برای نمونه آنکه خشکسالی، دریاچه هامون، بزرگ‌ترین زیستبوم آبی این منطقه را خشکانده است و اکنون بسیاری از مردمانی که معیشت‌شان وابسته به این تالاب بوده ناگزیر، به حاشیه‌نشینی شهر‌ها روی آورده‌اند و بسیاری نیز برای گذران زندگی مشاغل کاذب را برگزیده‌اند. چند سالی است که پدیده گردوغبار به این مشکلات دامن زده است. آنچه در پی می‌آید در واقع تصویری است از تبعات خشکسالی بر سیستان و بلوچستان.
حدود 33درصد سطح استان سیستان و بلوچستان را بیابان و شنزار تشکیل می‌دهد که وسعتی معادل 6میلیون و 300هزار هکتار را شامل می‌شود.
از این سطح بیش از 316هزار هکتار آن دارای شدت فرسایش بادی زیاد و بیش از 634هزار هکتار آن دارای شدت فرسایش بادی متوسط است که لازم است اعتبارات ویژه به این استان تخصیص داده شود.
تاکنون با انجام بررسی‌های کارشناسی، 27 کانون بحرانی فرسایش خاک در سطح بیش از یک میلیون هکتار از مساحت استان شناسایی شده است.
این پهنه‌ها با چنین شرایط اقلیمی، دارای طبیعتی شکننده، در معرض خشکسالی و بیابانی شدن هستند که منطقه کم آب سیستان در استان سیستان و بلوچستان نمونه‌ای واقعی از فرسایش بادی در کشور است و رهاورد آن توفان‌های عظیم شن‌های روان است.در سیستان میانگین بارندگی کمتر از 60میلی‌متر در سال است که این شرایط جوی نقش بسزایی بر فرسایش خاک، افزایش ریزگردها و توسعه بیابان در منطقه داشته است.
محدودیت‌های ویژه اکولوژیکی و طبیعی نظیر کمی و نامنظم‌بودن ریزش‌های جوی، درجه حرارت بالا، متوسط تبخیر سالانه 4هزار میلی‌متر، فقر پوشش گیاهی و بادهای فرساینده مانند باد 120روزه سیستان، موجبات فرسایش شدید خاک را فراهم می‌آورد.
باران شن‌های روان
بادهای موسوم به 120 روزه که این سال‌ها بعد از خشکسالی‌های چندین ساله به تعداد روزهای بیشتر از 120روز ادامه می‌یابد، جاری شدن شن‌های روان در خانه و کاشانه و زندگی مردم و ده‌ها مشکلات و خسارت دیگر تنها بخش‌هایی از مشکلات مردم سیستان است. تورج همتی، مدیرکل محیط‌زیست استان سیستان و بلوچستان می‌گوید: «بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که همواره منشأ توفان‌های منطقه سیستان به‌ویژه بادهای 120روزه، تالاب بین‌المللی هامون بوده است. در عین حال بررسی‌های کارشناسی و مشاهدات میدانی حاکی از آن است که تداوم خشکسالی‌های اخیر و سرعت باد و شدت غلظت گرد و خاک، کانون‌های بحرانی جدیدی را در منطقه به‌وجود آورده است».
اما در این میان نکته ظریفی از دید این مسئول محیط‌زیست پنهان می‌ماند و آن اینکه درست است خشکسالی امان استان را بریده اما عامل اصلی خشک‌شدن هامون رعایت نکردن حقابه این زیستبوم ارزشمند از سوی افغان‌هاست. مدت‌هاست که مسئولان محیط‌زیست از تلاش برای مجاب کردن افغان‌ها برای رعایت حقابه هامون سخن می‌گویند اما هنوز در این باره اقدام کارسازی صورت نگرفته است.
همتی می‌افزاید:«با ادامه این شرایط اثری از نیزارهای تالاب هامون به‌جا نخواهد ماند و تبعات زیانبار متعددی این منطقه را همچنان تهدید می‌کند. توفان شن، گردوغبار، خشکسالی، پیشروی بیابان، گسترش بیماری‌های تنفسی و خسارت‌های فراوان دیگر ازجمله مشکلات عمده فرسایش خاک و خشکسالی در استان به‌ویژه سیستان است که سال‌ها مردمان این منطقه را درگیر کرده است».
