یکی از مهم‌ترین تحولات در حوزه روابط دوجانبه ایران و روسیه، به رأی مثبت روسیه به قطعنامه 1929 شورای امنیت در مورد تحریم ایران مربوط می‌شود. همراهی روسیه با غرب در تصویب قطعنامه چهارم شورای امنیت در مورد اعمال تحریم‌‌های گسترده‌تر علیه ایران که در 19خرداد به تصویب شورای امنیت رسید، اسباب دلخوری ایران را فراهم کرد و واکنش‌‌های تند مقامات ایران به این اقدام روسیه را در‌پی داشت؛ به نحوی که برای نخستین بار شاهد بودیم که مقامات ایران به شدت این رفتار روسیه را مورد انتقاد قرار دادند.
تصویب قطعنامه 1929، مسائل دیگری را هم به‌دنبال داشت. ازجمله اینکه بعد از تصویب این قطعنامه دیمیتری مدودف رئیس‌جمهور روسیه به صراحت با استناد به این قطعنامه اعلام کرد که مسکو تحویل سامانه دفاع موشکی موشک‌‌های «اس۳۰۰ » به ایران را متوقف می‌کند. این تصمیم با وجود قرارداد ایران و روسیه در سال1384 در مورد فروش این سامانه موشکی به ایران، ضربه دیگری به روابط ایران و روسیه وارد کرد و واکنش‌هایی را نیز از سوی ایران به‌دنبال داشت که سردی روابط دوجانبه را بیش‌از‌پیش نمایانگر شد. علاوه بر این، در سال 89 بحث راه‌اندازی نیروگاه بوشهر از مسائل مهم در روابط دوجانبه ایران و روسیه بود، چرا که تصور می‌شد که در این سال این نیروگاه راه‌اندازی و برق تولیدی آن وارد مدار شود. روسیه در اواخر سال 88 اعلام کرده بود که نیروگاه اتمی بوشهر در بهار سال 1389 راه‌اندازی خواهد شد. با وجود ایران ولادیمیر پوتین، نخست‌وزیر روسیه در بهار 89 از راه‌اندازی نخستین راکتور نیروگاه اتمی صلح آمیز بوشهر در اواخر تابستان 89 خبر داد.
با وجود این، به‌دلیل مشکلاتی که به وجود آمد باز هم شروع به کار نیروگاه به تاخیر افتاد. در مورد علت این تعویق ابتدا بحث ویروس «استاکس نت» مطرح شد و بعد هم اعلام شد که به دلایل فنی دیگری راه‌اندازی نیروگاه بوشهر به تعویق افتاده است.
در ارزیابی روابط ایران و روسیه بسیاری از کارشناسان، این روابط را با روابط روسیه و آمریکا مرتبط می‌دانند. به بیان دیگر با توجه به نوع روابطی که میان آمریکا و روسیه در چند سال اخیر در حال شکل‌گیری بوده است بر روابط ایران و روسیه تأثیر منفی گذاشته است. استراتژی‌ای که دیمیتری مدودف در این چند سال دنبال کرده، احیای روابط با آمریکا بوده است و آمریکایی‌‌ها هم علاقه‌مندی خود را به این روابط نشان می‌دهند و اوباما در این مسیر گام‌‌های جدی برداشته است.
بسیاری از کارشناسان معتقدند این بازسازی روابط روسیه و آمریکا، تأثیرات منفی‌ای بر روابط ایران و روسیه داشته است و اتفاقاتی که در 2 سال گذشته رخ داده است را نیز نشانه‌‌های آن می‌دانند. هر چند نمی‌توانیم تأثیر نوع روابط روسیه و آمریکا را بر روابط روسیه با ایران نادیده بگیریم، با این وجود به اعتقاد من در کنار آن باید به این نکته توجه کرد که روسیه در ارتباط با ایران همیشه با دست باز برخورد کرده است.
از آنجا که نیاز یک طرفه ایران به روسیه وجود داشته، آنها با دست باز عمل کرده‌اند و در این یکی دو سال اخیر نیز بر همین مبنا رفتارهای خود را در قبال ایران شکل داده‌اند. این دست‌باز به این معنی است که آنها هر موقع هر کاری خواسته‌اند، کرده‌اند. به این معنا که استراتژی روسیه در مقابل ایران در لحظه و زمان شکل می‌گیرد. اینگونه نیست که روس‌ها استراتژی درازمدت و حتی میان‌مدتی در مورد رابطه با ایران داشته باشند، بلکه حسب شرایط تصمیم می‌گیرند که با ایران چه برخوردی داشته باشند.
