هواداران نظام سعودی این تغییرات را چرخشی اساسی به سوی فن‌سالاری و حرکت پرسرعت ریاض در مسیر پیشرفت‌های اقتصادی می‌دانند، مخالفان اما معتقدند که این تحولات در نتیجه فشارهای بین‌المللی به دولت عربستان بعد از قتل وحشیانه جمال خاشقجی رخ داده و خبری از تغییر رویکردهای اساسی در این کشور نیست.
برای بخش مهمی از تغییرات کابینه عربستان دلایل داخلی و حتی قبیلگی ذکر شده اما بدون‌شک مهم‌ترین تغییر برای جامعه جهانی و همچنین منطقه خاورمیانه، برکناری عادل الجبیر از وزارت خارجه این کشور است؛ اگرچه او به‌طور کلی از قدرت رانده نشده و براساس فرامین ملک‌سلمان فعالیت خود را در منصب وزیر مشاور در امور خارجی عربستان ادامه خواهد داد. علاوه بر الجبیر، وزرای آموزش و پرورش، رسانه، گارد ملی و همچنین ریاست سازمان امنیت ملی نیز تغییر کرده‌اند.
این تغییرات محدود به هیأت وزرا نبوده و شامل شورای امور سیاسی و امنیتی (به ریاست ولیعهد) و همچنین شورای امور اقتصادی نیز می‌شود؛ شوراهایی که عملا نقش سیاستگذاری را در عربستان ایفا می‌کنند. از سوی دیگر، تقریبا اکثر چهره‌هایی که در پی فرامین ملک‌سلمان از سمت خود برکنار شدند، در فرامین مشابهی در پست‌های دیگر به فعالیت خود ادامه خواهند داد.
از جمله دیگر شخصیت‌هایی که برکناری آنها توجه رسانه‌ها را به‌خود جلب کرده است، ترکی آل‌شیخ و محمد بن‌نواف هستند؛ وزیر سابق ورزش و سفیر سابق عربستان در لندن. این دو برکناری، از آن جهت دارای اهمیت است که آل‌شیخ و نواف از چهره‌های نزدیک به ولیعهد عربستان به شمار می‌آیند، اگرچه این دو، سرنوشتی مشابه ژنرال العسیری یا سعود القحطانی (۲ مقام عالی‌رتبه سعودی که در جریان تحقیقات پرونده خاشقجی از سمت خود برکنار و بازداشت شدند) نداشته و همچون دیگر مسئولان برکنارشده قرار است در مناصب دیگری به‌کار خود ادامه دهند؛ آل‌شیخ به‌عنوان وزیر امور رفاه و نواف به‌عنوان مشاور دیوان پادشاهی.
از جمله نکات دیگری که در این تغییر و تحولات مورد توجه رسانه‌های عربی قرار گرفته، ورود ترکی بن‌طلال، برادر ولید بن‌طلال (سرمایه‌دار مشهور سعودی که مدت زیادی به فرمان محمد بن‌سلمان زندانی شده بود) به ساختار حاکمیت به‌عنوان امیر منطقه عسیر و همچنین عدم‌تعیین تکلیف وضعیت خالد بن‌سلمان، برادر کوچک ولیعهد بوده است. او که پیش از این سفیر عربستان در واشنگتن بود، بعد از آغاز بحران خاشقجی و طرح نامش به‌عنوان یکی از مسئولان قتل وی، ناچار به ترک آمریکا شده و همچنان وضعیت و جایگاه او در دولت عربستان سعودی مشخص نیست؛ امری که نشان می‌دهد تبعات بحران خاشقجی برای دولت محمد بن‌سلمان ادامه دارد.
- موج تغییرات سعودی
دستور سلمان در چهارمین سال پادشاهی‌اش، تغییر در ۳۳ پست کابینه سعودی را به‌دنبال داشته است؛ پست‌هایی که برخی از آنها از اهمیت بیشتری نسبت به دیگران برخوردار هستند. حضور ابراهیم العساف در جایگاه وزیر خارجه شاید یکی از مهم‌ترین آنها باشد. او طی سال‌های گذشته اغلب نماینده عربستان در نشست‌های گروه ۲۰ موسوم به جی-۲۰ و همچنین نشست‌های اقتصادی داووس بوده است.
۲۰سال حضور او در رأس وزارت دارایی عربستان، العساف را به چهره‌ای شناخته شده برای دیگر کشورها تبدیل کرده است. او در این ۲۰سال، حضور ۳پادشاه در قدرت را تجربه کرد. طبق گزارش خبرنگار روزنامه فایننشال‌تایمز، العساف قرار است طی مدت حضورش در وزارت خارجه عربستان، ساختار این وزارتخانه را به کلی تغییر دهد.
مساعد العبیان چهره مهم دیگر موج تازه تغییرات در کابینه سعودی است. او ۲۶ سال است که در شورای وزیران در مناصب مختلف حضور داشته است. العبیان به‌عنوان یکی از نزدیک‌ترین چهره‌ها به شاه سعودی و همچنین محمد بن‌سلمان ولیعهد به‌شمار می‌رود. او اکنون به‌عنوان مشاور امنیت ملی منصوب شده است؛ پستی که از سال۲۰۱۵ یعنی زمانی که بندر بن سلطان برکنار شد، خالی مانده بود. گفته می‌شود العبیان در حل و فصل برخی پرونده‌های امنیتی و سیاست خارجی عربستان دخیل بوده است.
