مطالعه برداشت‌های دولت‌ها از این حساب طی 10سالی که از تشکیل آن می‌گذرد نمایانگر ضرورتی است که تدوین و ابلاغ‌کننده سیاست‌های برنامه پنجم به آن اشراف کامل داشته‌اند.
مروری به برداشت‌های انجام شده از حساب ذخیره نشان می‌دهد که در دولت‌های هشتم و نهم بخش عمده برداشت‌ها از حساب ذخیره کاملا در تضاد با فلسفه وجودی آن انجام شده است، درحالی که مطالعه طول دوره‌ای که ایران صاحب درآمدهای نفتی شده، نشان می‌دهد که هر گاه دولت از درآمدهای سرشارتری برخوردار بوده، علاوه بر اینکه وضعیت مردم به لحاظ ابعاد تورمی و معیشتی بدتر شده، نرخ رشد سرمایه‌گذاری نیز، آهنگ کندتری را در پیش گرفته است.
به تعبیر دیگر در عین حال که دولت‌ها، دلارهای بسیار بیشتری را در کشور خرج کرده و طبعا انتظار داشته‌اند تا نتایج مطلوبی در رشد تولید، اشتغال و سرمایه‌گذاری رخ دهد، اما در عمل همیشه نتیجه این‌گونه هزینه کردن درآمدهای نفتی معکوس بوده است.
دولت نهم نیز نتوانست اثبات کند که متفاوت از دیگر دولت‌ها رفتار کرده و با برداشت‌های مختلف با ارقام بالا از حساب ذخیره ارزی و تخصیص غیربهینه این منابع، عملکرد بدتری را نسبت به دولت‌های پیشین که از نعمت درآمد نفت ایران برخوردار بوده‌اند، به نمایش گذاشت.
آمارها نشان می‌دهد، در 4 ساله اول برنامه چهارم توسعه، بالغ بر 3/100 میلیارد دلار از حساب ذخیره ارزی برای اهداف مختلف بودجه‌ای و غیربودجه‌ای برداشت شده است. به عبارت دیگر دولت نهم سالانه نزدیک به 1/20 میلیارد دلار از حساب ذخیره ارزی بابت مصارف بودجه‌ای، پرداخت بدهی ارزی و تسهیلات به بخش غیردولتی از حساب ذخیره برداشت کرده است. بدیهی است این دولت هنگام ارائه گزارش از نحوه خرج کرد 100میلیارد دلار به بالا، اسناد لازم را در اختیار دارد اما سؤال اساسی آن است که چقدر این برداشت‌ها با فلسفه وجودی و اهداف شکل‌گیری حساب ذخیره ارزی همخوانی دارد.
ارقام بیانگر آن است که برداشت‌ها از حساب ذخیره ارزی در مقایسه با میزان درآمد نفت در دو دولت مجری برنامه سوم و چهارم به‌ترتیب معادل 19 و 37 درصد بوده است. به تعبیر دیگر در دولت اصلاحات از 106 میلیارد دلاری که از سال 80 به حساب ذخیره واریز شده، این دولت با برداشت 20میلیارد دلاری در واقع 19درصد درآمدهای نفتی را در قالب برداشت از حساب ذخیره به مصارف مختلف رسانده است. در همین حال دولت نهم نیز از 5/273 میلیارد دلار درآمد نفتی کشور، طی 4 سال اول برنامه چهارم (تا پایان 10 ماهه 87)بیش از 3/100میلیارد دلار را از حساب ذخیره برداشت کرده است. مقایسه برداشت‌های دو دولت مجری برنامه‌های سوم و چهارم توسعه نیز رشد 402درصدی و به تعبیر دیگر پنج برابری برداشت‌ها از این حساب در دولت نهم (برنامه چهارم) را نشان می‌دهد.
