چراغ خطر در چهارراه صیغه

نظرات متفاوت راجع به سخنان وزیر کشور، به موجی در جامعه بدل شد که هنوز هم فروکش نکرده است. مصطفی پورمحمدی از موضوعی سخن گفته بود که سال‌ها پیش هاشمی‌رفسنجانی (رئیس‌جمهور وقت) هم در موردش صحبت کرد و آن زمان نیز حرف و حدیث‌های فراوانی در پی داشت.

 «برداشتن موانع برای ازدواج موقت»؛ این تمام آن چیزی است که در هر بار مطرح‌شدنش، توفانی راه انداخته که سرعت حرکتش به اندازه شنیدن یک خبر مهم بوده و ایران را در کمتر از چند ساعت درنوردیده است.

نظر موافقان  در هیاهوی موج مخالفت‌ها شنیده نشده است. این واژه‌ها را پی بگیرید تا چالش نظرات آنها، چراغ خطر پیرامون ازدواج موقت را خاموش کند.

قاعده مترقی اسلام
«ازدواج موقت یکی از مترقی‌ترین قواعد شرعی اسلام است که در زمینه ارتباط میان زن و مرد طراحی شده است.» این نظر دکتر علی اصغر احمدی مدیر مؤسسه روان‌شناسی دانشگاه تهران - درباره ازدواج موقت است.

 او گرایش به ازدواج موقت را بر اساس یک چرخه، این‌گونه توضیح می‌دهد: «فردگرایی افراد، دور شدن آنها از جمع و گسسته‌شدن تدریجی ارتباطات جمع‌گرایانه، موجب شده ازدواج دائم برای عده‌ای امکان‌پذیر نباشد. وقتی میزان آماری ازدواج دائمی پایین است، ‌اگر قاعده‌ای به نام ازدواج موقت هم نباشد، افراد ناگزیر به روابط نامشروع روی می‌آورند.

 چنین ارتکاب به گناهی وقتی خطرناک می‌شود که پس از آن، ارتکاب به سایر گناه‌ها هم به‌راحتی انجام گیرد. ترک بسیاری از واجبات، در همین مرحله انجام می‌شود. پس وجود ازدواج موقت به عنوان یک روش شرعی و قانون لازم است».

احمدی معتقد است ازدواج موقت به یک شکل نیست و در حقیقت از نظر اسمی «موقت» است چون دارای زمان مشخص و شروط گوناگون است.

او با اشاره به مسئله زمان‌ ازدواج، از ازدواج یک ساعته تا 99 ساله می‌گوید و تاکید می‌کند که افراد می‌توانند در این‌گونه ازدواج‌ها، نحوه ارتباط، ‌زمان و میزان آن و البته مبلغی که به عنوان مهریه به زن تعلق می‌گیرد را مشخص کنند.

 از نظر احمدی این ازدواج، نوعی ازدواج انعطاف‌پذیر است که افراد می‌توانند خود را با آن تطبیق دهند. آن دسته افرادی که نیاز به ازدواج دارند، با این روش می‌توانند علاوه بر رفع نیاز، از مشکلات و گناهان ارتباطات غیرسالم هم رهایی یابند. در واقع ازدواج موقت باعث می‌شود آن چیزی که در نهان جامعه وجود دارد و به دلیل عدم رعایت شئونات شرعی به زنا بدل می‌شود، جنبه شرعی به خود گیرد و راه گناه را ببندد. به نظر دکتر احمدی، موضوع ثبت ازدواج در شناسنامه یا سند - چه در ازدواج دائم و چه در ازدواج موقت - یک امر مدنی است، نه شرعی و به همین دلیل، خواندن صیغه محرمیت میان افراد، بسیار مهم‌تر از ثبت آن است.

احمدی با پاسخ به این سؤال که آیا حاضر است فرزندانش ازدواج موقت کنند نشان می‌دهد که فقط در حرف با ازدواج موقت موافق نیست بلکه این جریان برایش خیلی جدی است؛ «اگر من به عنوان پدر مطلع باشم که فرزندم رابطه‌ای خارج از محدوده شرع دارد، حاضرم با رضایت کامل، شرایط انجام ازدواج موقت را برای فرزندم فراهم کنم تا حداقل آن رابطه مشروع باشد».

مدیر مؤسسه روان‌شناسی دانشگاه تهران با این جمله پاسخ ما را می‌دهد. او البته ذکر می‌کند که ازدواج موقت برای دخترها مکروه است بلکه این ازدواج برای افرادی سفارش شده که به هر دلیل از شرایط انجام ازدواج دائم محرومند.

مخالفت با شرع ممنوع
«مگر ما می‌توانیم جلوی شرع اسلام بایستیم؟ ما شیعه‌ایم و موافق تمام قواعد و دستورات دین.» حامد سلیمانیان هر چند با این تصمیم‌گیری، حتی از طرف خانواده و اطرافیانش تحت فشار قرار گرفته ‌اما برای نظر خود دلایل خاصی دارد. حرف‌های او که مدیریت فرهنگسرای خانواده را بر عهده دارد، خواندنی است؛ «ما نمی‌توانیم اصل ماجرای ازدواج موقت را زیر سؤال ببریم ولی آنچه که مطرح است این است که آیا ازدواج موقت در جامعه فعلی ما فرآیند مثبتی است یا نه؟».

