زیبایی؛ مفهوم فراموش شده در شهر

در این نشست سخنرانان با موضوعاتی چون زیبایی شناسی و فضاهای شهری، زیبایی شناسی شهری از دیدگاه مردم، زیبایی شناسی و انسجام در شکل شهر مفاهیم ، زیبایی شناسی شهری و نقش عناصر طبیعی در زیبایی شناسی  شهری به سخنرانی پرداختند.

زیبایی شناسی و انسجام

دکتر نوین تولایی عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی با موضوع زیبایی شناسی و انسجام در شکل شهر به سخنرانی پرداخت.

وی با اشاره به اینکه رشد شهر و اجزای آن در اغلب موارد باعث چند‌گانگی و آشفتگی فضایی در آن شده است گفت: جدایی از زیبایی در چهار حوزه همگرایی با عوامل طبیعی ، همگرایی با توده و فضا ، همگرایی کل‌ها در مقیاس خرد و کلان و همگرایی با هنجارهای اجتماعی و فرهنگی نمود پیدا می‌کند. در برخی از شهرها سعی شده است این انسجام حفظ شود اما در بسیاری دیگر غفلت از یکی از این همگرایی‌‌ها آشفتگی را برای شهر به همراه داشته است.

دکتر تولایی در مورد عوامل ایجاد ناهماهنگی در فضاهای شهری گفت: گریز از قواعد شهر‌های گذشته ، پیروی از قواعد غیر خودی ، کثرت ضوابط ساخت و ساز ، تلقی نادرست از شهر، تغییر شکل تند روانه ، تشدید تخریب و ساخت و ساز قبل از رسیدن به قواعد ساخت از عوامل چندگانگی در شهر اند . در برخی موارد هم مهندسان شهر ساز با تلقی "شکل هندسی" بودن شهر بر این آشفتگی می‌افزایند.

وی راه حل رفع این جدایی را در افزایش توانایی و مهارت برای انسجام این اجزاء نوظهور و گاه پراکنده در یک کل منسجم دانست. و گفت: انسجام فرایند سازمان دهنده نظم در فضا است. به عبارت دیگر انسجام درصدد است تا عناصری را که پراکنده در شهرها است برای رسیدن به زیبایی به وحدت برساند. در این بین علم کشف رابطه‌ها را بر عهده دارد و هنر نحوه ارائه آن را.

دکتر نوین تولایی عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی در مورد منابع الهام دهنده زیبایی گفت: رویکرد‌های مختلفی در مورد منابع الهام وجود دارد . طبیعت یکی از این منابع است. برخی معتقداند تعمق در آفرینش از طریق یگانگی با طبیعت، آگاهی از روند‌های آن و تقلید از اشکال مختلف‌اش می توتند منشاء الهام باشد؛ در نهایت نیز این قوانین همگرایی در طبیعت است که ارزش زیبایی شناختی دارد.

وی ادامه داد: برخی از متفکران این حوزه شیوه تفکر انسان را منبع الهام دهنده نظم می‌دانند. آنها معتقد‌اند انسان باید شهر را به صورت یک کل واحد ببیند. بنابراین اولین واحد بنیادین شهرسازی "کل" می‌شود و نه جزء. به عبارت دیگر رشد اجزاء شهر با حفظ وحدت کل بدست می‌آید.

برخی نیز زمان را منبع الهام می‌دانند به این معنا که آنها بر گسترش مرحله به مرحله شهر و تاثیر تاریخ در توسعه آینده اعتقاد دارند. این دسته از افراد قواعد زیبایی شناسی را از شکل گذشته شهر ها بدست می‌آورند.

محصور بودن در فضا ، تداوم و استمرار ، ریتم دار بودن اجزاء در درون کل شهر ، توازن توده و فضا ، همپوشانی بصری از جمله اصولی است که "الهام گیرندگان از زمان" از گذشته استخراج می کنند.

