در واقع، نوع نگرشی که در برابر این روددرهها وجود داشته، در گام اول، متمرکز بر کنترل سیلاب و ایمنی‌سازی و در درجه دوم، ایجاد فضای سبز برای شهروندان بوده است.
در رویکرد احیای رودخانه، حداقل اقدام و مداخله در سیمای رود انجام می‌شود تا اکوسیستم، حفظ شود. در سال‌های گذشته، جز در منطقه فرحزاد و در قالب یک پروژه پایلوت، در دیگر بخش‌ها و همچنین بوستان جوانمردان و بوستان دارآباد، شاهد ایجاد کانال‌های مصنوعی‌ای بوده‌ایم که هیچ نشان و آثاری از اکوسیستم طبیعی ـ چه در قسمت ساحلی و چه در بستر آن ـ وجود ندارد. با وجود آنکه فضای گردشگری و بوستان از این طریق ایجاد شده اما این پارک‌ها به بهای دستکاری در طبیعت، ایجاد شده‌اند.
متأسفانه تمامی برخوردها با موضوع روددرهها بر اساس این رویکرد بوده و به هیچ وجه با منطق و رویکرد احیای رودخانه ساماندهی نشده‌اند بلکه رویکرد مواجهه با روددرهها بر اساس مهار رودخانه و تأمین ایمنی سیلاب بوده و در درجه بعد، ایجاد بوستان برای تفرج. در این چارچوب، با اقدامات انجام‌شده، اساسا دیگر چیزی از اکوسیستم به شکل سابق وجود ندارد. این موضوع به‌سهولت قابل مشاهده است که کف این رودخانه‌ها کاملا سیمانی شده و دیواره‌ها و شیب‌ها هم تغییر کرده‌اند.
در ادامه، شاهد کشت گونه‌های جدید گیاهی در منطقه و حتی ازبین‌رفتن گونه‌های جانوری آن بوده‌ایم که در نهایت باعث شده تغییر سیمای طبیعت رخ دهد. ارزش‌های اکوسیستمی در روددره‌های تهران شامل تنوع زیستی نیز می‌شود. گونه‌های جانوری و گیاهی متعددی در کنار این رودخانه‌ها زندگی می‌کنند. هنگامی که سیما و منظر این رودخانه‌ها تغییر می‌کند، این گونه‌ها از بین می‌روند و این مسئله، لطمه‌ای به محیط‌زیست شهری تهران است. به لحاظ محیط‌زیست و توسعه پایدار، حفظ این گونه‌ها، از ارزش بسیار زیادی برخوردار است.
وقتی سیستم طبیعی رودخانه را با رویکرد اکوسیستمی، مطالعه و سازماندهی می‌کنید، آنگاه در نظام هیدرولوژیک اطراف رودخانه تغییرات زیادی ایجاد نمی‌شود و تغییرات، حداقلی‌است. مشکل عمده‌ای که در مورد روددرهها وجود دارد، تجاوزی‌است که به حریم این رودخانه‌ها می‌شود. از این روددرهها در بالادست حجم قابل‌توجهی آب برداشت می‌کنند که به‌صورت سنتی این حق را داشته‌اند و حق قانونی‌شان محسوب می‌شود اما با توسعه شهر به سمت کوهستان، حریم این رودخانه‌ها مورد تجاوز برخی از افراد قرار می‌گیرد و برداشت غیرمجاز آب نیز رخ می‌دهد.
با توجه به برداشت آب در بالادست، دبی رودخانه کاهش یافته و شرایط کیفی آب در پایین‌دست بدتر می‌شود. از سوی دیگر، مشکل اساسی، این است که حراست از کیفیت رودخانه در مورد این رودخانه‌ها متولی مشخصی ندارد. هرچند شرکت آب منطقه‌ای حریم این روددرهها را مشخص کرده اما در مورد کیفیت آب، نه شهرداری، نه محیط‌زیست و نه سازمان آب منطقه‌ای اقدام جدی نمی‌کنند.
متولی اصلی به لحاظ حقوقی در مسیر روددرهها، وزارت نیرو و سازمان آب منطقه‌ای‌است اما وقتی این رودخانه‌ها وارد محیط شهری می‌شوند، باید همکاری مؤثری با شهرداری وجود داشته باشد. بخشی از این مشارکت در حوزه نظارت و پایش است و بخشی دیگر در حوزه مالی.
آسیب‌شناسی دیگری که درخصوص رویکردهای پیشین مدیریت شهری نسبت به روددرهها وجود دارد، عدم‌همراهی و مشارکت اجتماعی در این باره است. در واقع، اقداماتی که در ساماندهی روددرهها اعم از طراحی، مطالعات و اقدامات فنی و مهندسی انجام می‌شود، باید مبتنی بر نظرخواهی از ساکنان آن منطقه و بر اساس مشارکت اجتماعی باشد.
به‌طور مثال، اهالی روددره کن برای ساماندهی این رودخانه از همه ذی‌حق‌تر هستند که نظرشان پرسیده شود. متأسفانه تاکنون در مطالعات مهندسی، مطالعات مردم‌شناسی و نظرخواهی از مردم، جایگاهی نداشته است؛ هرچند در رویکرد جدید شهرداری گفته شده که از نظرات مردم در فاز طراحی روددرهها استفاده خواهد شد.
در دوره کنونی مدیریت شهری، شهرداری تهران درصدد احیا و ساماندهی روددره‌هاست. طی یک سال گذشته تلاش‌هایی در سطح پایلوت برای احیای این رودخانه‌ها با شرایط طبیعی انجام شده تا ضمن حفظ و احیای محیط‌زیست، شهروندان بتوانند از پتانسیل‌های گردشگری طبیعی این محورهای سبز شهر استفاده کنند.
در رویکردهای جدید شهرسازی، روددرهها محورهای سبزی هستند که هم مردم می‌توانند برای گذراندن اوقات فراغت از آنها استفاده کنند، هم طبیعت حفظ می‌شود که این موضوع می‌تواند در اقتصاد شهری و ایجاد اشتغال اثرگذار باشد. بر اساس ارزیابی‌های اولیه، در کوتاه‌مدت حدود 3هزار میلیارد تومان اعتبار مالی برای ساماندهی روددرهها پیش‌بینی شده که با توجه به مشکلات بسیار زیاد شهر تهران اعم از ترافیک، آلودگی هوا، پسماند و بافت فرسوده، به نظر می‌رسد تأمین این اعتبار در اولویت‌های بعدی قرار گیرد.
با وجود این، راهکار حل این مسئله آن است که شهرداری و شورا با هم‌اندیشی با یکدیگر مسائل را اولویت‌بندی کنند. اگر برخی از این محورها به لحاظ اولویت‌های اجتماعی ارزشمند باشند، می‌توان اعتبار ساماندهی این محورهای طبیعی را در بودجه سال۹۸ قابل توجیه کرد.
نظر شما