برداشت‌های بودجه‌ای دولت‌های هشتم و نهم از حساب ذخیره ارزی نیز به‌ترتیب 1/17 و 7/80درصد بوده است. در همین حال عملکرد برداشت از حساب ذخیره ارزی در قالب قوانین بودجه سالانه نیز در دو دولت یاد شده به‌ترتیب 7/17هزار میلیارد تومان( طی سال‌های 80 تا 83) و به‌طور میانگین سالانه معادل 4/4هزار میلیارد تومان بوده و در سال‌های تصدی دولت نهم (84تا87) نیز معادل 3/52 هزار میلیارد تومان و متوسط سالانه 1/13هزار میلیارد تومان بوده است.
بررسی آماری سال های84 تا 87 طی 4 ساله 84 تا 87، دولت نهم 3/100 میلیارد دلار از حساب ذخیره ارزی بابت مصارف بودجه‌ای، تسویه بدهی‌های خارجی و اعطای تسهیلات به بخش خصوصی برداشت کرده است.
براساس گزارش نشریات «گزارش اقتصادی» و «ترازنامه» طی سال‌های 84 تا 85و گزارش اقتصادی سردبیر سال 86 نشریه روند و« نماگرهای» بانک مرکزی، مجموع برداشت‌های دولت یا با مجوز دولت، طی سال‌های 84 تا 86 به‌ترتیب 12، 3/23و28 میلیارد دلار بوده است.
گزارش بودجه معاونت راهبردی ریاست‌جمهوری نیز میزان برداشت از حساب ذخیره را در سال 87 معادل 1/36 میلیارد دلار عنوان می‌کند. در همین راستا نماگرهای بانک مرکزی نشان می‌دهد در9 ماهه سال 87 دولت از محل حساب ذخیره ارزی نزدیک به 900میلیون دلار به بخش خصوصی تسهیلات پرداخت کرده است که اگر این رقم را با 1/36میلیارد دلار برداشت بودجه‌ای دولت در سال گذشته جمع بزنیم به‌طور مقدماتی مجموع برداشت‌ها از حساب ذخیره ارزی در سال 87 حدود 37 میلیارد دلار بوده است. با این رقم مجموع برداشت‌ها از حساب ذخیره ارزی در 4 سال برنامه چهارم بالغ بر 3/100میلیارد دلار بوده است.
براساس گزارش اداره بررسی‌های بانک مرکزی درباره بودجه سال‌های 81تا 87، برداشت‌های بودجه‌ای دولت طی سال‌های 84 تا 86 نیز به‌ترتیب 7/9، 8/17 و 1/17میلیارد دلار بوده که گزارش بودجه معاونت راهبردی نیز میزان برداشت دولت در سال 87 را 1/36 میلیارد دلار اعلام می‌کند. بر این اساس مجموع برداشت‌های بودجه‌ای دولت که صرف پرداخت‌های جاری، عمرانی و تعهدات ارزی شده بالغ بر 7/80 میلیارد دلار بوده است.
همچنین براساس ارقام نشریه نماگرهای بانک مرکزی، دولت نهم از سال 84 تا پایان 9 ماهه سال گذشته 3/7میلیارد دلار از حساب ذخیره جهت تسهیلات به بخش خصوصی دستور برداشت داده است.
از سوی دیگر نشریه گزارش اقتصادی و ترازنامه بانک مرکزی نیز درخصوص تسهیلات پرداختی به بخش غیردولتی، نشان می‌دهد از مجموع برداشت 11 میلیارد و 996 میلیون دلاری از حساب ذخیره در سال 84 بالغ بر 2میلیارد و 313 میلیون دلار در قالب تسهیلات به بخش خصوصی برداشت شده است. اما نماگرهای بانک مرکزی میزان تسهیلات به بخش خصوصی در سال 84 را 7/1میلیارد دلار ذکر می‌کند که علت این تفاوت آماری جای سؤال دارد.
