روانشناسی‌سیاسی؛ رویکرد جدید در روابط بین‌الملل

چه عواملی به بروز درگیری‌هایی مانند درگیری در بوسنی، رواندا یا ایرلند شمالی می‌انجامد؟ آیا نژادپرستی اجتناب ناپذیر است؟ چرا رؤسای جمهور چنین تصمیماتی می‌گیرند؟ چرا واقعه 11 سپتامبر اتفاق افتاد؟ ...این سئوالات و بسیاری از سئوالات دیگر درباره سیاست وجود دارد که خود و چرایی آن برای ما بسیار مهم است.

بسیاری از رفتارهای سیاسی حتی در بررسی‌های بعدی قابل توضیح و درک نیست: انسان‌ها جنگهایی را آغاز می‌کنند که در پایان بی‌دلیل و بیهوده به نظر می‌رسد، مانند جنگهای جهانی اول و دوم و...

روان‌شناسی‌سیاسی دایره‌ای مهم در تحقیقات علمی است که برای علاقه‌مندان بسیار جالب و اغلب ناراحت‌کننده می‌باشد، زیرا برخی از تکان‌دهنده‌ترین نمونه‌های خشونت سیاسی را بررسی می‌کند.

روانشناسی سیاسی به عنوان حوزه‌ای جدید و میان رشته‌ای از علوم اجتماعی با هدف تحلیل رفتارهای سیاسی رهبران، شخصیت‌های سیاسی، گروهها و افراد بر اساس نظریه‌ها و مفاهیم آن به درک عمیق‌تر رفتارهای سیاسی کمک شایانی کرده است. این حوزه از این نظر میان رشته‌ای است چون علاوه بر مباحثی از رشته‌های علوم سیاسی و روان شناسی، شامل مباحثی از جامعه‌شناسی، مدیریت دولتی، دادرسی‌جنایی، مردم‌شناسی و بسیاری از حوزه‌های دیگر می‌شود.

این حوزه دربرگیرنده رفتارهایی نظیر رأی دادن، سیاستهای نژادی، نسل‌کشی (ژنوساید)، قومیت، ناسیونالیسم، افراط‌گرایی سیاسی، جنگ و بازدارندگی و... می‌باشد.
در ایران این مبحث کمتر مورد توجه بوده است این در حالی است که آثار روان‌شناسی سیاسی در جهان روز به روز بیشتر و بیشتر منتشر و سالانه کتابها و مقالات زیادی در این زمینه نگاشته می‌شود. همراه با رشد حوزه روان‌شناسی سیاسی نیاز به کتاب درسی جامع از خطوط تخصصی روان‌شناسی سیاسی افزایش یافته است.

ضرورت آشنایی با چنین مبحثی برای هرکس که با علوم اجتماعی به معنای اعم و علوم سیاسی به طور اخص و افرادی که در محیط‌های سیاسی، رسانه‌ای، اجتماعی و امثال آن فعالیت می‌کنند ضروری است، زیرا آنها را با تحلیل رفتارهای گروهها و ملتها آشنا می‌کند و زمینه درک عمیق‌تر این رفتارها را برای او فراهم می‌سازد.

کتاب «مقدمه ای بر روان‌شناسی سیاسی» کوششی است در جهت تبیین و شناساندن لایه‌هایی از وجود انسان که علت اساسی ساختن تاریخ و حادثه‌های آن می‌باشد. مقدمه‌ای بر روانشناسی سیاسی را مارتا کاتم، بث- اولر، النا مسترز، توماس پرستون به رشته تالیف درآورده‌اند. این کتاب به وسیله کمال خرازی و جواد علاقبندراد ترجمه و  در 466 صفحه  توسط  نشر دانشگاهی به بازار کتاب  عرضه شده است.

خوانندگان برای درک مطالب این کتاب به پیشینه‌ای در روان‌شناسی یا علوم سیاسی نیاز ندارند. این کتاب به خواننده می‌آموزد همان شهروندانی که در شرایط دموکراتیک حقوق سیاسی خود را با رفتن پای صندوق رأی در روز انتخابات محقق می‌سازند ممکن است در شرایطی معین، از خودکامه‌ای قدرت طلب، که رقابت سیاسی را ممنوع می‌کند و مخالفان خود را شکنجه می‌دهد حمایت کنند. در این کتاب برخی از غمناک‌ترین حوادث تاریخ بشر و برخی از وحشتناک‌ترین اعمالی که افراد برای دستیابی به مقاصد سیاسی نسبت به هم روا می‌دارند، توصیف شده است.

