برای بررسی این نوع اختلالات و راه‌های درمان آن گفت‌وگویی با دکتر محسن زنده‌روح کرمانی متخصص جراح دهان، فک و صورت انجام شده است.
- ابتدا در باره اختلالات مفصل فکی و بیماری‌های مرتبط با آن توضیح دهید.
اختلالات مفصل فکی در انسان به‌صورت یک بیماری منفرد دیده نمی‌شود بلکه در ارتباط با دستگاه جونده و سروگردن و در مجموع به‌عنوان اختلالات جمجمه‌ای- فکی نامیده می‌شود. این اختلالات از شایع‌ترین بیماری‌های فک و صورت هستند و می‌توانند علائم بالینی بسیار متفاوتی داشته باشند. این علائم ممکن است در دندان‌ها، لثه، مفصل و عضلات سیستم جونده یا بقیه عضلات سر وگردن بروز کنند. علائم شایع مفصل مثل صدا‌دادن حین حرکت فک یا انحراف فک حین حرکت یا محدود شدن عملکرد فک به‌طور موقت در 75 درصد از جمعیت سالم دیده می‌شود و این امر ارزش هریک از این علائم را به تنهایی و مجزا به‌عنوان نشانه بیماری کاهش می‌دهد.
اختلالات را می‌توان به 2دسته اختلالات مفصلی (مانند جابه‌جایی دیسک بین مفصل، چسبندگی‌های مفصلی، تومورها و عفونت‌های مفصلی) و اختلالات عضلانی تقسیم کرد.
- چگونه می‌توان این بیماری‌ها را تشخیص داد و علائم بالینی آن چیست ؟
تشخیص این بیماری‌ها دشوار است زیرا علائم بالینی آنها مثل محدود شدن باز کردن دهان یا دردهای منتشر صورت به فرم نورالژی در بسیاری از بیماری‌های دیگر نیز دیده می‌شود. مشخصات درد، ریتم شبانه‌روزی ارتباط درد با فشار جویدن و محل درد می‌تواند دردهای مفصلی و عضلانی را از یکدیگر تمایز دهند. به‌طور مثال اسپاسم‌های صبحگاهی عضلات جونده نشان از فعالیت شبانه بیش از حد عضلات دارند. یا سردردهای منتشر، احساس سرگیجه و یا بی‌حسی‌های محدود در ناحیه صورت می‌توانند نشانه‌ای از علائم نورالژی همراه بیماری باشند. بررسی کلینیکی بیماری توسط پزشک بسیار گسترده است و نیاز به تست‌های متفاوت و بررسی رادیولوژیکی دارد.
فعالیت عضلات با موقعیت بدن در ارتباط است و در تست‌های عضلانی در حالت ایستای عضله ممکن است بدون نشانه باشد. با حرکت‌های متفاوت مثل حداکثر کشش گردن به عقب یا جلو می‌توان تغییراتی که در اثر حرکات متفاوت گردن رخ می‌دهد شناسایی کرد، همچنین حرکات بلع یا حرکات گردن به چپ و راست از دیگر تست‌های بررسی تاثیر حرکت گردن روی اکلوژن است.
- برای درمان این نوع بیماری‌ها چه اقداماتی باید انجام داد؟
درمان عمدتاً با بررسی دندانپزشکی بیمار و تاثیر تغییر احتمالی اکلوژن به معنای هرگونه سطح تماس بین دندان‌های بالا و پایین، روی بیمار توسط دندانپزشک شروع می‌شود. چنانچه اکلوژن عامل ایجاد بیماری بوده باشد، تصحیح آن موجب بهبود بیماری می‌شود و در غیراین صورت باید روش‌های درمانی دیگری را مد نظر قرار داد. درمان‌ها شامل درمان غیرجراحی، درمان‌های فیزیکی سرما، کمپرس گرم، طب سوزنی، اشعه مادون قرمز، تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست و درمان بیوفیدبک و درمان‌های جراحی مانند آرتروسنتز و آرتروسکوپی است.
