این مناطق روزگاری بخش مهم شهر بودند و محل اصلی زندگی، کار و تجارت به حساب می‌آمدند، اما امروزه با گسترش شهر، دگرگونی سبک زندگی و تغییر در شیوه‌های ساخت‌وساز، فرسودگی ساختمان‌ها و تنگی معابر همین بافت‌ها به یکی از مشکلات اصلی مدیریت شهری تبدیل شده اند که آبادانی شهر را به چالش می‌کشند. با این حال کارشناسان، بافت قدیم هر شهر را شناسنامه و هویت تاریخی آن شهر می‌دانند و بر حفاظت و بهسازی آن تاکید می‌کنند.
بافت قدیم بندر بوشهر از 4محله «دهدشتی»، «شنبدی»، «کوتی» و «بهبهانی‌ها» تشکیل شده و به 4 محل معروف است. این محدوده با وجود قدمت و فرسودگی، شیوه معماری خاص و زیبایی دارد که ماندگاری و بهسازی آن، حمایت ویژه مسئولان را می‌طلبد.
بافت قدیم بندر بوشهر با معماری خاصش، ثروت فرهنگی این دیار به‌شمار می‌رود. روزگاری شکوه و جلال ساختمان‌های بوشهر در کنار رونق تجاری و بازرگانی این شهر زبانزد بود. کوچه‌های تنگ و باریک، ساختمان‌های 3 طبقه با درهای 2 لنگه‌ای یا تخته‌ای کوچک و شیشه‌های رنگی که متناسب با جهت وزش باد ساخته شده است، جلوه زیبایی از ابتکار و هنر معماری ایرانیان است که در بافت قدیم بوشهر به چشم می‌خورد.
یکی از ساکنان محله شنبدی، این بافت را در کشور منحصربه‌فرد می‌داند و می‌گوید: «شیوه معماری، همچنین استقرار کنسولگری‌های اروپایی در دوره قاجاریه، بافت قدیم بوشهر را متمایز کرده است.» اسماعیل چاهشوری می‌افزاید: «توسعه پرشتاب شهر بدون توجه به عناصر بومی، همچنین مهاجرت ساکنان منطقه باعث شده است بافت تاریخی شهر رو به ویرانی‌گذارد و به‌صورت متروکه در آید؛ بنابراین درصورت بی‌توجهی مسئولان، تا چند سال آینده جز مخروبه از آن چیزی بر جای نخواهد ماند.»
علی عابدینی، دانشجوی معماری نیز نبود برنامه‌ریزی صحیح و اصولی و اجرای برخی برنامه‌های عمرانی را از عوامل تسریع در تخریب بافت قدیم می‌داند و می‌گوید: «با حفظ، مرمت و بازسازی آثار به جا مانده در بافت قدیم بوشهر می‌توان مقدمات جذب گردشگر را فراهم کرد.»
بافت قدیم بوشهر که روزگاری هویت شهر محسوب می‌شد، به‌دلیل محرومیت رفته‌رفته از ساکنان اصلی‌اش خالی و به مکانی برای اسکان مهاجران و طبقه کم‌درآمد تبدیل شده است. حاج‌کریم، یکی از ساکنان محله شنبدی، با انتقاد از عملکرد برخی ارگان‌ها از جمله شهرداری برای جمع نکردن پسماندها و اداره برق به‌دلیل تامین نکردن روشنایی معابر یادآور می‌شود: «بسیاری از مالکان اصلی از این محله‌ها کوچ کرده و خانه‌های خود را به بهای اندک به کارگران فصلی اجاره داده‌اند. با این کار، بافت قدیم شهر به یک منطقه ناآرام تبدیل شده است.»
شهر فرهنگ
در زمینه نوسازی و بازپیرایی بافت قدیم بوشهر و برخی بناهای تاریخی واقع در آن، تاکنون نشست‌های تخصصی بسیاری با حضور مدیران و مسئولان میراث فرهنگی برگزار شده است و در یک‌سال گذشته هم شاهد برگزاری همایش‌ها و جشنواره‌هایی برای احیا، حفظ و نگهداری بافت قدیم شهر بودیم. در این زمینه اظهارات استاندار را مبنی بر این‌که «با تجمیع نهادهای فرهنگی در بافت قدیم قرار است یک «شهر فرهنگ» در این بافت ایجاد شود و ساخت آن اکنون در دستور کار قرار دارد» را باید امیدوار‌کننده دانست.
ساخت ساختمان کتابخانه امام خمینی (ره) و استقرار دانشکده هنر و معماری را می‌توان گامی مهم در این زمینه ارزیابی کرد که حیاتی دوباره به بافت تاریخی شهر می‌بخشد. با ساخت بنا‌هایی از این دست در آینده نزدیک شاهد جنب و جوش و سرزندگی دوباره در بافت قدیم بوشهر خواهیم بود.
