هم اکنون 110 میلیون مین در 64 کشور دنیا وجود دارد که سهم ایران از این تعداد 16 میلیون عدد معادل حدود 16 درصد میزان جهانی است.با این برآورد تقریبی ایران پس از مصر دومین کشور آلوده جهان به لحاظ وسعت آلودگی است.
همچنین ایران به همراه 6 کشور عراق، کامبوج، ویتنام، افغانستان، کلمبیا و آنگولا پرحادثه‌ترین کشورهای جهان از بابت تلفات ناشی از انفجار مین هستند.
نواحی جنوبی و غربی ایران با گذشت 19 سال از پایان جنگ، هنوز آرامگاه میلیون‌ها مین است.
شملچه، اسماعیلیه، ملیحه سعدون و هزاران هکتار از دشت‌های وسیع جنوب غربی کشور در تسخیر این دشمنان فلزی و بی تحرک انسانند که با کوچک ترین حرکت آدمی، جان انسان را می‌ستانند. پس از جنگ حدود 2/4 میلیون هکتار از نواحی جنوب و غرب کشور مین گذاری شده بود. مین‌های ضدنفر هر روز 2 قربانی برجا می‌گذارد و بیش از همه جان کودکان و نوجوانان کنجکاو را تهدید می‌کند.
بازی مرگبار بچه‌های جنوب
ناصر، جوان ۱۹ ساله خرمشهری می‌گوید مشکل آنان تنها وجود میدان های مین پراکنده ای نیست که در گذشته جان بسیاری را گرفته.
به گفته ناصر، «کودکان دچار خطرهای بیشتری می‌شوند. آنها چیزی از مین یا گلوله‌های سرگردان خمپاره‌های عمل نکرده نمی‌دانند و وقتی گلوله‌ای را پیدا می‌کنند یا با یک مین 3 شاخه برخورد می‌کنند، دور آن حلقه می‌زنند و شروع به بازی می‌کنند. با سنگ روی خمپاره‌های عمل‌نکرده می‌کوبند و این موضوع، نگرانی روستایی‌ها را بیشتر کرده است.»
دشمنان خاموش آهنی هنوز هم منفجر می‌شوند و ما تلفات می‌دهیم؛همان دشمنان آهنی که سال‌هاست در زمینهای سرزمین‌مان جا خوش کرده‌اند، عملیات خنثی‌سازی آنها سال‌ها در حال اجراست و به گفته فرماندهان پاکسازی حالا‌حالاها باید جست‌وجو کنند.برخی منفجر می‌شوند و خسارات جانی به وجود می‌آورند و برخی دیگر همچنان پنهان از چشم‌ها، زیر زمین جا خوش کرده‌اند.
به رغم گفت‌وگوهای بسیاری که نسبت به بحران‌های مین زمینی بین سازمان‌های حقوق بشری و رهبران سیاسی برای پایان دادن و محدود کردن کاربرد مین‌های زمینی وجود دارد،هنوز از سوی دولت‌ها استفاده و کاربرد مین‌های زمینی، در سطح گسترده‌ای صورت می‌گیرد.
با وجود پیشرفت‌های به دست آمده برای جمع‌آوری این مواد، برخی از بزرگترین کشورهای دارنده و سازنده مین‌های زمینی ضدنفر هنوز پیمان ممنوعیت مین‌های زمینی ضدنفر را امضا نکرده‌اند. این در حالی است که مین‌های ضدنفر، هزاران انسان را می‌کشند، معلول یا بی‌سرپرست می‌کنند، بنابراین کشورها مسئولیتی اخلاقی در تصویب پیمان ممنوعیت تولید و کاشت مین دارند.
براساس برآوردهای موجود، تولید یک مین ضدنفر هزینه‌ای معادل 4 دلار دارد، اما هزینه‌های یافتن و انهدام آن، برای هر مین، 300 تا 1000 دلار است.
از آنجا که سال‌ها از کاشتن آنها گذشته و خاک دچار فرسایش شده بسیاری از آنها حرکت کرده‌اند؛ برای همین کار کشف و خنثی سازی این دشمنان خفته مشکل است.