- آیا درمان دارویی برای اختلالات مفصل فکی وجود دارد؟
درمان دارویی در این اختلالات نیز استفاده می‌شود که عمدتا شامل داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی‌است که نه‌تنها در کاهش التهاب تأثیر دارند بلکه مسکن و ضد‌درد هم هستند. همچنین داروهای شل‌کننده عضلات و داروهای ضد‌افسردگی سه‌حلقه‌ای که در دوزهای پایین در دردهای مزمن مؤثر است. در کنترل دردهای شدید از بوتاکس نیز استفاده می‌شود.
- نقش عضلات در اختلالات عملکرد جمجمه ای- فکی چیست و معمولا چه نوع اختلالاتی در این زمینه بروز می‌کند؟
در اختلالات عملکرد جمجمه‌ای- فکی، عضلات نقش مهمی را بازی می‌کنند به‌طوری‌که حدود 75 درصد از این اختلالات دارای عامل عضلانی هستند. شایع‌ترین تغییرات و اختلالات عضلانی در محدوده دندانپزشکی عبارتند از: دندان‌غروچه و بزرگ شدن عضلات جونده. عضلات جونده به‌علت فعالیت بیش از حد و اختلال عملکرد، دچار حساسیت به لمس می‌شوند که گاه با دندان غروچه همراه است. دردهای صبحگاهی شدیدتر هستند و به‌صورت نامشخص در ناحیه گیجگاهی و اطراف گوش بروز می‌کنند. بیماران از محدودیت باز شدن دهان در هنگام جویدن به‌علت درد شکایت دارند. فشارهای روحی- روانی این دردها را تشدید می‌کنند و عضلات جونده به‌طور منتشر نسبت به لمس حساس می‌شود.
در این دردها محدوده حرکت فک پایین همیشه کم نمی‌شود و عمدتا صدای مفصلی نداریم. درد را می‌توان با لمس عضلات درگیر ایجاد کرد. این دردها می‌تواند به‌صورت سردردهای ناشی از اسپاسم عضلانی دیده شوند.
- آقای دکتر دندان‌غروچه غیرارادی چیست و بر اثر چه عواملی به‌وجود می‌آید؟
دندان غروچه غیرهدفمند فک پایین به‌طور آگاهانه یا ناآگاهانه طی شب یا روز رخ می‌دهد، دندان‌غروچه ممکن است گاه‌گاه یا مداوم به‌صورت به هم فشردن یا سائیدن دندان‌ها باشد.
عوامل مختلفی ممکن است در ایجاد دندان‌غروچه نقش داشته باشند و حالت‌های عصبی و فشار روحی از علل اصلی آن است. به جز عوامل عصبی عوامل دیگری چون اختلالات اکلوژنی می‌تواند عامل ایجاد یا تشدید دندان‌غروچه باشد.
سطوح دندان‌ها اغلب دچار ساییدگی می‌شود، لیکن فقدان ساییدگی وجود دندان‌غروچه را رد نمی‌کند. فعالیت بیش از حد عضلات در دندان‌غروچه می‌تواند دردهای عضلانی یا مفصلی ایجاد کند، همچنین سایش دندان‌ها یا لقی دندان‌ها و شکستگی آنها دیده می‌شود.
- آیا درست است که دندان‌غروچه در محیط‌های شهری بزرگ مثل تهران بیشتر از محیط‌های دیگر شایع است؟
بله، حتی می‌توان گفت که امروزه عوامل روحی- روانی نقش بزرگتری را ایفا می‌کند. استرس‌های روزمره و تشدید آنها در جامعه ماشینی امروز و از جمله استرس‌های محیط شهرهای بزرگ مانند تهران می‌تواند از ضمیر ناخودآگاه انسان از طریق دستگاه جونده تخلیه شود.
آگاهی بیماران از این امر باعث تسهیل درمان می‌شود. بیماری که از عوامل مؤثر در اختلالات خود شناخت دارد می‌تواند به‌صورت اکتیو در بهبودی مؤثر باشد و با کنترل رفتار و اعمال خود بیماری را به‌طور مثبت تحت‌تأثیر قرار دهد.
