اما اگر به قدیم‌ترها نگاه کنیم، می‌بینیم کتاب قدمتی ۵۰۰۰ ساله دارد و در ابتدا کتاب بر لوح‌های گلی نوشته می‌شد. لوح‌های گلی جای خود را به پاپیروس و پوست حیوانات دادند. پس از آن برای تکثیر کتاب‌ها، نسخه‌برداری دستی از آن‌ها شروع شد. در این شیوه علاوه بر نیاز به وقت زیاد، احتمال اشتباه هم زیاد بود.
در سال ۱۴۳۹ میلادی و با اختراع ماشین چاپ به‌دست یوهانس گوتنبرگ آلمانی، تحول بسیار بزرگی در صنعت نشر کتاب صورت گرفت. در ادامه‌ی این روند و با رشد صنعت و تولید ماشین‌های چاپ، انتشار کتاب در تیراژ بالا عملی شد و حالا چند سالی است که وارد مرحله‌ی تازه‌ای از تکثیر و نشر کتاب شده‌ایم که برای خودش دنیایی دارد؛ نشر الکترونیک را می‌گوییم.
* * *
کتاب‌هایی نه از جنس کاغذ
با پیشرفت فناوری و پیدایش رایانه‌های شخصی، امکان دست‌یابی به نسخه‌های غیرکاغذی کتاب‌ها هم مهیا شد. با پیدایش تلفن‌های همراه هوشمند و پخش کننده‌های کوچک و سبک موسیقی، کتاب‌های صوتی هم با استقبال رو‌به‌رو شدند. هرچند که این نوع کتاب از قبل وجود داشت؛ منتها استفاده از آن بیش‌تر در میان نابینایان رایج بود. اما با پیشرفت امکانات ضبط و پخش صدا، این صنعت رونق گرفت و تعداد سایت‌هایی که فایل‌های صوتی کتاب‌ها را برای دانلود می‌گذارند، بیش‌تر شد.
البته چیزی که این روز‌ها در زمینه‌ی کتاب‌خوانی بسیار دیده می‌شود، استفاده از کتاب‌های الکترونیک است. این کتاب‌ها به‌شکل بسته‌های نرم‌افزاری در قالب پی‌دی‌اف هم بر روی دستگاه‌هایی مانند کتاب‌خوان‌ها ارائه می‌شوند و هم روی انواع رایانه‌ها با سیستم عامل ویندوز می‌توان از آن‌ها استفاده کرد. در این میان برخی ناشران داخلی نیز اقدام به عرضه‌ی نسخه‌ی الکترونیک کتاب‌های خود کرده‌اند و با قیمت‌هایی بسیار کم‌تر از نسخه‌ی چاپی آن را به فروش می‌رسانند. «سوره مهر» و «کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان» دو مؤسسه‌ی انتشاراتی بزرگ هستند که در این زمینه فعالیت‌های گسترده‌ای را آغاز کرده‌اند و تعداد زیادی از کتاب‌های چاپ شده‌ی خود را به شکل نسخه‌ی الکترونیک در اختیار خوانندگان قرار داده‌اند. سوره مهر با طراحی برنامه‌ای این امکان را فراهم آورده که خواننده در برنامه‌ی انتشارات اقدام به خرید کتاب مورد نظر خود کند و کتاب را در سبد خرید خود داشته باشد. انتشارات کانون پرورش فکری نیز مجموعه‌ای از کتاب‌های الکترونیک خود را بر روی لوح‌های فشرده و در فروشگاه‌های این مرکز عرضه می‌کند.
نکته‌ی مهم‌تر، رشد روز افزون این کتاب‌ها و مراکزی است که در زمینه‌ی عرضه‌ی کتاب‌های الکترونیک فعالیت می‌کنند. در این میان سهم کتاب‌های کودک و نوجوان نیز چشمگیر است؛ سایت کتابخانه‌ی ملی و شورای کتاب کودک با همکاری سایت کتابک، نسخه‌های الکترونیک بسیاری از کتاب‌های کودک و نوجوان را در اختیار دوستداران می‌گذارند.
نوع دیگری از کتاب‌ها که در دنیا اخیراً وارد بازار شده، کتاب‌های اینتراکتیو (تعاملی) و حقیقت افزوده هستند. در ایران هم برخی ناشران در پی تولید این قبیل کتاب‌ها هستند. حدیث لزرغلامی، یکی از مدیران پروژه‌ی کتاب‌های اینتراکتیو در نشر چکه، در گفت‌و‌گو با هفته‌نامه‌ی دوچرخه و در این‌باره می‌گوید: «کتاب‌های اینتراکتیو در حقیقت به تحقق آرزوی قدیمی بچه‌ها کمک می‌کند که دوست داشتند در ماجراهای قصه‌ای که می‌خواندند، یا برایشان خوانده می‌شد نقشی داشته باشند.»
او با اشاره به این‌که این کتاب‌ها علاوه بر جذابیت و جنبه‌ی سرگرمی، کاربرد آموزشی زیادی هم دارند، می‌افزاید: «امیدواریم این کتاب‌ها در مدارسی که قرار است هوشمند شوند، به زودی مورد استفاده قرار بگیرند و استفاده از آن‌ها روند مثبت و قابل قبولی نیز داشته باشد.»
این نویسنده‌ی کودک و نوجوان در پاسخ به این پرسش که کتاب‌های خاصی اینتراکتیو می‌شوند یا نه؟ توضیح می‌دهد که «هر کتابی خودش می‌گوید که می‌تواند اینتراکتیو شود یا نه! درست مانند این است که یک کتاب به تنهایی قابلیت فیلم شدن را داشته باشد.»
وقتی از غلامی می‌پرسم که چه زمانی این کتاب‌ها را در ایران می‌بینیم، می‌گوید: «نشر چکه روی پروژه‌ی کتاب‌های اینتراکتیو کار می‌کند و ما بسیار امیدواریم که بچه‌ها هم از این کتاب‌ها خوششان بیاید، اما درباره‌ی این‌که چه کتاب‌هایی قرار است در این لیست قرار بگیرند، بهتر است مانند راز باقی بماند، ولی مطمئن باشید اول دوچرخه‌ای‌ها از این قضیه خبردار می‌شوند.»
