پیوندهایی که اغلب تا سال‌های دور کهنسالی ناگسستنی باقی می‌ماند.
اما در این بین، گاه کودکان با مشکلاتی برای یافتن دوست و یا یافتن دوست خوب مواجه می‌شوند که لازم است والدین کودکان را به سمت و سوی مناسب راهنمایی کنند.
آن چه در پی می‌آید، آشنایی با نکاتی در همین زمینه است.
گامی برای دوستی
دوستی‌های کودکان بین سن 5 تا 9 سالگی، دوستی‌های موقت و زودگذر است. به عبارتی کودکان در این فاصله برای مدتی – حداکثر یک هفته تا یک ماه- با یک یا چند نفر از همکلاسی‌هایشان بسیار صمیمی شده و به او اعتماد می‌کنند، اما به سرعت به سمت فرد دیگری گرایش یافته و با او دوست می‌شوند.
اما پس از سن 9 سالگی، رفتار کودکان به تدریج متحول می‌شود که اولین علامت این تحول، برقراری ارتباط بهتر و بیشتر با همسالان و دوستی‌های به مراتب پایدارتر از گذشته است؛ در حقیقت از این زمان دوست دارند موضوع‌ها یا مطالبی به عنوان «راز» بین آنها باقی مانده و دیگران و حتی والدین از آنها بی‌خبر باشند که عمده این ناگفته‌ها یا رازها محدود به مطالبی بسیار ساده و معمولی است.
از سن 9 سالگی کودکان از داشتن فقط یک یا چند دوست صمیمی که با هم گروهی را تشکیل بدهند، لذت برده و برای یافتن دوست، پیشقدم می‌شوند.
اما به ندرت پیش می‌آید که کودکان تنهایی را ترجیح داده و علاقه‌ای به یافتن دوست نداشته باشند که این حالت به دو دلیل پیش می‌آید؛ اول اینکه کودک احساس می‌کند از نظر تفکری و رفتاری برتر از همسالان خود بوده و سرآمد آنهاست که رفتار اغلب این کودکان با ویژگی‌هایی چون تیزهوشی، منطق در رفتار و گفتار، کسب نمرات بالا و... مشخص می‌شود. اما دسته دوم کودکانی هستند که به دلیل عدم ثبات شخصیت و حس پایین‌تر بودن نسبت به دیگران از گروه فاصله می‌گیرند.
گروه نخست از شرایط خود رضایت کامل داشته و رفتاری بسیار شاد و عادی دارند و این آرامش خیال در رفتار، شرایط اجتماعی، نمرات درسی و... آنها به وضوح دیده می‌شود، اما گروه دوم ناراحتی خود را با افت شدید تحصیلی، بیش‌فعالی، حرکات و رفتار ناشایست و حتی ناراحتی‌های گوارشی و... نشان می‌دهند.
روان‌شناسان دوستی و یافتن دوستان خوب را نه تنها مایه آرامش روحی- روانی کودکان می‌دانند، بلکه معتقدند برقراری ارتباط خوب و مناسب با دیگران باعث تقویت احساس و عواطف درونی و بیرونی آنها شده و حس اعتماد به نفس را در کودک تقویت می‌کند، چرا که کودک درمی‌یابد رفتارهای او مورد قبول جمع و اجتماع بوده و دیگران پذیرای رفتارها و تفکرات او هستند.
ناتوانی در برقراری ارتباط با همسالان
ناتوانی در برقراری ارتباط با همسالان و یافتن دوست در اغلب کودکان اضطراب و افسردگی را در پی دارد – به جز کودکانی که خود خواسته از جمع فاصله می‌گیرند که شاخص‌های رفتاری آنها نیز ذکر شد- که اگر والدین کودک را در یافتن دوست یاری نکنند، احساس‌های ناخوشایندی چون اضطراب، افسردگی، آشفتگی رفتاری، ذهنی، افت تحصیلی و... به احساس‌ها و رفتارهایی پایدار در کودک تبدیل می‌شود که بی‌تردید کاهش شدید اعتماد به نفس را به دنبال دارد.
کم‌رویی و خجالتی بودن، احساس کمبود در وضع ظاهری، شرایط اجتماعی- اقتصادی و فرهنگی خانواده، افت نمرات درسی و عدم موفقیت در تحصیل و رفتارهای نامهربان و غیرصمیمی همسالان از دلایل اصلی ناتوانی کودکان در برقراری ارتباط با همسالان و یافتن دوست است، اما والدین نقش بسیار مؤثری در حل این مشکلات دارند.
چگونه کودکان را یاری کنیم؟
- کودک را تشویق کنیم؛ با او درباره مزایای داشتن دوستان خوب صحبت کنید و خاطرات تلخ و شیرین خود درباره دوستانتان را برای او تعریف کنید. از او نیز بخواهید تا تجربه‌ها و عقایدش را در این باره بیان کند.
- به فرزندمان مهارت‌های اجتماعی و رفتارهای درست اجتماعی را بیاموزیم؛ کودک باید با بازی‌های کلامی و الفاظ مناسب اجتماعی آشنا شود. به طور مثال به او بیاموزیم که گفته‌های دیگران را بد تعبیر نکند تا بتواند با دیگران ارتباط برقرار کند. برقراری ارتباط کلامی، دیداری و شنیداری را به او بیاموزیم. لبخند زدن و داشتن چهره‌ای شاد و بشاش اولین و مهم‌ترین قدم جهت برقراری ارتباط با دیگران است.