از این رو است که هر زمان که بخواهند، قراردادی را منعقد و ملغی می‌کنند. آنها هیچ مانعی در روابط خود با ایران احساس نمی‌کنند. روسیه هیچ مانع حقوقی، هنجاری و سیاسی برای خود در قبال ایران قائل نیست. از این رو است که در لحظه هر چه که بخواهد انجام می‌دهد. می‌توان گفت که این ویژگی روابط ایران و روسیه در سال 89 کاملا واضح و آشکار بوده است.
به‌دلیل این ویژگی که روس‌ها در لحظه و برحسب شرایط در مورد رفتار با ایران تصمیم می‌گیرند چندان نمی‌توان از یک نوع روابط رو به رشد و یا رابطه در حال افول در سال 1390 سخن گفت. به هر حال تحولاتی که در خاورمیانه رخ داد و در حال وقوع است و دولت‌‌هایی که در آینده در این کشورها روی کار خواهند آمد، عاملی است که می‌تواند برروابط روسیه و آمریکا از یک‌سو و روابط روسیه و ایران از سوی دیگر تأثیرگذار باشد.
محتمل است با توجه به سقوط برخی دولت‌‌های غرب‌گرا در منطقه نظیر مصر و تونس، شرایطی ایجاد شود که روسیه بخواهد از رابطه خود با ایران استفاده کند تا تأثیرگذاری بیشتری در خاورمیانه داشته باشند. از سوی دیگر می‌توان این وضعیت را در نظر گرفت که روس‌ها احساس می‌کنند اگر بهای بیشتری به ایران بدهند، دست ایران در منطقه بازتر خواهد شد و در آینده مشکل بیشتری برای آنها ایجاد خواهد کرد.
این شرایط آینده است که تعیین می‌کند روس‌ها منافع خود را در ارتباط با ایران در هر لحظه چگونه تعریف می‌کنند و بر اساس آن چگونه عمل می‌کنند. این نوع نگاه مشکلی است که همیشه گریبانگیر روابط دوجانبه بوده است و به‌نظر نمی‌رسد در سال آینده نیز تغییر کند. بنابراین در ارتباط با چشم‌انداز روابط دوجانبه در سال 90 به‌نظر می‌رسد روابط ایران با روسیه نه این قدر بد می‌شود که برای دو کشور مشکل ایجاد شود و نه‌این‌قدر خوب می‌شود که بتوانیم از روابط پایدار و با ثبات در مورد روابط دو کشور صحبت کنیم.
در ارتباط با بحث نیروگاه بوشهر و اینکه آیا در نهایت این نیروگاه در سال پیش‌رو‌راه‌اندازی خواهد شد یا خیر باید اشاره کنم که پیش از اینکه میله سوخت وارد قلب نیروگاه شود ذکر کرده بودم که روس‌ها تا جایی که بتوانند این موضوع را به تاخیر می‌اندازند ولی پس از تحویل میله‌‌های سوخت، به‌نظر می‌رسد که روسیه دیگر نمی‌تواند با بهانه‌‌های قدیمی این کار را به تاخیر بیندازد. تا پیش از آن روس‌ها بحث‌های اقتصادی و فنی را دلایلی ذکر می‌کردند که مانع از تکمیل نیروگاه بوشهر می‌شود. این بهانه‌‌ها تا حدی قابل پذیرش بود.
بعد از گذشت مدت زمانی روس‌ها مجبور شدند که یک گام به پیش بردارند و میله‌‌های سوخت را تحویل دادند. در واقع روس‌ها در این پروژه در هر فرایندی تاخیرات خود را خواهند داشت. اینکه این تاخیرات چند سال طول بکشد بستگی به موضوع دارد. من فکر می‌کنم بحث فنی را نمی‌توانند زیاد طولانی کنند. به‌هر حال بهانه‌‌هایی که در حال حاضر ایجاد شده مبنی بر اینکه موتور خنک‌کننده مشکل داشته و یا اینکه استاکس نت ضربه‌‌هایی وارد کرده تاریخ مصرف مشخصی دارد و نهایتا روس‌ها مجبورند برای اینکه سابقه بدی از خود در این زمینه به جای نگذارند نیروگاه را تکمیل کنند، با این وجود تا جایی که امکان داشته باشد تاخیر خواهند داشت. بنابراین من فکر می‌کنم سال 90 شاهد این باشیم نیروگاه بوشهر راه‌اندازی شود و برق تولیدی آن وارد مدار شود.
محمود شوری- کارشناس مسائل روسیه