همچنین براساس ارقام عملکرد قانون بودجه، میزان مصارف حساب ذخیره ارزی بالغ بر 94/6 هزار میلیارد تومان بوده که با توجه به نرخ ارز فروخته شده به قیمت 897 تومان در بودجه سال مذکور، میزان برداشت‌های دلاری دولت در قالب قانون بودجه 84 حدود 8/7 میلیارد دلار بوده است. در همین حال مجموع 8/9 میلیارد دلار برداشت بودجه‌ای دولت و 7/1 میلیارد دلار تسهیلات اعطایی به بخش خصوصی، معادل 5/11میلیارد دلار است که این رقم با رقم 12میلیارد دلاری که در گزارش اقتصادی و ترازنامه بانک مرکزی آمده، همخوانی ندارد.گزارش اقتصادی و ترازنامه بانک مرکزی درباره سال 85 آورده است که میزان برداشت‌ها از حساب ذخیره در سال 85 برای نخستین بار بیش از منابع آن شد. در سال یاد شده مجموع برداشت‌ها از حساب ذخیره 23میلیارد و 273 میلیون دلار بوده که 7/17 میلیارد دلار به‌عنوان مصارف بودجه‌ای از این محل برداشت شده است.
براساس نماگرهای بانک مرکزی، عملکرد حساب ذخیره ارزی براساس قوانین بودجه‌ای در سال مذکور 26/14 هزار میلیارد تومان عنوان شده که با توجه به نرخ دلار در بودجه طی سال مذکور، معادل 909 تومان برداشت دلاری معادل 7/15 میلیارد دلار خواهد شد. نماگرهای بانک مرکزی میزان تسهیلات پرداخت شده به بخش خصوصی در سال 85 را معادل یک میلیارد و 60میلیون دلار اعلام کرده است. اما گزارش اقتصادی و ترازنامه این میزان را 2/5 میلیارد دلار ذکر می‌کند. همچنین، برداشت براساس قانون بودجه معادل 7/15 میلیارد دلار و تسهیلات اعطایی 6/1 میلیارد دلار بوده است. نکته جالب توجه آن است که مقایسه این ارقام نشان‌دهنده، چند میلیارد اختلاف با رقم 2/23 میلیاردی است؟!
در سال 86، نیز چنین فرایندی رخ داده و دولت طی این سال28 میلیارد دلار از حساب ذخیره برداشت کرده است. براساس نماگرهای اقتصادی، عملکرد بودجه درباره برداشت از حساب ذخیره معادل 7/10هزار میلیارد تومان، معادل 5/11 میلیارد دلار و به قیمت نرخ ارز در بودجه سال مذکور معادل930 میلیارد تومان بوده است. براساس گزارش اداره بررسی‌ها، مجموع برداشت‌های بودجه‌ای دولت بالغ بر 1/17میلیارد دلار است. همچنین براساس نماگرهای بانک مرکزی، میزان تسهیلات ارائه شده به بخش خصوصی در سال مذکور نیز، معادل 3/7میلیارد دلار بوده که با این حساب تسویه ارقام 5/11و 7/3 میلیارد دلار و سررسید بدهی‌های خارجی 7/2 میلیارد دلار با 28 میلیارد دلار با هم همخوانی ندارد.
براساس گزارش معاونت برنامه‌ریزی در سال 87 نیز مجموع برداشت‌های بودجه‌ای دولت از حساب ذخیره ارزی معادل 1/36میلیارد دلار اعلام شده است. میزان عملکرد بودجه درباره برداشت از حساب ذخیره ارزی نیز معادل 4/20هزار میلیارد تومان معادل 22میلیارد دلار بوده است. تسهیلات ارائه شده به بخش خصوصی نیز حدود9 میلیارد دلار تا 9 ماهه سال 87 از سوی نماگرهای بانک مرکزی گزارش شده است.
از سوی دیگر اخیراً اعلام شد 6 میلیارد دلار نیز بابت رد دیون خارجی از حساب ذخیره برداشت شده است. پرسش مطرح این است که اختلاف اعداد یاد شده به چه دلایلی است؟ سر رسید بدهی‌های خارجی در سال 87 نیز حدود 5/3 میلیارد دلار اعلام شده است. در نهایت اینکه طی سال‌های 84 تا 87 حداقل بالغ بر 3/100 میلیارد دلار از سوی دولت یا با مجوز دولت از حساب ذخیره ارزی برداشت شده است. با توجه به اینکه اکنون موجودی دقیق حساب ذخیره نیز مشخص نیست، ضروری است نهادهای نظارتی، گزارش دقیقی از عملکرد این حساب را از دولت مطالبه کنند.