نویسنده در مقدمه کتاب،  چیستی روان‌شناسی سیاسی را به بحث گذاشته و بخشی از تاریخچه و نیز مسائل روان‌شناختی آن را توضیح می‌دهد. توضیحی نیز درباره «انسان سیاسی» و تصویری از یک شخصیت عام سیاسی ارائه شده است. در این تصویر اجزای تفکر و احساس - شخصیت، هویت اجتماعی، ارزش، نگرش، هیجان و فرآیند‌های شناختی - در لایه‌های ذهن گنجانده می‌شود، به گونه‌ای که شخصیت در مرکز و هویت اجتماعی و ارزشها در لایه‌های بعدی و نگرشها، فرایندهای شناختی و هیجانات در نزدیکترین لایه آن به سطح قرار می‌گیرد.

انسان سیاسی در سراسر کتاب از یک فصل به فصل دیگر مطرح می‌شود و در ابتدای هر فصل بخشهای مربوط به انسان سیاسی و محیط وی برجسته شده تا خواننده فصل را با یادآوری نظریه‌ها و مفاهیم روان‌شناختی، که در صفحات بعد از آن می‌آید آغاز کند. فصلهای 2،3،4 خواننده را با اصلی‌ترین نظریه‌ها و مفاهیم روان شناختی که در روان‌شناسی سیاسی به کار می‌رود آشنا می‌سازد.

فصل 2 به چارچوبها و نظریه‌های شخصیت محور، فصل 3 به فرآیندهای شناختی،  نگرشها، هویتها و هیجانات و فصل 4 به روان‌شناسی گروهی در سیاست اختصاص دارد. فصل 5 به رهبری، به ویژه رهبری رئیس جمهور در سیاست داخلی و بین‌المللی می‌پردازد. فصل 6 در مورد روان‌شناسی سیاسی و رفتار سیاسی شهروند متوسط آمریکایی، با توجه به نوعی مقایسه و تطبیق با بریتانیا، است که چگونگی پردازش اطلاعات و تصمیم‌گیری در رأی‌گیری و تأثیر رسانه‌ها بر نگرشهای سیاسی بررسی می‌شود.

در فصل 7 نظریه‌ها در زمینه تعارضات نژادی و قومی در ایالات متحده، برزیل، آفریقای جنوبی، نیجریه، بوسنی و گواتمالا بررسی می‌شود. در فصل 8 تاثیر ناسیونالیسم بر رفتار شهروندان و رهبران در سیاست داخلی و بین‌المللی بررسی می‌شود. از جمله مواردی که به صورت خاص مورد استفاده قرار گرفته مناقشات ایرلند شمالی، یوگسلاوی، کوزوو، قبرس، چچن، کردهای ترکیه و اتحاد دو آلمان است.

نیز بررسی روان‌شناسی سیاسی ناسیونالیسم بر رفتار سیاست خارجی با بررسی موارد جنگ جهانی دوم و مبارزات ایالات متحده علیه مواد مخدر نشان داده شده است. در فصل 9 کتاب به رفتارهای افراطی و انگیزه انجام آنها پرداخته می‌شود  که شامل علل روان‌شناختی سیاسی، شکل‌گیری سازمان‌های نژادپرستانه سفید پوستان، تروریستها، باندهای سرکوب و شکنجه دولتی و نسل‌کشی است.

در نهایت فصل دهم کتاب به روان‌شناسی سیاسی بازداشتن از فعالیت‌های هسته‌ای و جنگ افزارهای متعارف  اختصاص دارد.

در هر فصل کادرهایی حاوی مطالبی مرتبط با موضوع بحث آمده از جمله مطالبی درباره گروه‌های تبهکار خیابانی در شهرهای ایالات متحده، شورش نژادی در تولسا در سال 1921، گرفتاری یک کرد در ترکیه که به جرم سخن گفتن به زبان بومی‌اش به زندان افتاد، اختلافات در ایرلند شمالی درباره حق تظاهرات و ...

در این کتاب جداول و اشکال و مثالهایی از یافته‌های تحقیقی و همچنین فهرستی در معرفی بسیاری از کتابها و مقالات خوب که در برگیرنده پژوهشهای غنی و متنوع درباره هر یک از رفتارهای سیاسی است برای تحقیق بیشتر در اختیار خواننده قرار گرفته است.