از طرف دیگر بیشتر میدان‌های مین فاقد نقشه هستند و پیدا کردن آنها از روی بررسی محیطی امکان‌پذیراست برای همین ریسک کار بسیار بالا می‌رود. گذشته از اینها برخی از زمینهای جنوب کشور که روزی در آن جنگ جریان داشته حالا تبدیل به زمینهای کشاورزی شده‌اند، برای همین بیشتر تلفات مین میان کشاورزان منطقه است.
دشمنان آهنی زیر خاک
مین‌ها بیش از یک میلیون و 28 هزار هکتار از اراضی ایران را در اختیار خود دارند که سهم استان خوزستان 435 هزار هکتار است. استان ایلام با 516 هکتار در صدر استان‌های زیر‌نفوذ این سربازان وظیفه‌شناس قرار دارد.
به دنبال این استان، استان‌های آذربایجان‌غربی با 11 هزار، کرمانشاه با 56 هزار و کردستان با8هزار هکتار قرار دارند. در همین اراضی مین‌ها در 10ماهه نخست سال 1385 به 71 نفر از شهروندان ایرانی صدمه جانی زدند که البته حبیبی، رئیس مرکز مین‌زدایی کشور معتقد است: خوشبختانه تعداد تلفات مناطق آلوده کاهش پیدا کرده است.از این 71 نفر 38 نفر نیروهای مردمی‌و 33 نفر پرسنل نظامی‌فعال در زمینه پاکسازی مین‌ها بوده‌اند.
هم‌اکنون 30 یگان برای پاکسازی مناطق مین در حال فعالیت هستند که با احتساب نیروهای مردمی‌و شرکت‌های فعال تا 3 هزار نفر در پاکسازی مناطق آلوده به مین فعالیت دارند که در این میان یک هزار و 500 نفر به طور مستقیم در میدان‌های مین مشغول به کارند. اما با این حال کار به‌‌کندی پیش می‌رود. هرچند که رئیس مرکز مین‌زدایی معتقد است که تا سال 1389 تمامی‌این دشمنان آهنی پاکسازی می‌شوند.
بنابر یک پژوهش دانشگاهی در 16 سال گذشته به طور میانگین هرساله 7 هزار حادثه انفجار مین در نقاط مختلف مرزی ایران رخ داده که 95 درصد قربانیان آن غیرنظامی‌و بین 13 تا 25 درصد کودک بوده‌اند.
اما چندی پیش استفان نلن، رئیس مرکز بین‌المللی خدمات بشردوستانه سازمان ملل در بازدیدی از مناطق آلوده به مین ایران حجم این آلودگی را در دنیا بی‌نظیر اعلام کرد و گفت: پاکسازی ایران از مین‌های زمان جنگ، سال‌ها طول می‌کشد.
بیش از 4 نوع مین ضدنفر، ضدتانک، ضد نفربر و ضد نفرترکشی در ایران شناسایی شده است، همچنین هزینه پاکسازی هر مین (بین 300 تا 1000دلار) برآوردهای فعلی، پیش‌بینی خوشبینانه‌ای محسوب می‌شود.
با این وجود مسئولان امیدوارند که کمتر از 3 سال دیگر تمام کشور را از وجود مین‌های باقیمانده از زمان جنگ پاکسازی کنند. به گفته مسئولان، کار پاکسازی میدان‌های مین هم اکنون براساس اولویت‌ها در استان‌های مختلف انجام می‌شود که شرایط جغرافیایی، حجم عملیات و توجه به مسائل امنیتی نیز در این اولویت بندی دخالت دارد.
وجود هر مین در هر نقطه از استان‌های آلوده ایران، جان یک یا چند انسان را به خطر می‌اندازد، علاوه بر این، عوارض زیست محیطی و اقتصادی مخربی را نیز به همراه دارد که گاه جبران آن مستلزم پرداخت هزینه‌های هنگفتی است که از این دست می‌توان به توقف برخی پروژه‌های نفتی در منطق آزادگان و جفیر اشاره کرد.خسارت‌هایی که چندی پیش ازسوی کانون مشارکت در پاکسازی مین، به 3 بخش خسارت‌های دامپروری، کشاورزی و ارتباطات دسته‌بندی شد.
مدارصفردرجه
در فاصله 30کیلومتری اهواز و در جاده اهواز- خرمشهر قرار داریم. پادگان«حمید» اکنون چیزی جز تلی از خاک و آهن نیست.