 سلیمانیان معتقد است جامعه در مقابل این ماجرا گارد گرفته و این از دو جهت قابل بررسی است؛ اول اینکه چرا جامعه نسبت به ازدواج موقت دید منفی دارد و دیگر اینکه چطور می‌شود این دید منفی را از بین برد. دید منفی جامعه قطعا به خاطر شنیدن، دیدن، خواندن یا تجربه کردن مواردی از تعدد زوجین از جانب افرادی بوده که نباید ازدواج موقت می‌کرده‌اند یا نتوانسته‌اند بعد از ارتکاب چنین کاری، وضعیت زندگی خود را به صورت متعادل تحت کنترل داشته باشند.

 اما پاک شدن این موضع منفی فقط به آگاهی نیازمند است چون یک وجه ترس، نادانی است و اکثر مردم به خاطر عدم اطلاع، از ازدواج موقت می‌ترسند. مردم نمی‌دانند ازدواج موقت چیست، برای چه افرادی توصیه می‌شود و اصلا چه چهارچوبی دارد. 

صیغه یک نوع نامزدی
«ازدواج موقت موضوعی است که در صورت فراهم بودن شرایط، واجب است و در غیر این صورت حرام، درست مثل روزه که برای عده‌ای ممنوع است.»

باهر که استاد رشته رفتارشناسی دانشگاه شهید بهشتی است، عقیده دارد متعه، صیغه و نکاح منقطع جزء امور خاص هستند. در امور عام، قانون باید راهکار را مشخص کند اما در امور خاص، دستور خدا و نظر مراجع تقلید مهم است. مهم این است که ازدواج موقت براساس سنت، قرآن، اجماع و عقل، حرام اعلام نشده است.

حسین باهر به فتوای حضرت آیت‌الله گلپایگانی - مرجع تقلید - اشاره می‌کند که صیغه دختر بالغ رابدون اجازه پدر جایز می داند. باهر به انتقاد از خانواده‌هایی می‌پردازد که اگر فرزندانشان دوست پسر یا دختر داشته باشند آن را عیب نمی‌دانند اما صیغه - که یک نوع از نامزدی است - را بد می‌دانند.

استاد رفتارشناسی دانشگاه شهید بهشتی، درباره تفاوت ازدواج موقت ما با ازدواج‌های دوستانه‌ای که در غرب رایج است، به حلقه مفقوده خدا محوری میان غربیان اشاره می‌کند.

باهر می‌گوید:« در مسائل دینی ما، محور انجام امور، خداوند است، مثل نیتی که برای خواندن نماز یا گرفتن روزه می‌کنیم. جالب اینکه غربی‌ها بارها اعلام کرده‌اند که هیچ ساز و کاری در دنیا نتوانسته مسئله جنسی را هدایت کند و تنها فقه شیعه است که با اتخاذ مکانیزم عقد موقت توانسته این موضوع را هدایت و جهت‌دهی کند. البته خیلی‌ها هم عادت کرده‌اند که به دین به صورت گزینشی نگاه کنند. نمی‌توان به آنهایی که می‌خواهند فقط یک تکه از دین را به نفع خود مهم جلوه دهند، اجازه سوءاستفاده داد؛ یعنی اگر کسی بخواهد در اصول اسلام فقط از صیغه بهره‌مند شود، آن شخص باید محدود شود». 

ازدواج موقت تعریف نشده است
فاطمه امینی - مدیر کانون مهر و ماه (مرکز برگزاری کلاس‌های آموزشی برای زوج‌های جوان در فرهنگسرای خانواده) – است؛ یکی از موافقان جدی ازدواج موقت که البته انجامش را در شرایط فعلی دشوار می‌داند. او می‌گوید: «فلسفه وجود ازدواج موقت برای برطرف کردن مشکلات افرادی است که شرایط لازم برای ازدواج دائم را ندارند. ازدواج موقت از زمان پیامبر(ص) وجود داشته تا اینکه در ایام خلیفه بودن عمر ممنوع می‌شود».

مدیر کانون مهر و ماه می‌گوید: «ازدواج موقت نوعی درمان خاص برای یک معضل خاص است. نمی‌توانیم بگوییم همه جوان‌های ما شرایط ازدواج دائم را ندارند چون همه ما در تجملات غرق شده‌ایم. شرایط ازدواج را خودمان سخت کرده‌ایم و حالا از بالا رفتن سن ازدواج و پایین آمدن آمار ازدواج نگرانیم. به همین دلیل هم نباید فکر کنیم همه جوان‌ها می‌توانند ازدواج موقت انجام دهند.

اما از طرفی هم نمی‌شود ازدواج موقت را کلا قدغن کرد. در واقع این کار نادیده گرفتن واقعیتی است که در جامعه وجود دارد. واقعیت یعنی افرادی که باید ازدواج کنند و ازدواج دائم هم برایشان مقدور نیست». امینی از دقیق بودن قواعد شرعی در ازدواج موقت می‌گوید و اینکه ازدواج موقت نمی‌تواند به ضرر دختران تمام شود. او می‌گوید: «براساس قواعد اسلام، دختران باکره برای انجام ازدواج موقت نیاز به اذن پدر دارند و در تمام موارد ازدواج موقت، حدود ویژه‌ای باید رعایت شود که مدت زمان عقد و میزان مهریه جزو مهم‌ترین آنهاست.»

یکی از تحلیل‌های مهمی که درباره ازدواج موقت وجود دارد، توسط شهید مطهری بیان شده است. معلم شهید معتقد است بین زمانی که بلوغ صورت می‌گیرد تا هنگام ازدواج دختران و پسران، فاصله‌ای طولانی وجود دارد که باعث بروز مشکلاتی خواهد شد. به همین دلیل ایشان موضوع نامزدی اسلامی را مطرح می‌کنند که همان ازدواج موقت است.