یکی دیگر از منابع نظم دهنده همخوانی با "زمینه"ی کالبدی ، تاریخی ، اجتماعی و فرهنگی است که میزان و رابطه اجزاء شهر را در طول زمان بررسی می‌کند. فرهنگ نیز از گذشته الهام دهنده بوده است. در این روش تجربیات شخصی و تاثیرات حسی بر قضاوت زیبایی شناختی اثر می‌گذارد.

وی در پایان گفت: به نظر من برای رسیدن به هنجار‌ها و ارزش‌های زیبایی شناختی در شکل شهر ، نیاز به شناخت انواع انسجام و کاربرد‌های آن و استفاده از مدلی کامل و جامع داریم.

زیبایی شناسی و طراحی شهری
دکتر جهانشاه پاکزاد عضو هیات علمی دانشکده معماری دانشگاه شهید بهشتی، سخنرانی خود را با موضوع زیبایی شناسی و طراحی شهری ارائه کرد.

وی با اشاره به این که معمولا "زیبایی" برای کارها و حالات مختلفی به کار برده می‌شود گفت: هر انسانی در ذهن خود از هر پدیده‌ای ایده‌آلی دارد . زمانی به پدیده ای زیبا می‌گوییم که با ایده‌آل ذهن ما نزدیکی و قرابت داشته باشد. به عبارت دیگر زیبایی انبساط خاطری است که از تطابق و یا نزدیکی وضعیت عینی ادراک شده با ایده‌آل‌های فرد دست می‌دهد.

وی در ادامه گفت: در بین تئوریسین‌های معماری اطلاعات بالقوه ،محیط، اطلاعات بالفعل و موثر بر ذهن ،فضا  و اطلاعات پردازش شده، مکان (تصویر ذهنی) نامیده می‌شود. بر این اساس اتاق در ذهن هر فردی که ذهن پردازشگری دارد با سالن فرق می‌کند.

دکتر جهانشاه پاکزاد با اشاره به این که اصول زیبایی شناختی هر پدیده ای با پدیده ای دیگر فرق می کند گفت: در شهر سازی نمی‌توان اصولی را که برای زیبا سازی یک میدان به کار برده می‌شود برای یک خیابان به کار برد.

وی یکی از مشکلات شهر سازی در ایران را فراموش کردن بحث معنا در کنار فرم و عملکرد دانست و گفت: معنا مولفه‌ای است که ما را بر اساس روال طبیعی به دنیاهای دیگر وصل می کند. وقتی صحبت از خانه سنتی می‌کنیم منظور وصل شدن به خاطرات پدر بزگ و درخت انار و اتاق‌های تو در تو و ... است. مشکل شهرسازان کنونی فراموش کردن معنا است . اتاق و سالن برایشان یک چیز است. فلکه و میدان را به یک اسم به خورد ساکنان شهر می دهند . در حالی که میدان محل تجمع افراد و فلکه محل توزیع خودروها است. حال باید بگوییم فلکه ونک یا میدان ونک.

وی با ارائه انواع فضا‌های شهری و سلسله مراتب آنها گفت: به عنوان یک شهروند عادی از هر کدام از این فضاها انتظار کارکرد خود را داشته باشیم . اگر قرار است در جایی بلوار ساخته شود سر سبز بودن‌اش ملاک است حال شما ببینید چه چیزی را به عنوان بلوار به خورد ما می‌دهند.

تهران و زیباشناسی از نظر ساکنان آن

دکتر ناصر براتی عضو هیات علمی دانشکده معماری دانشگاه امام خمینی گزارشی از تحقیق " تهران و زیباشناسی از نظر ساکنان آن" را ارائه کرد.

وی با اشاره به اینکه در این تحقیق از روش کیفی با رویکرد طبیعت گرایانه استفاده شده است گفت: تهران در این تحقیق به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم شد. از میان این دو قمت منطقه 6 و 13 به عنوان نمونه انتخاب شد.

از ساکنان این دو منطقه خواسته شد تا ویژگی‌های یک شهر زیبا را بگویند. آنها مشخصه‌هایی چون سرسبز ، پاکیزه، دارای آسایش و آرامشف عاری از ترافیک، مفرح، دارای امکانات، ساختمان‌ها ومناظر زیبا، سالم و امن، هوای پاک، قانونمند، منظم، با فرهنگ، مدرن، رفاه، تراکم پایین، دارای تعادل و تناسب ، نور و روشنایی و با هویت را نام بردند.