این پادگان که در زمان رژیم پهلوی ساخته شده بود، قرار بود بزرگترین و مجهزترین پادگان ارتش در جنوب کشور باشد. هنگام شروع جنگ، پادگان حمید هنوز به صورت کامل در اختیار ارتش قرار نگرفته بود که به تصرف عراقی‌ها درآمد و آنها نیز هنگامی‌که مجبور به عقب نشینی از آنجا شدند، با استفاده از مواد منفجره، پادگان را نابود کردند و دور تا دور آنجا را مین کاشتند تا انسان درو کند. حرکت می‌کنیم، در جاده‌ای که به سمت طلاییه می‌رود.
در راه گروهی را می‌بینیم که مشغول مین روبی کنار جاده هستند. فرمانده آنها می‌گوید از پادگان حمید تا سه راه فتح، قرار است برای اطمینان خاطر، دوباره مین روبی شود، گرچه تا زمانی که ما به آنها رسیدیم، هیچ مینی پیدا نشده بود و سرانجام طلاییه است که رخ می‌نماید؛ منطقه‌ای نزدیک مرز عراق. دراینجا، هنوز آثار جنگ دیده می‌شود؛ کانال‌هایی که سربازان در آنها روزها و شب‌ها را می‌گذراندند، میدان‌های مین و انواع و اقسام سیم‌های خاردار و چند تانک سوخته که از دوران جنگ مانده‌اند.
بعد ازآنجا نوبت شلمچه است.در3 سال گذشته بیش از 100 انفجار ناشی از انهدام یکجای مین‌ها و ادوات انفجاری مربوط به دوران جنگ در منطقه عمومی‌شلمچه رخ داده است.مین و اشیای انفجاری در منطقه شلمچه پس از خنثی‌سازی به صورت یکجا جمع آوری شده و سپس منهدم می‌شود.
با گذشت ۱9سال از پایان جنگ تحمیلی مناطق زیادی از نوار مرزی استان خوزستان آلوده به مین و مواد منفجره است که هرازگاهی بر اثر بی‌احتیاطی و بی‌توجهی به علائم هشداردهنده شاهد حوادث تلخ هستیم، به طوری‌که هنوز بیش از ۴۰۰هزار هکتار از اراضی استان خوزستان به مین و اشیای منفجره آلوده است.
فرمانداری خرمشهر درباره نزدیکی به میادین مین این منطقه به شدت به شهروندان این شهر و مسافران عبوری هشدار داده است.بنا بر اعلام مسئولان، کار خنثی سازی میادین مین در شلمچه که هم اکنون30 درصد پیشرفت داشته است تا سال 1389 ادامه دارد.
ردپای گرگ
نواری به پهنای 10 کیلومتر در مرزهای غربی و جنوب غربی ایران، آلوده به مین است. به گفته یک مقام ارشد در مرکز مین زدایی، این زمینهای آلوده، مساحتی بالغ بر 2 میلیون و 400هزار هکتار از خاک ایران را در بر می‌گیرد. کمتر از 2 میلیون هکتار دیگر نیز از زمان پایان جنگ تاکنون پاکسازی شده است.
وزارت دفاع ایران در سال‌های پایانی دهه 90 میلادی اقدام به طراحی و ساخت خودروهای مین روب کرده که جزو «افتخارات» مسئولان ایرانی محسوب می‌شوند و به آنان امکان داده است که با وجود تحریم‌های آمریکا به تجهیزات مین روبی دست یابند. اما این خودروها فقط در دشت‌های هموار همچون مناطق جنوب غرب ایران (خوزستان) کاربرد دارند.
به همین دلیل کوهستان‌های شمال غرب و غرب این کشور همچنان با شیوه‌های سنتی یعنی سرند کردن خاک و شخم زدن زمین، مین روبی می‌شوند.سالانه تنها 30 هزار هکتار از زمینهای آلوده به مین در ایران پاکسازی می‌شود.به این ترتیب حتی اگر همه چیزطبق برنامه پیش برود، مین‌هایی که در 8 سال جنگ جانفرسا کاشته شده اند، با گذشت ربع قرن همچنان زیر خاک آرام و بی‌صدا خفته‌اند.