شاهزاده عبدالله بن بندر به پست وزارت گارد ملی گمارده شده که تا پیش از این در دفتر محمد بن سلمان در ریاض مشغول به کار بود. از او به‌عنوان یکی از چهره‌های نزدیک به ولیعهد جوان سعودی نام برده می‌شود. وزارت گارد ملی در تأمین امنیت خانواده سلطنتی و همچنین حرمین مکه و مدینه نقش محوری دارد. گارد ملی تاریخچه‌ای ۰۵ساله دارد و یکی از موانع احتمالی رسیدن محمدبن‌سلمان به پادشاهی به‌شمار می‌رود. با انتصاب بن‌بندر این مانع برطرف خواهد شد.
برخی شاهزاده‌های جوان نیز از سوی سلمان به عضویت دیوان پادشاهی درآمده‌اند. برخی دیگر از این شاهزاده‌ها به‌عنوان فرماندار تعیین شده‌اند تا شاه عربستان نشان دهد که همچنان قصد دارد چهره‌های جوان را به قدرت وارد کند. موضوعی که در میان هیاهوی مربوط به تغییرات کابینه مغفول مانده، تشکیل دیوان شورای وزیران است. ملک عبدالله، پادشاه پیشین عربستان، در سال۲۰۱۱ شورای وزیران را با شورای پادشاهی ادغام و عملا جایگاه شورای وزیران را به جایگاهی تشریفاتی تبدیل کرد. سلمان اما با تشکیل دیوان شورای وزیران که مستقل از شورای پادشاهی عمل خواهد کرد، سعی دارد بر استقلال شورای وزیران پافشاری کند.
وزارت اطلاع‌رسانی اکنون تغییر نام داده شده و با عنوان عجیب وزارت رسانه معرفی شده است. ترکی الشبانه، وزیر جدید وزارتخانه رسانه است. او پیش از این رئیس شبکه تلویزیونی خصوصی روتانا بوده است. او جانشین عواد العواد شده که اکنون به‌عنوان وزیر مشاور در کابینه تعیین شده است. آژانس فضایی سعودی، سازمان دیگری است که به دستور سلمان ایجاد شده است.
شاهزاده سلطان بن سلمان، فرزند دیگر پادشاه که ستاره‌شناسی خوانده، به ریاست این سازمان منصوب شده است. او پیش از این، هدایت سازمان گردشگری عربستان را به‌عهده داشت. احمد الخطیب، جانشین سلطان بن سلمان در سازمان گردشگری خواهد شد. الخطیب مشاور نزدیک محمد بن سلمان و رئیس سازمان صنایع نظامی عربستان است. او سابقه هدایت وزارت بهداشت عربستان را نیز در کارنامه دارد.
در کنار این تغییرات، ایمن المطیری نیز به‌عنوان دستیار وزیر تجارت و سرمایه‌گذاری منصوب شده است. او اکنون یکی از معدود زنانی است که در مناصب بالای وزارتی مشغول به‌کار می‌شود. علاوه بر این، طبق دستور پادشاه، محمد بن نواف بن عبدالعزیز هم از سفارت عربستان در انگلیس برکنار شده است. پدر او رئیس سازمان اطلاعاتی عربستان سعودی بود که ۳ سال پیش در ۸۳ سالگی درگذشت.
- وزیر خارجه جدید عربستان کیست؟
ابراهیم العساف ۶۹ساله بعد از پایان تحصیلات تکمیلی در آمریکا تمام زندگی خود را با فعالیت در مناصب عالی‌رتبه اقتصادی در عربستان سعودی گذرانده است؛ از بانک مرکزی عربستان گرفته تا شرکت ملی نفت سعودی (آرامکو) و در نهایت وزارت امور مالی. او البته ازجمله ۳۰۰شاهزاده و تاجری بود که در سال۲۰۱۷ از موج دستگیری ولیعهد عربستان در امان نمانده و چندماهی را در هتل ریتز کارلتون ریاض که به زندان این شخصیت‌ها تبدیل شده بود، گذراند.
اتهام وی سوءاستفاده از منابع مالی طرح توسعه حرم مکی و همچنین خرید غیرقانونی اراضی عنوان شده بود. اگرچه در اوایل سال۲۰۱۸ آزاد شده و به‌تدریج ممنوعیت‌های رسانه‌ای او لغو شد. ابراهیم العساف هیچ‌گاه مسئولیت دیپلماتیک نداشته و بسیاری انتخاب او به‌عنوان وزیر خارجه عربستان را نشانه‌ای از رویکرد دولت این کشور برای عبور از مناقشات سیاسی و تمرکز بر پرونده‌های اقتصادی، ازجمله جذب سرمایه‌گذاری در عربستان ارزیابی کرده‌اند. اقتصاد عربستان سعودی در آستانه اصلاحات ساختاری محمد بن‌سلمان با ۲ بحران اساسی کاهش قیمت نفت و همچنین کاهش سرمایه‌گذاری‌های خارجی به‌ویژه بعد از قتل جمال خاشقجی روبه‌رو شده است. از سوی دیگر، عادل الجبیر به نمادی از سیاست‌های عربستان در قبال ایران، یمن، سوریه و قطر تبدیل شده بود.
نظر شما