پیشقدم شدن برای دوستی با گفتن عبارت‌هایی چون «دوست‌داری با هم بازی کنیم؟» و یا «تعارف کردن» وسایل بازی، لوازم‌التحریر، خوراکی و... یکی دیگر از آموزه‌هایی است که والدین باید به فرزندشان بیاموزند.
- قوانین مهم و اولیه اجتماعی را به او بیاموزیم؛ شریک شدن با دیگران در وسایل بازی و...، صلح و دوستی و پرهیز از تنش و جدل، رعایت حقوق دیگران، قانع بودن به آن چه دارد، همراهی کردن با دیگران در فعالیت‌ها و بازی‌ها و... اصول مهم اجتماعی است که والدین موظف هستند به فرزندشان بیاموزند.
- اصلاح رفتارهای تهاجمی و آشوب‌گرانه در کودک؛ با او صحبت کنید و برای او توضیح بدهید که خودخواهی، رفتارهای تهاجمی، پافشاری بر خواسته‌ها و... رفتارهای ناشایستی است که باعث جدایی او از جمع می‌شود.
- دوستان فرزندتان و یا آن‌هایی را که تشخیص می‌دهید می‌توانند دوستان خوبی برای فرزندتان باشند، به منزلتان دعوت کنید؛ به این روش می‌توان رفتارها، بازی‌ها و... آنها را غیرمستقیم کنترل کرد. این شناخت به شما و فرزندتان برای یافتن دوستان خوب کمک می‌کند.
- ارتباط با والدین دوستان فرزندمان، ضروری است؛ به این ترتیب می‌توان با برنامه‌ریزی صحیح، کودکان را هدایت کرد.
- برنامه‌ریزی برای بازی‌ها یا تفریح‌های گروهی؛ این برنامه‌ها می‌تواند بازدید از موزه، تماشای فیلم، رفتن به پارک و سایر مراکز تفریحی، ورزش و... را شامل می‌شود. حفظ این ارتباط به ویژه در فصل تابستان ضروری است، چرا که مانع از گسستن دوست‌های خوب می‌شود و کودک در آغاز فصل مدرسه مجدداً به حالت اول بازنگشته و تنها نمی‌ماند.
- محبت و بخشش را به او بیاموزیم؛ ابراز محبت و بخشش، البته به صورت متعادل را به او بیاموزیم.
- دخالت را به نظارت دائمی، اما نامحسوس تبدیل کنیم؛ کودکان گاه نیاز دارند تا برای غلبه بر مشکلات به تنهایی تصمیم بگیرند؛ نظارت بدون دخالت اعتماد به نفس کودک را افزایش می‌دهد.
- هیچ‌گاه در حضور دوستان یا جمع اقوام او را سرزنش نکنیم، بلکه فقط از رفتارهای خوب او تعریف کنیم.
دوست ناباب
نگرانی همیشگی همه والدین «دوستان ناباب» فرزندشان بوده و هستند. متأسفانه کودکان اغلب به سوی افرادی تمایل دارند که رفتارهایی ناشایست و عموماً خرق عادت انجام می‌دهند و این درست زمانی است که والدین باید هوشیار باشند.
از سوی دیگر عموماً دوستان ناباب با مشخصه‌ای خاص شناسایی نمی‌شوند و ساده‌ترین و آرام‌ترین افراد نیز می‌توانند همانند همان دوست ناباب باشند. بنابراین تنها شیوه مؤثر، نظارت غیرمستقیم اما مؤثر بر روی رفتارهای کودکان و دوستان آنهاست که بهترین شیوه «رفت و آمد» دوستان فرزندتان به منزل شماست.
از طرفی روان‌شناسان تاکید دارند «کودکان» جوانان و نوجوانان نباید حتی برای یک شب بیرون از منزل و در منزل دوستانشان اقامت کرده و بخوابند؛ این اقامت سرآغاز انحراف اخلاقی است.
چند نکته تکمیلی
- به هیچ وجه اجازه ندهید فرزندتان با دوست یا دوستانی که شما احساس خوبی نسبت به آنها حتی اندکی مشکوک هستید به گردش و تفریح برود.
- درباره «گروه دوستان» - که اغلب با انواع موضع‌گیری‌ها، رفتارهای ویژه و نامناسب و... همراه است – که فرزندتان به آن وارد شده، تحقیق کنید و تک‌تک افراد گروه را بشناسید؛ حتی یک فرد ناباب می‌تواند گروه را به انجام رفتارهای نامناسب وادار کند.
- نسبت به سرگرمی‌ها و تفریح‌های فرزندمان اشراف کامل داشته باشیم. اگر از منزل خارج می‌شود- به دور از ایجاد استرس و دخالت بی‌مورد که نتیجه‌ای به عکس دارد- دقیقاً بدانید با چه فرد یا افرادی بیرون رفته و به چه مکان‌هایی می‌رود. ساعت دقیق بازگشت به منزل را به او گوشزد کنید.
و به عنوان آخرین راهکار، همان قدر که نسبت به برقراری ارتباط فرزندمان با همسالان و یافتن دوست خوب تاکید دارید، به همان میزان او را در یافتن دوست خوب یاری کنیم....
مترجم: مهتاب صفرزاده خسروشاهی
منبع: http://www.bbc.co.uk
