«رومن گیرشمن»، شرق‌شناس، مورخ فرانسوی و نویسنده کتاب «تاریخ ایران از آغاز تا اسلام» وقتی 70سال پیش از غار پیده در شهرستان لالی خوزستان دیدن کرد، ابزارهای سنگی مانند تبر، نیزه و چاقویی را که قدمت آنها 15هزار سال تخمین زده شد را یافت. آثار یافت شده از آن بازدید آنطور که ایسنا گزارش داده اکنون در موزه لوور فرانسه نگهداری می‌شود. به موجب اسناد موجود، نخستین پارچه دستباف ایرانی نیز در همین غار یافت شده است. اکنون غار باستانی پیده به حال خود رها شده و محافظتی از آن صورت نمی‌گیرد. شاید بهتر باشد که بگوییم اکنون تنها بازدید‌کننده یا ساکنان موقت غار باستانی 7هزار ساله در خوزستان همین گروه عشایری هستند که گوسفندان خود را نیز آنجا نگهداری می‌کنند.
غار پیده ارزش زیست‌محیطی نیز داشت. خفاش‌های غار پیده، کار را به آنجا رساندند که محققان محیط‌زیست تجهیزات مدرن خود را برای مطالعه روی این‌گونه از پرندگان همانجا مستقر کنند. ولی آتش‌سوزی در این غار باستانی مرگ خفاش‌های ساکن آن را نیز در اوایل آذرماه امسال رقم زد. مرگ خفاش‌ها البته بهانه‌ای برای بازدید غارنوردان از این یادگار باستانی در خوزستان شد. غارنوردها در بازدیدهای خود از پیده از اینکه پیشینه باستانی این غار مورد توجه قرار نگرفته و محافظت کافی از آن صورت نمی‌گیرد اظهار تأسف کرده‌اند. رسانه‌ها اکنون این پرسش را مطرح می‌کنند که چرا تاکنون از چنین اثر پرارزش باستانی در ایران محافظتی نشده و سازمان‌های متولی مسئولیت‌پذیر نبوده‌اند؟
حمید جهانبخش، مربی غارنوردی که به‌عنوان دامپزشک با عشایر بومی اطراف غار پیده نیز در ارتباط است، پس از آتش‌سوزی در غار پیده در بازدیدی که از محل داشته است درباره آخرین وضعیت این غار گفته است: «این غار باستانی، محل نگهداری گوسفندان عشایر بومی منطقه است. به همین دلیل، تا 20متری درون غار با فضولات حیوانی پوشیده شده است. چندی پیش نیز به‌دنبال آتش زدن بخشی از این فضولات برای گرم شدن چوپان‌ها و متصاعد شدن گاز ناشی از سوختن فضولات، خفاش‌های غار پیده مردند.»
آنها که با مردم بومی منطقه در ارتباط هستند معتقدند که اگر با بومیان پیده، صحبت شود و اطلاعات بهداشتی درباره خطرهای ناشی از تجمیع فضولات حیوانی در غار به آنها داده شود، عشایر و مردم محلی خود برای محافظت و نگهداری بهتر از غار کمک می‌کنند.
آنها این شرط را نیز برای سازمان‌های دولتی می‌گذارند که درصورت احداث مکان‌هایی برای نگهداری از دام عشایر غار پیده تخلیه می‌شود و عشایر می‌توانند این جاذبه باستانی را برای بازدید گردشگران ترک کنند.
جواد نظام‌دوست، رئیس انجمن غارشناسی و غارنوردی ایران نیز به ارزش باستانی غار پیده اشاره کرده و مسئول مستقیم نگهداری از این غار را سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری می‌داند.آنطور که وی می‌گوید: «کارگروه غارنوردی کشور پس از 15سال پیگیری به ریاست سازمان حفاظت محیط‌زیست و دبیری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری شامل نمایندگان اداره جنگل‌ها و مراتع، سازمان نقشه‌برداری، وزارت کشور، وزارت علوم و فناوری، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان تربیت‌بدنی، انجمن‌های مردم‌‌نهاد و نماینده راهبردی رئیس‌جمهوری تشکیل شد. وظیفه این کارگروه نیز، تقسیم غارهای کشور برای حفاظت و نگهداری است که تاکنون توانسته، در چند استان این کار را انجام دهد.»