اداره میراث فرهنگی استان در سال 88 پس از خرید چند خانه که مالکیت خصوصی داشت، از آنها برای کاربری‌های فرهنگی استفاده کرد که در این زمینه می‌توان از خانه مطبوعات محلی، پارک سیادت، مؤسسه مهندسی فرهنگی و موزه مردم‌شناسی یاد کرد.
عمارت حاج رئیس یکی دیگر از بناهای بوشهر است که پس از تکمیل مرمت، اداره میراث فرهنگی استان در آن مستقر می‌شود. عمارت دهدشتی هم پس از بازسازی به کتابخانه و موزه معماری تبدیل شده است. عمارت رفیعی وکنسولگری انگلیس نیز از بنا‌هایی هستند که میراث فرهنگی در حال بازسازی آنهاست.
شروع از صفر
فیصل محبی که خود زمانی شهردار منطقه یک بوشهر بوده و اکنون شهردار بافت قدیم این شهراست، می‌گوید:«ساماندهی بافت قدیم مختص به شهرداری و یک نهاد نیست؛ میراث فرهنگی، استانداری، شهرداری و دستگاه‌های دیگر نیز باید با یکدیگر تعامل داشته باشند و این کار، همکاری یکایک دستگاه‌ها را می‌طلبد.»
وی برگزاری نشست با کارشناسان و تعامل بیشتر با دستگاه‌های اجرایی برای احیای بافت قدیم را از برنامه‌های آتی خود اعلام و اضافه می‌کند که مجموعه تحت مدیریت وی در حال تدارک مقدمات و آماده کردن زیرساخت‌هاست، اما جایگاه و مکان شهرداری بافت قدیم هنوز مشخص نشده است وباید همه چیز را از صفر شروع و امکانات زیادی مهیا کرد.
محبی یادآور می‌شود بوشهر 38هکتار بافت تاریخی دارد و زمانی که وی شهردار منطقه یک بوده اقداماتی را برای حفظ و احیای این بافت انجام داده که قرار است دوباره آنها را به اجرا بگذارد.
فضل‌الله توسلی، سرپرست شهرداری بوشهر هم که خود زمانی نخستین شهردار بافت قدیم بوشهر بوده می‌گوید: «توجه به بافت قدیم از برنامه‌های مهم شهرداری است و باید برای احیای آن از هیچ کوششی دریغ نکنیم.»
تفاوت بافت فرسوده با بافت قدیم
از سوی دیگر منصور سعیدی، مدیرعامل شرکت عمران و مسکن سازان استان بوشهر، مشکلات بافت قدیم و بافت فرسوده شهر را 2 مقوله جداگانه می‌داند و می‌گوید: «در بافت قدیم که در واقع بافت تاریخی بوشهر به شمار می‌رود، ساخت‌وساز باید طبق قوانین، زیر نظر اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری صورت گیرد. در این منطقه با توجه به این‌که ساختمان‌ها باید نگهداری شوند، گذرها تعریض نخواهند شد که به همین دلیل دسترسی به ساختمان‌ها مشکل خواهد بود و جمع‌آوری زباله، اجرای طرح دفع آب‌های سطحی و فاضلاب شهری، همچنین ارائه خدمات آتش‌نشانی و... مشکلات خاص خود را دارد.»
وی اضافه می‌کند: «مردم تمایل دارند در بافت قدیم بوشهر ساخت و ساز کنند، اما محدودیت‌های اعمال شده در بافت تاریخی شهر (4محله مرکزی بوشهر) که به‌عنوان آثار فرهنگی ثبت شده، کاهش استقبال مردم را در پی داشته است.»
مدیرعامل شرکت عمران و مسکن‌سازان استان بوشهر، مهم‌ترین مشکل بافت‌های فرسوده و قدیم را ناهماهنگی دستگاه‌های ذی‌ربط و مدیریتی می‌داند. وی با بیان این‌که در بافت‌های فرسوده هیچ مشکلی غیر از نبود اعتبارات لازم برای خرید املاک واقع در مسیر گذرها وجود ندارد، اضافه می‌کند: «سرمایه‌گذاران و انبوه سازان می‌توانند کمک شایانی به بازسازی بافت‌های فرسوده و تاریخی استان کنند ولی باید طرح‌هایشان توجیه اقتصادی داشته باشد. در بافت تاریخی به‌دلیل محدودیت، طرح‌ها فاقد بازدهی اقتصادی است و انبوه سازان تمایلی به کار کردن در بافت‌های تاریخی ندارند، اما آنها در بافت‌های فرسوده شهرها به‌دلیل وجود زیر‌ساخت‌های لازم فعالند.»
