آموزشی و نیز سهولت در رفت‌وآمد باعث شده است تا ساکنان قمصر در کاشان خانه و زندگی جدیدی به پا کنند.» به گفته وی، افزایش ناگهانی قیمت زمین پس از سال79 نیز روند مهاجرت را تسریع کرد، زیرا در این سال به دنبال برپایی جشنواره گل و گلاب و مطرح شدن نام قمصر در مطبوعات و رسانه‌ها، قیمت زمین ناگهان چندین برابر شد و بیشتر مردم با فروش زمین و باغها زمینه مهاجرت را فراهم دیدند. وی میافزاید: «بودجه شهرداری در سال78 که حدود 60میلیون تومان بود و در سالهای بعد به دلیل افزایش کاذب قیمت زمین، بودجه شهرداری به تدریج افزایش یافت و با رقم‌‌هایی چون 1/5 تا 5 /2میلیارد تومان بسته شد.»
شهری فصلی
قمصر اکنون بیشتر شهری فصلی است تا دائمی، چراکه رونق جمعیت را در 6ماهه نخست سال که فصل گل و گلابگیری است، می‌توان دید و نیمه دوم سال به شهری خاموش و تا حدی خالی از سکنه تبدیل می شود. به گفته شهردار قمصر بخشی از افزایش موقتی جمعیت شهر مربوط به کاشانی‌هایی است که در قمصر زمین خریده‌‌‌اند یا ویلا ساخته‌‌اند. اکنون در قمصر 150 ویلا وجود دارد که بیشتر حالت ییلاقی دارد و مالکانشان نه قمصری هستند و نه اقامت دائم در شهر دارند.
کسی برنمی‌گردد
عزیززادگان، عضو شورای اسلامی شهر قمصر، در پاسخ به این سؤال که آیا امکان دارد روزی مهاجران قمصری به شهر خود بازگردند، میگوید: «دیگر کسی به قمصر بر نمی‌گردد، چرا که در این شهر امکانات به‌حدی نیست که جوابگوی نیاز مهاجران باشد و از سوی دیگر در قمصر کار چندانی وجود ندارد.» وی نیز تأکید میکند جمعیتی که بهار و تابستان در قمصر دیده می شود مربوط به قمصری‌ها نیست و اضافه میکند: «اکنون قمصر شهری 72 ملت شده است و همه جور فرهنگی را می‌توان در آن دید؛ چون یکدست نیستند، همبستگی و وحدت هم نیست تا برای پیشبرد و توسعه شهر تلاش کنند.» عزیززادگان میافزاید: «با توجه به‌وجود بستر کشاورزی و فضاهای موجود در قمصر، اداره کشاورزی بیشترین فعالیت‌‌ها را می‌تواند در این شهر انجام دهد، ولی ببینید فعالیت این اداره و میزان توجه آن به این شهر چه اندازه است؟ یکی از مشکلات اساسی و جدی شهر قمصر مشکل آب است و با اینکه پرورش گل محمدی نیاز چندانی به آب ندارد، ما هنوز در افزایش سطح زیرکشت گل‌محمدی، رشدی نداشته‌ایم.
چند راهکار
بخشدار قمصر در توضیح مشکلات و چالش‌های این بخش معروف کشور که منجر به مهاجرت از آن شده است، ابتدا از کمبودهای آموزشی نام می‌برد و میگوید: «وسعت شهر قمصر ایجاب میکند که اداره آموزش و پرورش در بخش برای پیگیری امور دایر شود.»
وی در بخش دیگری از سخنانش درباره راهکارهای بازگشت مهاجران به قمصر تأکید میکند: «با توجه به اینکه بخش قمصر در زمینه برداشت گل و تولید عرقیات گیاهی از سابقه طولانی برخوردار است، ارائه تسهیلات سهل‌الوصول، نیز خدمات مورد نیاز گلابگیران و کشاورزان منطقه که تعدادشان نیز کم نیست خودبهخود منجر به برگشت مهاجران میشود.»
رضوی برداشت قابل ملاحظه میوه در بخش قمصر به‌ویژه در روستاهای جوینان و قهرود را یادآور میشود و میافزاید: «چنانچه در زمینه تولید، فراوری، بسته‌بندی و صادرات این محصول به کشاورزان بخش، مساعدت و کارگاه‌های مورد نیاز ساخته شود، به‌طور قطع اشتغال خوبی ایجاد میشود که زمینه برگشت جمعیت را به‌دنبال خواهد داشت.»
بخشدار قمصر با توجه به مشکل آب در منطقه از مسئولان شهرستان کاشان و استانداری کرمان می‌خواهد اعتبارات بلاعوض برای اجرای سامانه‌های آبیاری مکانیزه کشاورزی و اصلاح باغها را افزایش دهند.»
از سوی دیگر شهردار قمصر نیز از تدوین طرح جامع شهری قمصر با چشم‌اندازی 15ساله خبر می‌دهد و میگوید: «در این برنامه تلاش میشود گردشگری در قمصر از 2 فصل به 4 فصل سال افزایش یابد و مدت اقامت گردشگر نیز به بیش از یک روز برسد.»
فرخ‌بار در ادامه خاطرنشان میکند که ویژگی گردشگری قمصر تنها گلستانهای آن نیست بلکه جاذبه‌های تاریخی و طبیعی دیگری در این منطقه وجود دارد که ازجمله آنها می‌توان از دره فرفهان، چشمه‌آب‌گرم معدنی صالح و بناهای تاریخی با معماری سنتی همچون خانه‌احسانی‌ها، خانه‌ذاکری‌ها، خانه‌رفوئی‌ها، خانه‌خاتون، مسجدجامع با چنار تنومندش، مسجد امام‌حسن(ع) با محراب و گچبری منحصر‌به‌فرد و کاروانسرای عباسی نام برد.
به گفته شهردار قمصر در این برنامه باغ و سفرخانه در کنار هم دیده شده است، به این مفهوم که گردشگر افزون بر بازدید از این باغ و مشاهده شیوه گلابگیری سنتی، بتواند از سفره‌خانه موجود در باغ استفاده و نیاز غذایی خود را برطرف سازد،
همچنین در همانجا خرید گلاب و دیگر عرقیجات را انجام دهد.
شهردار قمصر با بیان اینکه قمصر در آینده با مشکل جدی آب روبه‌رو است، میافزاید: «شهرداری با ساخت استخر ذخیره آب 165هزار مترمکعبی، تلاش میکند این مشکل را رفع کند.» وی تأکید میکند: «در برنامه طرح جامع به‌دنبال ایجاد مشاغلی هستیم که تولید ثروت کند که این کار خودبهخود باعث میشود قمصری‌ها به شهر خود برگردند.»