کارگروه مورد اشاره وی، غارها را به دو بخش باستانی و محیط‌زیستی تقسیم کرده که در این تقسیم‌بندی غار پیده با توجه به مستندات تاریخی، به‌عنوان یکی از نخستین پایگاه‌های سکونت انسان در دوره پارینه‌سنگی شناخته شده و جزو غارهای باستانی به‌شمار می‌رود.
در این تقسیم‌بندی، مسئولیت حفاظت و نگهداری از غارهای باستانی با سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و حفاظت از غارهای محیط‌زیستی نیز برعهده اداره منابع طبیعی و سازمان محیط‌زیست قرار داده شده است.
رئیس انجمن غارنوردی ایران می‌گوید: «سازمان میراث فرهنگی و گردشگری وقتی می‌تواند آثاری را در سطح ملی و جهانی ثبت کند، چرا برای ثبت و حفظ کردن این غار با چنین قدمت تاریخی‌ای که اسناد جغرافیایی و تاریخی آن موجود است و ابزارهای یافته‌شده در آن 15هزار سال قدمت دارند و می‌تواند آغاز زندگی بشر را به تصویر بکشد، اقدامی نمی‌کند»؟!
غار پیده خوزستان در نزدیکی جاده آسفالت قرار گرفته و گردشگران علاقه‌مند می‌توانند به راحتی از این غار بازدید کنند. کارشناسان می‌گویند در صورتی که بی‌توجهی به حفظ و نگهداری غار باستانی پیده ادامه یابد این اثر باستانی با آسیب‌های جدی مواجه می‌شود.
در بهار سال 1949، پروفسور گیرشمن، نخستین بار در ایران بقایایی از انسان عهد هزاره چهاردهم قبل از میلاد را در حفاری غاری در «تنگ پیده» در کوه‌های بختیاری واقع در اطراف لالی کشف کرد. انسان آن زمان نوعی ظرف سفالین ناهموار را که به‌طور ناقص پخته بود به کار می‌برد و ابزارهای ابتدایی شکار را هم ساخته بود. در آن عصر انسان یا در سوراخ‌هایی که در مناطق پردرخت کوه‌ها حفر و به‌وسیله شاخه‌های درختان مسقف، شده بود زندگی می‌کرد یا غالبا در یکی از غارها یا پناگاه‌های سنگی به‌سر می‌برد.
پروفسور گیرشمن پس از یک‌سری حفاری در مسجدسلیمان و حوالی آن، در 25کیلومتری منطقه لالی در محلی به‌نام پیده به غاری برخورد کرد که در آن افرادی بیش از 15هزار سال قبل از میلاد مسیح در آنجا سکونت داشتند. اسکلت‌های آنان روی هم انباشته شده بود و به احتمال قوی، قومی که در نزدیکی غار پیده لالی و در آن سکونت داشتند، از اقوام آریایی ایرانی‌الاصل بودند که در زمان‌های گذشته به‌صورت پراکنده و عشیره‌ای در این سرزمین پهناور می‌زیستند.
به‌طور خلاصه مسجدسلیمان فعلی مقر حکومت‌نشین آریایی‌های ایرانی‌الاصل بود و هر قومی که در خوزستان به حکومت رسید برای نخستین بار در این شهر سکونت داشت. کارشناسان معتقدند در صورتی که اسکلت‌های غار پیده مورد بررسی تاریخی قرار بگیرند امکان رسیدن قدمت آن منطقه به بیش از 15هزار سال نیز وجود دارد.