در رتبه بندی 1 تا 6 ، میانگین محورهای 3.5 بود . میانگین نمرات منطقه 13 به مشخصه‌های یاد شده 2.29 و در منطقه شش 2.7 ( کمتر از میانگین رتبه محور) بود.

وی در پایان گفت: در این تحقیق علاوه بر مشخص شدن معیار زیبایی شناسی مردم مشخص شد اگر مهندسان بخواهند در طراحی فضاهای شهری رضایت مردم را جلب کنند ملاک‌هایی وجود دارد.

زیبایی شناسی و فضاهای شهری

دکتر حسن احمدی  عضو هیات علمی دانشکده معماری دانشگاه علم و صنعت با ارائه تعارفی از مفاهیم  زیبایی ،زیبایی شناسی و فضاهای شهری سخنرانی خود را شروع کرد.
وی گفت : دو دیدگاه عمده در مورد نقش فضاهای شهری در زیبایی شهری وجود دارد . اول اینکه صرف وجود فضاهای شهری در شهر زیبایی آفرین است و دیگر اینکه فضاهای شهری باید واجد شرایط زیبایی شناسانه باشند تا بتواند به زیبایی شهر کمک کند.

وی با اشاره به اینکه اصولا زیبایی‌های بصری شهر در فضاهای شهری تجلی پیدا می کند گفت: پاریس را برج ایفل و شانزه لیزه زیبا کرده است خیابان باب همایون و میدان حسن آباد و توپخانه و... فضا های شهری هشتند که تهران قدیم را زیبا می‌کردند.

دکتر حسن احمدی در مورد عینی یا مفهومی بودن زیبایی گفت: دو دیدگاه در این زمینه وجود دارد . برخی معتقد‌اند زیبایی پدیده‌ای است ذهنی و افراد بر اساس حس زیبایی و تجربه شخصی به آن می‌رسند. عده ای دیگر هم معتقد اند که زیبایی واقعیتی عینی است و خارج از ذهن انسان‌ها وجود دارد؛  به این اعتبار که تعداد زیادی از مردم می توانند بر سر زیبا بودن پدیده‌ای متفق‌القول باشند.

وی گفت: اکثر اندیشمندان این حوزه معتقداند ویژگی‌هایی در فضاهای گذشته وجود دارد که می‌توان آن را برای خلق فضای زیبای امروزی استفاده کرد. بر این اساس معیار‌های زیبایی شناسی را می توان در وحدت و ترکیب، نظم، هماهنگی، تناسب و مقیاس، تقارن و تعادل، ریتم، تباین، قلمرو و محصوریت خلاصه کرد.

عناصر طبیعی در زیبایی شناسی

در پایان جلسه نیز دکتر حمید زارع مدیر گروه شهر سازی دانشکده معماری دانشگاه امام خمینی به نقش عناصر طبیعی در زیبایی شناسی شهر پرداخت و گفت عناصر طبیعی تنها در پارک و فضای سبز خلاصه نمی‌شود رودخانه ، کوه ، کوهپایه، جنگل و ... را نیز شامل می‌شود.

وی با نشان دادن اسلایدهایی از تهران ،مکان‌هایی که فضاهای طبیعی قربانی ساختمان‌ها شده اند را تشریح کرد.

زیبایی شناسی شهری در بهبود کیفیت سطح زندگی جامعه شهری و توسعه مطلوب شهرها نقش مهمی دارد. گرچه ممکن است شهر زیبا مفهومی آرمانی جلوه کند، می‌توان از راه فهم و تجربه به ضوابطی برای آن دست یافت.

نتایج این جستار که با هدف طرح اندیشه‌ها و اقداماتی است که قصد آن‌‌ها ایجاد انسجامی نو در زندگی شهری و برقراری پیوندی محکم تر میان علم و هنر، طبیعت ، شکل ، عملکرد و معنی زندگی جمعی است، به زودی از سوی برگزار کننده این نشست به چاپ خواهد رسید.