شکل‌گیری این مجموعه را می‌توان انعکاس تضادهای امنیتی کشورهایی دانست که ایران را به‌عنوان تهدید امنیت ملی خود تلقی می‌کنند.محوریت چنین مجموعه‌ای را عربستان سعودی شکل داده است. تضادهای عربستان با ایران نه‌تنها ماهیت ژئوپلیتیک دارد بلکه می‌توان انعکاس آن‌را در رقابت‌های ایدئولوژیک نیز مورد ملاحظه قرار داد.
هویت شیعیان به‌عنوان مسلمانان فراموش‌شده جهان عرب را عربستان سعودی و برخی دیگر از کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس به‌عنوان تهدیدی برای خود تلقی می‌کنند. براساس چنین نگرشی تضادهای جدیدی در روابط کشورهای یاد شده با ایران به‌وجود آمده است.
تاکنون در بیانیه‌های مربوط به اجلاسیه شورای همکاری خلیج‌فارس از ایران به‌عنوان کشور متجاوز به سرزمین‌های عربی نام‌برده شده است؛ درحالی‌که در گزارش پایانی اجلاسیه آوریل 2011 از ایران به‌عنوان حامی گروه‌های هویت‌گرای شیعه در خلیج‌فارس انتقاد به‌عمل آورده‌اند.
اتخاذ چنین مواضعی را می‌توان ناشی از رکود دیپلماتیک ایران در برخورد با تجاوز نظامی عربستان به بحرین، حمایت عربستان از علی عبدالله‌صالح در یمن و همچنین اقدامات تهاجمی آن کشور در برخورد با شیعیان عربستان دانست. در عصر موجود هویت‌گرایی، مرکز اصلی تحرک گروه‌های سیاسی در خاورمیانه محسوب می‌شود. زمانی‌که نیروهای نظامی عربستان سعودی مبادرت به سرکوب شیعیان بحرین کردند با واکنش جدی از سوی ایران روبه‌رو نشدند، زمانی که نشانه‌هایی از رکود دیپلماتیک وجود داشته باشد، طبیعی است که کشورهایی همانند آمریکا و عربستان مبادرت به محکوم‌سازی ایران کنند. ایران مرکز ایدئولوژیک الهام‌بخش جهان اسلام است.
بنابراین باید ساخت‌های دیپلماتیک، امنیتی و راهبردی از نقش هویتی ایران حمایت به‌عمل آورند. در غیر این‌صورت کشورهای مهاجم همانند عربستان و آمریکا نه‌تنها به گسترش‌گرایی امنیتی و سرکوب گروه‌های هویتی ادامه می‌دهند بلکه در توجیه چنین اقداماتی ایران را نیز به‌عنوان سوژه امنیتی متهم می‌سازند. برای مقابله با چنین فرایندی، گزینه‌ای جز تحرک، واکنش بموقع و حتی اقدامات پیشگیرانه وجود نخواهد داشت.
* استاد دانشگاه تهران