اما تنها بادهای 120روزه امان شهروندان سیستان و بلوچستان را نبریده بلکه آنچه براین معضل دامن می‌زند غلظت گردوغبار در منطقه است؛ «وزش توفان گرچه به‌نظر می‌رسد با زندگی مردم سیستان آمیخته شده اما معضل آلودگی هوا و افزایش غلظت گرد و غبار به 33 برابر استاندارد جهانی نشان داد که شرق کشور و استان سیستان و بلوچستان نیز با مشکلات بهداشتی روبه‌رو هستند و باید برای این مشکلات اساسی چاره‌اندیشی کرد.»
به گفته همتی، اکثر خاک‌های استان سیستان و بلوچستان از جنس «مارن» است. به واقع مارن از 50درصد آهک و 50درصد رس تشکیل شده که فرسایش پذیرترین و حاصلخیزترین خاک شناخته می‌شود. این درحالی است که سرعت باد در سیستان (که باد «لوار» سیستان معروف‌ترین آن بوده است) در کنار تبخیر سالانه 4هزار میلی‌متر بر فرسایش شدید خاک اثر بسزایی داشته است.
مدیرکل حفاظت از محیط‌زیست سیستان و بلوچستان معتقد است: «باتوجه به اینکه حدود 94درصد مساحت استان را عرصه‌های منابع طبیعی ( جنگل یک میلیون هکتار، مرتع 10میلیون و 250هزار هکتار و بیابان 6میلیون و 300 هزار هکتار) دربر می‌گیرد، نهادها و سازمان‌های ذی‌ربط بیش از پیش باید برای مقابله با این مشکلات اهتمام کنند».
او اضافه می‌کند: «این مشکلات سال‌هاست که زنگ خطری را برای زیست‌بوم‌ها و اکوسیستم‌های حیات‌بخش به‌وجود آورده که باید اقدام اساسی و درازمدت به‌صورت کارشناسی برای حل این مشکل و ضایعه طبیعی صورت گیرد».
خشکسالی‌ها بر زمان وزش بادها افزوده است
همتی با اشاره به توفان‌های شدید شن تابستان امسال سیستان تصریح می‌کند: «منشأ توفان‌های اخیر در دو بعد درون‌مرزی «هامون صابری» و برون‌مرزی «کانون‌های بحرانی در کرویدر افغانستان» بوده که کانون بحرانی جدیدی را برای منطقه به ارمغان آورده است. نکته دیگر اینکه خشکسالی‌های یک دهه گذشته این منطقه، نه‌تنها موجب تغییر و توالی پیشرونده و افزایش سرعت توفان و گردوغبار ناشی از آن شده بلکه مدت زمان وزش بادها را نیز از 4ماه به 5 تا 6ماه افزایش داده است».
همتی با تأکید براینکه اقدامات و برنامه‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست و سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری برای کاهش آثار سوء‌خشکسالی در استان و به‌ویژه در کاهش اثرات فرسایش خاک و توفان اثر‌گذار بوده است. می‌گوید: «با اخذ اطلاعاتی از سازمان منابع طبیعی استان فعالیت‌های بیابان زدایی از ابتدای سال84 در استان آغاز شد که سطحی معادل 311هزار هکتار را زیر پوشش تثبیت شن قرار داد. با اجرای بهینه این طرح‌ها ضمن تثبیت شن‌های روان، ریزگردهای ناشی از بادهای موسمی در منطقه سیستان کاهش می‌یابد».
به گفته وی «انجام عملیات بیابان‌زدایی در مناطق حساس و بحرانی در سطح 835هزار هکتار طی یک برنامه 10ساله با اعتبار 400میلیارد ریال از سال 1388، از جمله مصوبات سفر دوم هیأت محترم دولت به استان است که در دستور کار اجرایی قرار گرفته است».
هر چه هست استان سیستان و بلوچستان بزرگ‌ترین استان کشور است؛ استانی که پدیده خشکسالی رمق آن را گرفته است.
